Omow idee europejskiego i polskiego oswiecenia ? scharakteryzuj i ocen ich wplyw na proby przeksztalcen ustrojowych, spolecznych i kulturalnych w Rzeczypospolitej XVIII wieku.
Do glownych idei oswiecenia zalicza sie krytycyzm, racjonalizm, empiryzm, utylitaryzm, sensualizm oraz ?dazenie do szczescia?. Kazda z tych wartosci pelnila wazna role w rozwoju oswiecenia, pod wzgledem politycznym, moralnym oraz uczuciowym. Oswiecenie bylo epoka pelna sprzecznych teorii, ktore mialy pomoc spoleczenstwu dojsc do prawdy o sensie zycia. Polskie oswiecenie czerpalo bardzo wiele cech z Europy, szczegolnie pod katem spolecznym. Sasiednie kraje mialy duzy udzial w przeksztalceniach ustrojowych, spolecznych i kulturalnych i dzieki temu Polska zdolala przetrwac sto dwadziescia lat w politycznej niewoli.
Oswiecenia europejskie polegalo na wprowadzeniu do swiadomosci ludzi wartosci, ktore by uswiadomily im sile ich umyslu, waznosc nauki i oswiaty oraz wage idealow wolnosci i rownosci. Krytycyzm byl najwazniejsza wartoscia oswiecenia, byl on nurtem, ktory odnosil sie do Kosciola i religii oraz do instytucji politycnych i spolecznych. Nie podwazal zycia religijnego spoleczenstwa ale kwestionowal wiele jego zasad i oddalal sie od pojecia istnienia Boga. Racjonalizm popieral taka forme poznawania prawdy o zyciu ,poniewaz ten prad byl zwolennikiem systematycznego i logicznego myslenia. Racjonalizm byl jedna z wielu wartosci, ktore Polska zaadaptowala z europejskiego oswiecenia. Racjonalizm pozniej stal sie podwalina deizmu, ktory sie pozniej rozdzielil na materializm i ateizm. Deizm uznawal istnienie Boga oraz religijne nakazy moralne, jednak nie godzil sie z wyznaniowymi formami wiary. Materializm i ateizm byly upotegowaniem deizmu.
Oba prady odrzucaly religie oraz istnienie Boga, wierzyly jedynie w to, co materialne i logiczne. Podobnie dzialal empiryzm, odrzucal wszystko to, co nie bylo potwierdzone w praktyce. Rezultatem racjonalizmu i empiryzmu bylo entuzjastyczne podejscie do odkrywania swiata i rozumienia spoleczenstwa. W ten sposob powstal utylitaryzm, czyli uzytkowosc literatury i kultury w edukacji i wychowaniu. Ten poglad byl podkreslony przez sensualizm. Wedlug sensualizmu, zrodlem wiedzy byly zmysly, poniewaz zmysly sa darem natury nie sa poddane ksztaltowaniu wedlug zasad ustalonych przez ludzkosc, to tez odbijaja rzeczywistosc. Pojecie natury bylo bardzo znaczaca czescia oswiecenia i stanowila baze dla pradow oswieceniowych, szczegolnie empiryzmu poniewaz swiadczyla o tym, iz wszystko co ?naturalne? jest stale i prawdziwe. Wszystko co zostalo znieksztalcone w rozwoju cywilizacyjnym bylo uwazane za falszywe i nie originalne. Chociaz wiara byla niepoparta przez filozofow, wedlug wielu z nich podstawowym prawem czlowieka bylo dazenie do szczescia, i to tez bylo jednym z podstawowych dazen oswiecenia. To byly glowne idee oswiecenia europejskiego i za razem polskiego. Glowna roznica miedzy oswieceniemw Europie bylo to, ze w ruchu swiatopogladowym uczestniczyli katolicy, deisci oraz ateisci. Znaczy to wiec ze epoka oswieceniowa europy byla w wiekszosci skupiona na religijnym aspekcie i znacznie bardziej angazowala sie w filozofii. Natomiast wspoltworcami polskiego oswiecenia byli arystokraci, szlachta i emacypujacy mieszkanie Wyniki z tego to, ze Polska bardziej przejmowala sie spoleczno ? politycznymi sprawami, a religia byla sprawa podrzedna.
Wowczas te idee wladajace Europa spowodowaly wiele zmian, nie tylko w umyslach uczonych ale tez calej ludzkosci. Niektore proby zmian ustrojowych sie powiodly, niektore nie zostaly zauwazone. Zmiany spoleczne tez nastapily w pewnym stopniu, ale najwieksza metamorfoza miala miejsce w kulturze Rzeczypospolitej. Literatura, sztuka, muzyka, wszystko to podleglo duzej dozie inspiracji oryginalnego stylu myslenia.
Za czasow saskich nastapila degradacja wagi roli panstwa polskiego. Polska zaczynala byc traktowana przedmiotowo podczas rozgrywek miedzy Rosja a Prusami. Tak tez nastapilo oslabienie wladzy krolewskiej. W Polsce, w przeciwienstwie do Europy Zachodniej wzrastalo znaczenie magnaterii, a konsekwencja tego byl miedzy innymi pierwszy rozbior. Katoliccy magnaci utworzyli zwiazek zbrojny, ?Konfederacje Barska?, ktora byla skierowana przeciw Rosji. Byla ona zwiazana w ?obronie wiary i wolnosci? co bylo jedna z waznym idei oswiecenia. Konfederacja miala charakter antykrolewski i jej celem bylo zahamowac ingerencje Rosji w wewnetrzne sprawy Rzeczypospolitej. Konfederaci otrzymali pomoc Francji i Turcji, panstwa te były zainteresowane oslabieniem Rosji. Turcja wypowiedziala wojne Rosji ale ja przegrala, a Rosja zdobyła due tereny. Wzrost potęgi Rosji nie spodobał się Prusom i Austrii, dlatego Katarzyna II poparla plan rozbiorowy Polski zeby pomoc Prusom i Austrii tez wzrosnac w sile. To byla kleska dla konfederatow i zamiast pomoc Polsce, oslabila ja jeszcze bardziej. Tak tez aby zapobiec dalszym blednym decyzjom i dzialaniom konfederacji, zostala uchwalona Konstytucja 3 maja w 1791 roku. Zniosla liberum veto, wprowadzila dziedzicznosc tronu i nadala prawa mieszczanom. Konstytucja ta zadala cios monarchii pruskiej i stala sie zagrozeniem dla imperium rosyjskiego. Magnateria opozycyjna w Ukrainie oglosili nastepna konfederacji przeciwko tej rewolucji. Wojska rosyjskie doprowadzili do drugiego rozbioru. Polska nie zdolala sie obronic i poniosla kleske, a to doprowadzilo do trzeciego rozbioru dokonanego przez Rosje, Prusy i Austrie lacznie.
Idee oswiecenia przyczynily sie przede wszystkim do rozkwitu swiadomosci politycznej i przejscia od feudalizmu do wczesnego kapitalizmu. Walczono z niszczacym panstwo sarmatyzmem i gloszono potrzebe reform. Zamiast absolutyzmu, ktory byl stylem myslenia kierujacy sarmatyzm, powstal racjonalizm.Szczegolna role w głoszeniu hasel oswiecenia odegrala publicystyka. Dzięki niej każdy człowiek mogl zapoznac się z sytuacja polityczna wlasnego kraju i koncepcjami reform. Waznarole odegral warszawski ?Monitor? wspierany finansowo przez krola Stanislwa Augusta Poniatowskiego. Zgodnie z głownym haslem polskiego oswiecenia mial uczyc i bawic. Dzieki niemu człowiek stał się wrazliwy na dobro panstwa, krytyczny wobec posuniec politykow i swiadomy problemow Rzeczypospolitej.
Wazna tez czescia rozwoju spolecznego Polski staly sie obiady czwartkowe zapoczatkowane przez samego Krola. Obiady czwartkowe mialy miejsce na Zamku. Gromadzila sie grupa najwybitniejszych poetow, publicystow i dzialaczy polskiego oswiecenia. Na tych obiadach dyskutowalo sie projekty reform ustrojowych i przedstawiano prace literackie. Stanislaw August Poniatowski bardzo sie staral utrzymywac zycie spoleczne narodu aktywne i nie obojetne politycznie. Nastepnym wiec posunieciem Krola bylo powolanie Komisji Edukacji Narodowej dla oswieconych. Byl to pewien sposob ratowania ojczyzny. Program nauczania wyrosl z racjonalizmu i empiryzmu i zmierzal do wyksztalcenia oswieconych patriotow.
Wszystkie idee oswiecenia mozna zobaczyc w kulturze oswieceniowej Polski. Kazdy poeta, artysta, kompozytor czerpal inspiracje z roznych zrodel oswiecenia i w ten sposob wszyscy zaspokajali potrzeby narodu. Barok bardzo obnizyl standard jezyka i choc klasycyzm i sentymentalizm dazyly do prostoty srodkow wyrazu, siegaly do norm jezyka mowionego i jasnosci w przekazie. Klasycyzm wplynal na uksztaltowanie sie powiesci i nowych form publicystyki takiej jak esej czy felieton. Tworcy sentymentalni dazyli do wyrazenia prawdy ludzkich przezyc i czesto gustowali w gatunku literackim takim jak sielanka.
Teatr tez stanowil wazna czesc rozwoju kultury Polskiej. Z inicjatywy krola zalozono w Warszawie pierwszy w Polsce teatr publiczny. Wystepowaly w nim trzy zespoly, francuski, wloski i polski. Zadaniem teatru bylo uczenie przez zabawe, podobny cel mial Monitor.
Nowoczesny tok myslenia w oswiecenia przyczynil sie znaczaca do zmian w ustroju panstwa, w zyciu spolecznym oraz kulturalnum narodu. Wszystkie idee oswiecenia niosly ze soba wspolne przeslania, uczyly myslenia indywidualnego i tworczego.
