IDZIESZ PRZEZ ŚWIAT I ŻYCIU NADAJESZ KSZTAŁT PRZEZ SWOJE CZYNY . ROZWIŃ MYŚL STANISŁAWA WYSPIAŃSKIEGO W ŚWIETLE ZNANYCH CI UTWORÓW XIX I XX W. WSTĘP Każdy bohater wybiera własną drogę działania, własne cele i drogę jaką będzie kroczyć aby zrealizować swoje zamiary. Poprzez te działania nadaje sens i kształt swojemu życiu. Człowiek może wybrać idee wzniosłe, poświęcenie się dla konkretnej sprawy, w tym momencie rezygnuje z własnego szczęścia, prywatnego życia w dostatku i spokoju. Dąży do celu, często w samotności, rezygnując z miłości. Jego życie wypełnia wieczna walka ze złem, ciemnotą; zacofaniem, despotyzmem. Literatura podkreśla, że nie należy biernie poddawać się zniewoleniu i przemocy. Można też wybrać drogę wygodniejszą, szczęście własne i czerpać korzyści z życia. A oto, co sprawiło, że niektórzy sami kształtowali swoje życie: OJCZYZNA 1. Mickiewicz: Konrad Wallenrod – postać Konrada Wallenroda PATRIOTYZM – dobro ojczyzny stawia nad wszystko Szczęścia w domu nie znalazł bo go nie było w ojczyźnie – całe życie poświęca walce, przygotowany do niej przez Halbana, jest zdolny oddać życie za słuszność idei, walka dla narodu bez narodu 2. Mickiewicz: Pan Tadeusz * Jacek Soplica = ks. Robak – służba ojczyźnie i przywrócenie dobrego imienia domowi Sopliców po splamieniu go swoim czynem u boku Moskali (zabicie Stolnika – zabójstwo w afekcie), – służył ojczyźnie jako emisariusz i wywiadowca, jego czyny zostają przebaczone, – postać Jacka Soplicy staje się romantycznym wzorcem osobowym. 3. Juliusz Słowacki: Kordian – Słowacki ukazuje bezsens samotniczej walki (= poświęcenia się), uważa, że walka taka nic nie rozwiąże – Kordian jest bohaterem słabym, ponosi klęskę w scenie próby zamordowania cara 4. Henryk Sienkiewicz: Potop – postać Kmicica: po zmianie poglądów na życie pod wpływem miłości do kobiety – Oleńki Billewiczówny – staje się prawdziwym patriotą, zaangażowanym w sprawy publiczne: uczestniczył w obronie klasztoru na Jasnej Górze, za swoje bohaterskie działanie zostają mu wybaczone wcześniejsze postępki – zdradę ojczyzny pod wpływem złych ludzi – widoczne są podobieństwa między Kmicicem a Jackiem Soplicą 5. Maria Dąbrowska: Noce i dnie * Agnieszka, córka Bogumiła i Barbary (Noce i dnie) – jej postać przedstawia kształtowanie się polskiej inteligencji. Jej losy zostały ukazane na szerokim europejskim tle demokratycznych związków młodzieży, na tle polskiej emigracji politycznej przygotowującej się do walki o wolność kraju, PRACA 1. Eliza Orzeszkowa: ABC – celem życia dla Joanny Lipskiej jest praca, chęć nauczania dzieci, przez to chciała być użyteczna, chciała robić coś pożytecznego, 2. Eliza Orzeszkowa: Nad Niemnem * Justyna – zdecydowała się na opuszczenie zamkniętego świata, na dokonanie przejścia. Nie chciała szczęścia z czyjejś łaskawości bądź cudem wręcz otrzymanego. Przyciągnął ją czar Anzelmowskiej zagrody, tajemnica leśnych mogił, siła i pracowitość Jana. Dokonała wyboru; zdecydowała się ponieść swoją odrobinę światła pracowitemu ludowi, dzielić z nim życiem 3. Stefan Żeromski – pozostał przy racjonalnej, odziedziczonej po poprzednim pokoleniu ocenie realiów, społecznych potrzeb, w swoich utworach umieszcza bohatera, który pragnie nadać życiu sens, odnaleźć cel a) Działania podejmowane przez bohaterów przypominają wzorce z literatury tendencyjnej. Przekonani o obowiązku spłacenia długu środowisku, z którego się wywodzili, bądź kosztem którego uzyskali wykształcenie, dążący do zapewnienia najbiedniejszym opieki lekarskiej i poprawy warunków sanitarnych * St. Bozowska, bohaterka Siłaczki – uczy dzieci na zapadłej wsi, pisze podręcznik dla ludu, realizuje przecież dokładnie program pracy u podstaw , konsekwencja Stanisławy Bozowskiej w realizowaniu szczytnych idei kosztowała ją życie * dr Judym, bohater Ludzi bezdomnych – dla Judyma, który miał możliwość kształcenia, praca była powołanim, misją do spełnienia, w ten sposób realizował swoje idee. Praca była dla niego tym, co dawało mu godne życie Muszę oddać to com wziął. Nie mogę mieć ani ojca, ani matki, ani żony, ani jednej rzeczy, którą bym przycisnął do serca z miłości, dopóki z oblicza ziemi nie znikną te podłe zmory – skazany na samotność, odrzucając uczucie kobiety, którą kochał, gdyż bał się, że potrzeba ustabilizowania rodziny przeszkodzi mu w działaniu na rzecz najbiedniejszych 4. Władysław Reymont: Chłopi * Boryna – kocha ziemię i najważniejsza jest dla niego praca – sieje, a to nadzieja na plony; umiera, a daje życie 5. Albert Camus: Dżuma * Dr Rieux – nie uważa się za bohatera, jest to jego obowiązek, nie chce pokonać dżumy (Syzyf, Don Kichot), chce ratować ludzi, – to, że nie wierzy w Boga daje mu oparcie (nie ma do kogo mieć pretensji) może lepiej dla Boga, że się nie wierzy w niego, walczy ze wszystkich sił ze śmiercią, nie wznosząc oczu ku temu niebu, gdzie on milczy – doktor stawia czoło wyzwaniu, które rzuca mu los * Rambert – najpierw chce uciec, chce wrócić do ukochanej kobiety może być wstyd, że człowiek jest sam tylko szczęśliwy – również stawia czoło losowi, * Panelaux – przyłącza się do akcji sanitarnej, – ma świadomość tego, że walka z dżumą jest sprawą wszystkich, – JAK TRZEBA KSZTAŁTOWAĆ ŻYCIE: trzeba tylko iść naprzód w ciemnościach, trochę na oślep, próbować czynić dobrze bracia moi, trzeba być tym, który zostaje * Tarroy – prowadzi zapiski, aby oddać klimat miasta, reakcje ludzi, – tworzy formacje sanitarne, wierzy, że wspólnym działaniem można coś zmienić, należy zrobić wszystko aby nie być zadżumionym każdy nosi w sobie dżumę, nikt na świecie nie jest od niej wolny, trzeba czuwać nad sobą nieustannie * Grand – współpracuje z doktorem, prowadzi statystyki, OCALANIE ŻYCIA I GODNOŚCI 1. Zofia Nałkowska: Medaliony a) Dwojra Zielona chce przezyć aby świat się dowiedział, Niech świat o tym wie, co oni robili. b) Greczynki spiewają hymn po hebrajsku – daje im poczucie godności. 2. Tadeusz Borowski: Pożegnanie z Marią – brak bohaterstwa, kombinacje jak przeżyć, Byliśmy źli, byliśmy okrutni bo chcieliśmy żyć 3. Tadeusz Borowski – OPOWIADANIA – jedyny sposób kierowania swoim życiem to wybór czasu i rodzaju śmierci – osoba umierająca prosi o pochowanie jej osobno, chce być traktowana jako jednostka, – starsza kobieta zbiera martwe noworodki, za to pójdzie do gazu, – dziewczynka z kasztanowymi włosami żeby ocalić godność decyduje się na śmierć, chce o sobie stanowić, – ludzie w obozie kradną, żyją kosztem innych, oszukują, kształt ich życiu nadaje rytm życia obozowego, 4. Gustaw Herling Grudziński: Inny świat Kostylew – postanowił nigdy więcej nie pracować dla Rosjan nawet oddając życie, – samookaleczenie jest sposobem zachowania godności, Natalia Lwowna – próby samobójcze, wolnością jest możliwość wyboru czasu, miejsca, rodzaju własnej śmierci, Karinen – próby ucieczki mimo bezludnego terenu, Polacy – głodówka aktem heroizmu gdy wszyscy myslą o jedzeniu, BUNT CZŁOWIEKA PRZECIWKO TEMU, CO MU SIĘ NARZUCA Człowiek jest ludzki w ludzkich warunkach i uważam za potworny nonsens naszych czasów próby sądzenia go według uczynków, których dopuścił się w warunkach nieludzkich. G. H. Grudziński 5. Jeden dzień Iwana Denisowicza – życie obozowe, zaakceptował jego warunki, – filozofia przetrwania, robi tylko rzeczy najpotrzebniejsze, – człowieka ratuje bezwolność albo bezwzględność ale zatraca wrażliwość. 6. Hanna Krall: Zdążyć przed Panem Bogiem – Marek Edelmann przeprowadzał poważne operacje na sercu, – jeden z przywódców powstania w getcie, – chce wyprzedzić śmierć, próba wydarcia życia, wyścig z Bogiem, – jest bohaterem wysoce pozytywnym, nie jest bierny, aktywnie kształtuje swoje życie, Każde życie stanowi dla każdego 100% więc może ma to jakiś sens. 7. Andrzej Szczypiorski: Początek – Irma Seidenmann po wyjściu z więzienia łapie się na tym, że inaczej myśli, – Władzio Gruszka dodaje sobie końcówkę -ecki do nazwiska, rodzi się w nim antysemityzm (ŻYD NIENAWIDZĄCY ŻYDÓW), – Joasia Fichtenblaum-> Maria Wiewiórska-> Miriam Wawer, nie chce powrócić do swojego nazwiska, NIE CHCĄ PAMIĘTAĆ ŻE SĄ ŻYDAMI a) pomoc w ocalaniu życia człowieka Pawełek, Filipek, Muller, Henio, siostra Weronika sędzia Romnicki – walka ze złem (misja) krawiec Kujawski matka Pawełka – wewnętrzna potrzeba Jerzy Fichtenblaum – miłość ojcowska b) pragnienie godnej śmierci: Henio, Jerzy Fichtenblaum – przyjąć przeznaczenie z podniesioną głową (Henio wraca do getta chociaż mógł przeżyć) sędzia Romnicki – zasady moralne Gdy inni godzili się z rzeczywistością, on pozostał niepogodzony, wyrzucając światu brak godności. Pamiętał więc prawdę i to był jego pancerz, którego nie mogło przebić kłamstwo aby wyzuć go z honoru. WARTOŚCI MORALNE 1. Stefan Żeromski: Przedwiośnie * Cezary Baryka – poszukuje własnego miejsca w odrodzonym państwie, surowo ocenia realizację gospodarczych i socjalnych zadań młodego państwa, – Baryka przyłącza się do manifestujących robotników, nadaje kształt życiu, żyje dla idei 2. Gombrowicz: Ferdydurke – Józio broni się przed upupieniem, czyli polubownym zgodzeniem się na wciśnięcie go w proponowane ramy kulturowe, staje się buntownikiem nagminnie przypraiającym wszystkim gębę . Józio wie, że nigdy nie zyska wolności od społecznego terroru, gdyż przy zetknięciu się z innym człowiekiem może zyskać gębę, może mu być przyprawiona maska, zawsze kłamliwa, ale szczelnie przylegająca do twarzy 3. Sławomir Mrożek: Tango – Artur chce się ożenić aby wyrwać się z panującej formy, szuka czegoś co uratowałoby rodzinę, – Stomil odrzuca normy, jest rodzicem nowoczesnym, narzucił nowoczesność babci i wujkowi, – Artur buntuje się przeciwko nowoczesności, brakowi norm, – uświadamia sobie, że sama forma nie zmieni świata, – chce się kierować siła i brutalnością, – wuj Eugeniusz pomaga Arturowi, – Artur jest za słaby, by kierować się siłą i przemocą chociaż chce, – Mrożek pokazuje słabą inteligencję. 4. Czesław Miłosz: Traktat moralny – wezwanie do aktywności: żyjesz tu teraz, hic et nunc, masz jedno życie, jeden punkt, co zdążysz zrobić, to zostanie choćby ktoś inny mógł mieć zdanie – kreuj swoje życie: nie jesteś jednak tak bezwolny a choćbyś był jak kamień polny, lawina bieg od tego zmienia, po jakich toczy się kamieniach (…) możesz, więc wpłyń na bieg lawiny a więc pamiętaj w trudną porę, marzeń masz być ambasadorem 5. HERBERT Pan Cogito – rygorystyczne zasady moralne, mógłby powtórzyć za Kantem: Postępuj wedle takiej tylko zasady, co do której mógłbyć jednocześnie chcieć, aby stała się prawem powszechnym. * Przesłanie pana Cogito – wezwanie do walki aż do śmierci, – nakaz postawy wyprostowanej, – bunt przeciwko krzywdzie innych, – pogardzaj przeciwnikami, – nie powinniśmy przebaczać zbrodni, – nie popaść w samouwielbienie, – dostrzegać naturę, – sięgaj do tradycji. * Pan Cogito o postawie wyprostowanej – obywatele miasta UTYKA chodzą na kurs padania na kolana i w tej sytuacji panu Cogito zostaje tylko śmierć jako wyrażenie dezaprobaty * Pan Cogito – powrót – nie chce wracać do kraju, – będzie go otaczała życzliwa obojętność, -wraca do kraju lat dziecinnych. SZCĘŚCIE OSOBISTE 1. Byron: Giaur – miłość jest dla niego nieszczęściem, traktowana jest jako ogromna namiętność, która doprowadza do zemsty (na Hassanie) Serce w cierpieniach, gdy samotność widzi, chcąc mieć pociechę wszystkich znienawidzi. 2. Bolesław Prus: Lalka * Wokulski – chce pokonać bariery dzielące kupca od arystokratki. Musi zwrócić na siebie uwagę, wedrzeć się do najlepszych warszawskich salonów, potrzebuje pieniędzy. Przegrał życie jako rycerz wolności , jako romantyczny kochanek, który poświęcił wszystko dla kobiety, którą uczynił celem i sensem swojego życia, – klęską skończyły się pozytywistyczne dążenia, by wiedzą i pracą służyć społeczeństwu, – nie pozwolono mu ulżyć doli biedakom, aby jego lwia energia została spożytkowana w pracy naukowej, lub działalności gospodarczej. 3. Stefan Żeromski: Siłaczka * Dr Obarecki – zaczynał od szczytnych ideałów, szybko dostosował się do warunków życia na prowincji i zajął się skutecznym pomnażaniem majątku 4. Maria Dąbrowska: Noce i dnie * Anzelm Ostrzeński – przedsiębiorca zakładający spółki handlowe, wchodzi w środowisko burżuazji przemysłowo-kupieckiej 5. Zofia Nałkowska: Granica – Ziembiewicz przekroczył granicę i to wielokrotnie, w wielu dziedzinach życia. Jego związek z zakochaną w nim naiwną dziewczyną pozbawiony był nie tylko uczucia, ale i odpowiedzialności. Motywy postępowania były często egoistyczne, nie zwrócił uwagi, że swoim zachowaniem spycha z drogi drugiego człowieka. Poprzez egoizm zniszczył siebie i innych. Nie zważając na metody, chce osiągnąć swoje własne cele, a następnie zrobić karierę. Osiągając cel, gubi samego siebie. 6. Zygmunt Krasiński: Nie-boska komedia – postać Pankracego przejawem chęci zdobycia władzy na drodze rewolucji – rewolucja ma dokonać się na zasadzie zamiany miejsc, jednak w wyniku upadku racji w obliczu racji nadrzędnej – Boga, do rewolucji nie dochodzi 7. Stefan Żeromski: Przedwiośnie * Szymon Gajowiec – wysoki urzędnik państwowy, opiekun i przyjaciel Cezarego buduje program organicznikowski, zdaniem jego jedyną możliwością perspektywy rozwoju państwa stwarza program powolnych, stopniowych reform 8. Rozmowy z katem – przykład negatywnego kształtowania swojego życia (zależy od perspektywy z jakiej się ocenia), – Stroop podatny na ideologię, – fanatyzm w kwestiach wiary, – błyskotliwa kariera, dąży coraz wyżej, – inicjatywa w wyniszczaniu ludności, – stara się zasłużyć, traktuje to jako pracę. 9. Andrzejewski: Popiół i diament – zwolennicy nowego ustroju (karierowicze) i przeciwnicy, – niektórzy nie potrafią się odnaleźć w nowej rzeczywistości (ROZBICKA), – Maciek i Andrzej czują się żołnierzami, rozterki wewnętrzne, wątpliwości jak się zachować, – zdemoralizowane nastolatki (Szreter, Kotowicz), przejęli psychikę najeźdźców, względy rodzinne nie liczyły się.
