Informacje ogólne
Impresjonizm, kierunek w malarstwie i rzeźbie zapoczątkowany w latach 60. XIX w. we Francji, którego celem było maksymalne zbliżenie do natury oraz subiektywne utrwalanie zjawisk jednostkowych.
Stąd wzięła się potrzeba studium krajobrazu prowadzonego w oświetleniu naturalnym i obserwacja zmian koloru w zależności od pory dnia. Główne tematy, takie jak pejzaż i martwa natura należało namalować tak jak się je dostrzegało w danej chwili, respektując zamgloną warstwę powietrza i eliminując zarówno koloryt lokalny, jak również czerń cienia, który w malarstwie impresjonistycznym był utrwalany w błękitach.
Impresjonizm w malarstwie
Prekursorską rolę w stosunku do impresjonizmu odegrało malarstwo W. Turnera i J. Constable`a oraz wskazówki malujących w plenerze artystów Szkoły Barbizońskiej. Ponadto dzięki kontaktom ze sztuką Wschodu, impresjoniści zerwali z perspektywa linearną i zaznaczali głębię kompozycji jedynie za pomocą barwy. Jedną z podstaw rozwoju impresjonizmu była reakcja na akademicki realizm malarstwa 2. połowy XIX w.
Pierwsza wystawa impresjonizmu urządzona w paryskim atelier fotograficznym Nadra w 1874 przyjęta została wrogo. Nazwa – impresjoniści to sarkastyczne określenie grupy artystów sformułowane przez krytyka Leroy w piśmie Chiarivari, odnoszące się do słynnego obrazu Moneta – Impresja – wschód słońca. W następnych latach odbyło się jeszcze 7 wystaw impresjonistów. Artyści ci nie tworzyli żadnej grupy formalnej i nie wydawali manifestów. Byli grupą twórców niezależnych i solidarnych
W najczystszej formie impresjonizm wystąpił we Francji, osiągając kulminację artystyczną w 1877, chociaż powszechnym uznaniem cieszył się dopiero w ostatnich latach XIX w. Impresjonizm odegrał dużą rolę w kształtowaniu nowoczesnej sztuki europejskiej. We francuskiej wersji kierunek został przeniesiony do Polski przez J. Pankiewicza i Wł. Podkowińskiego, bliskie impresjonizmowi było malarstwo A. Gierymskiego, O. Boznańskiej, L. Wyczółkowskiego.
Impresjonizm w literaturze
Impresjonizm oddziaływał silnie również na literaturę, nierzadko współistniejąc z naturalizmem, ekspresjonizmem lub symbolizmem. W prozie narracyjnej spowodował rozluźnienie tradycyjnych więzów formalnych, a zwłaszcza ciągłości czasowej i następstwa przyczynowego akcji. Cechował się także daleko posuniętym subiektywizmem. W liryce zmierzał ku pogłębieniu nastroju oraz posługiwaniu się analogiami z kompozycją muzyczną. Stał się także metodą części krytyki literackiej.
Impresjonizm w muzyce
Zrodzony na gruncie kultury francuskiej, reprezentowany był głównie przez C. Debussy`ego, częściowo M. Ravela, M. De Fallę, w Polsce przez K. Szymanowskiego.
Zgodnie z naczelną dewizą malarzy impresjonistycznych, postawił sobie za cel malowanie za pomocą muzyki subtelnych i ulotnych wrażeń i doznań, powstających w kontakcie z naturą. Cechą poetyki muzycznej impresjonizmu jest wyczulenie na barwę dźwięku, walor współbrzmienia, delikatne niuanse dynamiczne, wysublimowane nastroje. Współbrzmienie staje się wartością samą w sobie, zostaje wyzwolone z powiązań funkcyjnych z innymi akordami,co prowadzi do rozkładu tonalności dur-moll i powstania tzw. harmoniki brzmieniowej, sonorystycznej.
Kategoria impresjonizmu, jak stwierdził polski muzykolog S. Jarociński (Debussy a impresjonizm i symbolizm, 1966), nie wyczerpuje wszakże istoty twórczości Debussy’ego: w jego estetyce obecne są elementy symbolizmu, a także innych kierunków. Podobnie u Ravela impresjonizm w czystej postaci występuje jedynie we wczesnej fazie twórczości. U Szymanowskiego łączy się w swoistą syntezę z estetyką eksprwzjonizmu.
