Starożytna Grecja obejmuje okres od ok. trzech tysięcy lat p.n.e. do IV w. p.n.e. W 338 r. p.n.e. król Macedonii Filip pokonał skłóconych Greków w bitwie pod Cheroneą i położył kres niepodległości państw greckich.
Wykopaliska dowodzą, że na Krecie w III i II tysiącleciu p.n.e. istniały dwa duże ośrodki kultury – minojski i mykeński.
W początkach I tysiąclecia p.n.e. doszło do skolonizowania wschodnich wybrzeży Azji Mniejszej przez Greków, a w VIII wieku p.n.e. rozpoczęła się wielka ekspansj a grecka w kierunku Morza Czarnego i Itaki.
W starożytnej Grecji najpierw rozwijała się literatura ustna, najczęściej pieśni recytowane lub śpiewane przy dźwiękach instrumentów muzycznych, a dopiero później utwory te zostały spisane, gdy na przełomie IX i VIII w. p.n.e. Grecy przystosowali do swoich potrzeb przejęty za pośrednictwem Fenicjan fonetyczny alfabet prasemicki. Początki literatury greckiej przypadają na VIII w. p.n.e.
Wówczas pojawiły się poematy Homera. Jego Iliada od razu zajaśniała wielkim blaskiem na polu literatury. Z imieniem i twórczością Homera wiążemy początki literatury greckiej i od niej rozpoczyna się historia literatury europejskiej.
Starożytna Grecja, mimo małego obszaru, nie stanowiła jednolitego państwa. Była podzielona na wiele małych państewek-miast (np. Ateny, Sparta, Peloponez, Tessalia), rozsianych po całym Półwyspie Peloponeskim, u wybrzeży Azji Mniejszej oraz na wyspach Morza Egejskiego. Hellada rozciągała się od wybrzeży Azji Mniejszej do południowej Italii.
W wyniku wojen grecko-perskich najmocniejsze stały się Ateny. W Atenach najlepiej rozwinął się dramat, teatr, architektura, rzeźba, filozofia, a później powstała demokracja ateńska, ideał ustroju społecznego, najdoskonalszy dotychczas ustrój na świecie.
W starożytnej Grecji panował politeizm (wielobóstwo). Grecy wierzyli w wielu bogów, z Zeusem, władcą Olimpu, na czele.
Filozofia grecka
W starożytnej Grecji filozofowie – miłośnicy mądrości (od grec.phi-losophia – umiłowanie mądrości), stanowili najświatlejszą grupę ludzi, zwykle wszechstronnie wykształconą. Nazywano ich mędrcami, gdyż rozum był dla nich głównym źródłem wiedzy.
Do głównych przedstawicieli starożytnej filozofii greckiej, których dorobek stworzył podstawę całej filozofii europejskiej, należą: Sokrates, Platon i Arystoteles. Przed nimi był Tales, a po nich Zenon z Kition (twórca stoicyzmu) i Epikur (twórca epikureizmu).
Sokrates (469-399 p.n.e.), filozof grecki, mistrz dyskusji, nauczyciel Platona.
Nie stworzył zamkniętego systemu filozoficznego, podkreślając świadomość własnej niewiedzy:
jedno wiem, że nic nie wiem.
Uznawał istnienie absolutnego dobra i absolutnej prawdy oraz możność jej poznania, a prowadzenie ludzi ku niej uważał za swoją misję życiową. .Środkiem poznania była według niego metoda żywego dialogu.
Jego sposób nauczania polegał na zadawaniu rozmówcom odpowiednio dobranych pytań, które pobudzały ich do samodzielnego myślenia, formułowania wniosków, wspólnego odnalezienia prawdy i tworzenia definicji. Sokrates chodził w podartym płaszczu i uważanego za dziwaka. Lubił wędrować ulicami Aten, wdawać się w dyskusje z młodymi ludźmi na tematy etyczne, błyskawicznie obalać ich poglądy i wykazywać im ich niewiedzę. Za najwyższe dobro człowieka uważał cnotę, a za jej warunek – wiedzę.
Głosił, że wiedza jest osiągalna dla każdego człowieka; łączył ją z dobrem, pięknem i szczęściem. Uważał, że dobro pochodzi z mądrości, a zło z nieświadomości. To, co dobre, jest też piękne, a dobro, piękno i mądrość zapewniają ludziom upragnione szczęście. Nie pozostawił żadnego pisma filozoficznego. Jego poglądy spisał Platon.
Stał się przeciwnikiem demokracji ateńskiej. Został oskarżony o szerzenie zepsucia i deprawację młodzieży, która licznie gromadziła się wokół niego. Wytoczono mu (w 399 r. p.n.e.) proces i skazano na śmierć przez otrucie cykutą. Zasłynął mową obrończą, którą wygłosił w sądzie.
Platon (ok. 427-347 p.n.e.), filozof grecki, uczeń Sokratesa, wszechstronnie wykształcony (malarstwo, poezja, muzyka), założyciel Akademii Platońskiej.
Jego zdaniem, tylko idee naprawdę istnieją, mają realny byt, stanowią wartość jedyną, niezmienną, wieczną i bezwzględną, natomiast świat materialny jest słabym, zmiennym, niedoskonałym ich odbiciem.
Wierzył w istnienie form idealnych, doskonałych, których człowiek nie może poznać zmysłami i uważał, że rzeczywistość duchowa jest właściwym celem człowieka. Według niego poznanie zmysłowe jest zawsze niedoskonałe.
Platon jest twórcą idealistycznego systemu filozoficznego, zwanego platonizmem, zakładającego współistnienie świata idei niedostępnego zmysłom i świata materialnego, widzialnego, znanego człowiekowi, ale będącego tylko niedoskonałą kopią, cieniem idei.
Tak więc system idealistyczny Platona za istotę bytu uznawał ideę, a nie widzialną materię. Platon był więc idealistą. Przyjmował nieśmiertelność duszy i jej pośmiertne wędrówki jako karę za niewłaściwe życie.
Słynnym, związanym z nim, pojęciem jest tzw. jaskinia platońska. Otóż, aby udowodnić swój pogląd odnośnie do idei i ich odbić, polecał słuchaczom wyobrazić sobie jaskinię, w której siedzą ludzie. Związani łańcuchem, nie mogą obrócić się do tyłu i patrzą przed siebie; za ich plecami płonie ogień i oni widzą na ścianie tylko cienie prawdziwych osób. Według platońskiej metafory jaskini, człowiek kształtuje sobie obraz świata na podobieństwo cieni rzucanych na ścianę przez światło ognia.
