Starożytny Rzym obejmuje mniejsze niż starożytna Grecja ramy czasowe, bo od 753 r. p.n.e. (założenie Rzymu) do 476 r. (upadek cesarstwa zachodniorzymskiego).
Założycielami Rzymu – według legendy – byli Romulus i Remus (synowie boga Marsa, wrzuceni j ako niemowlęta do Tybru przez zazdrosnego o władzę wuja, uratowani przez pasterza i wykarmieni przez wilczycę – symbol Rzymu do dnia dzisiejszego). Romulus zabił później Remusa i panował jako pierwszy król Rzymu.
Od 753 r. p.n.e. Rzymianie zaczęli liczyć czas. Najstarsze ślady zasiedlenia nad rzeką Tybr pochodzą z XVI w. p.n.e.
Rzymianie podbili Grecję w IV w. p.n.e., kiedy nie była już jednolitym państwem (między miastami-państwami dochodziło do wojen domowych; dominacja Aten nie podobała się m.in. Sparcie).
Po podboju Italii w IV i III w. p.n.e. Rzym, miasto rozpostarte na siedmiu wzgórzach, opanował wszystkie ziemie wokół Morza Śródziemnego, które stało się jego wewnętrznym basenem.
W 200 r. p.n.e. Rzym panował już nad całą Italią, a w I w. p.n.e. podwoił swój obszar, zjednoczył pod swoim panowaniem cały świat śródziemnomorski, stał się państwem trzech kontynentów i osiągnął szczyt swej potęgi. Powstało wielkie Imperium Rzymskie.
Najsłynniejszym wodzem rzymskim był Juliusz Cezar (101-44 p.n.e.). Starożytny Rzym przejął po Grecji jej dziedzictwo.
WI w. p.n.e. Rzymianie zajęli Palestynę, której królem z woli Rzymu został Herod.
Pod koniec jego panowania w Betlejem narodził się Jezus Chrystus, który później nauczał, że warunkiem zbawienia jest wiara w jednego Boga oraz, że jest Synem Bożym. W prawie rzymskim groziła za to kara śmierci, ale Żydzi, będąc pod okupacją, nie mieli prawa do wydawania takich wyroków.
Toteż oskarżyli go przed rzymskim prokuratorem Judei, Poncjuszem Piłatem, o nawoływanie ludu do buntu i Jezus został ukrzyżowany w 33 r. n.e.
Chrześcijaństwo szybko rozprzestrzeniło się po całym imperium. Później chrześcijan zaczęto prześladować, ponieważ odmawiali oddawania boskiej czci cesarzowi i posągom bóstw rzymskich. Koniec prześladowań chrześcijan nastąpił dopiero w IV w. i chrześcijaństwo stało się religią państwową. Zmierzch imperium rzymskiego nastąpił w IV w. n.e. Imperium było ogromnym państwem, którym trudno było zarządzać jednemu człowiekowi.
W 395 r. cesarz Teodozjusz I Wielki podzielił państwo między dwóch synów: na część zachodnią ze stolicą w Rzymie i wschodnią – ze stolicą w Konstantynopolu, czyli Bizancjum. Od początku V wieku w granice imperium wdzierają się ludy germańskie, przed którymi tylko wschodnia część zdołała się obronić.
W 476 r. nastąpił upadek cesarstwa zachodniorzymskiego. Wódz germański Odoaker obalił ostatniego cesarza Romulusa Augustulusa i odesłał insygnia władzy do Konstantynopola.
Na kulturę duchową Rzymu poważny wpływ wywarły kultury ujarzmionych ludów, w tym najistotniejsze były wpływy greckie. Powstał pogląd, że pokonani militarnie Grecy podbili kulturowo swych zwycięzców.
Rzymianie przejęli od Greków wierzenia religijne i mity. Przejętym od nich głównym bogom nadali własne nazwy, jak np. Jowisz (Zeus), Minerwa (Atena), Wenus (Afrodyta), Mars (Ares), Bachus (Dionizos), Wulkan (Hefajstos). W Rzymie tak jak w Grecji panował politeizm.
Literatura grecka dostarczyła Rzymianom wzorcowych arcydzieł i gatunków literackich, ale oni też mieli swoich wielkich twórców, takich jak: Wergiliusz, Horacy, Owidiusz, i wnieśli oryginalny własny wkład w rozwój kultury europejskiej.
Filozofia rzymska
Rzymianie nie stworzyli własnego systemu filozoficznego, lecz kontynuowali myśli filozoficzne zapoczątkowane przez Greków, takie jak: epikureizm, stoicyzm, eklektyzm i sceptycyzm.
Eklektyzm – łączenie w jedną, często niespójną, całość różnych teorii, poglądów czy pojęć filozoficznych. Przedstawicielem tego nurtu w starożytnym Rzymie był polityk i pisarz, Cyceron.
Sceptycyzm – kier. filozoficzny, który odrzucał możliwość poznania prawdy czy jakiejkolwiek wiedzy uzasadnionej i wiarygodnej. Zakładał, że żaden z sądów nie może być dowiedziony ani obalony. Potocznie sceptyk to człowiek powątpiewający.
Kontynuatorem myśli greckiego filozofa Epikura był w Rzymie Tytus Lukrecjusz (95-53 r. p.n.e.). Filozofowie propagujący zasady stoi-cyzmu to Seneka i Marek Aureliusz.
Marek Aureliusz (121-180), filozof stoicki, cesarz rzymski (od 151 r.), prowadził liczne wojny.
Pochodził z rodu patrycjuszowskiego. Otrzymał wszechstronne wykształcenie. Dbał o rozwój nauki i filozofii w cesarstwie.
W ostatnich latach życia napisał jedyne dzieło – Rozmyślania (po yj ccku), szkic pamiętnika, zbiór medytacji, traktat filozoficzny, wykład BZtuki życia zgodnie z zasadami stoicyzmu (nieszczęścia przyjmować ze spokojem, nie dążyć do rozkoszy, bogactwa ani sławy, lecz znajdować spokój w pracowitości i życzliwym, choć nieco sceptycznym, stosunku do innych, nie bać się śmierci i być na nią przygotowanym). Mówi:
Tak należy wszystko czynić i mówić i o wszystkim myśleć, jakby się już miało odejść z życia […] trzeba pamiętać […] o tym, Że wszystko od wieków w podobny sposób się dzieje i wciąż się powtarza […] że jest wszystko jedno, czy się będzie patrzyło na te same rzeczy lat sto czy dwieście, czy przez wieczność [.,.] człowiek bardzo stary, i ten, który ma umrzeć we wczesnej młodości, tracą po równi.
Życie to chwilowy przystanek w podróży. Odejdź więc łagodnie. Rozmyślania przyniosły mu popularność szczególnie w epoce oświe-
cenia.
