„Lalka” Bolesława Prusa jest jedną z najwybitniejszych powieści polskiego pozytywizmu.
Kompozycja utowru jest kompozycją otwartą, poszczególne wydarzenia stanowią nieuporządkowany zbiór luźnych wydarzeń. W rozdziale ósmym „Medytacje” I tomu obok dominującego w całym utowrze wątku nieszczęśliwej miłości Wokulskiego do panny Izabeli, ukazał się także nowy dotyczącący rosnącej potęgi pieniądza. W rozdziale zostały poddane analizie ówczesne wówczas zjawiska społeczne.
Głownym problemem jest sytuacja ludzi, nierówność ekonomiczna, niedola, brak umiaru oraz brak nadzieji na zmiane własnego losu.
” Oto miniatura kraju – myślał – w którym wszystko dąży do spodlenia i wytępienia rasy. Jedni giną z niedostatku, drudzy z rozpusty (…)”.
Wokulski trafnie ukazuje przepaść społeczną między światem arystokracji a biedotą, która spowodowana jest różnicą rodowodów. Bohater w swych rozmyślaniach utożsamia arystokrację z barwnym motylem natomiast niższe warstwy spoleczne z robactwem w ziemi.
” Ciekawym, skąd on się wziął? – myślał Wokulski. – Natura miewa kaprysy i – analogie – dodał. – Motyle istnieją także w rodzaju ludzkim: piękna barwa, latanie nad powierzchnią życia, karmienie się słodyczami, bez których giną – oto ich zajęcie. A ty, robaku, nurtuj ziemię i przerabiaj ją na grunt zdolny do siewu. Oni bawią się, ty pracuj; dla nich istnieje wolna przestrzeń i światło, a ty ciesz się jednym tylko przywilejem: zrastania się, jeżeli cię rozdepcze ktoś nieuważny.”
Autor nie znajduje żadnej grupy społecznej, z którą można by wiązać nadzieję na pomyślny rozwój całego społeńczeństwa.
Podczas wędrówki po Powiślu monolog wewnętrzny Wokulskiego współgra z otaczającym go krajobrazem. Ponury obraz społeczeństwa polskiego ukazany podczas spaceru bohatera sprawia, iż czytający wczuwa się w sytuację potrzebujących i poszukuje rozwiązania na wyjście z nędznej sytuacji rodaków.
W rozdziale ósmym I tomu „Lalki” główny bohater Stanisław Wokulski pokazany jest jako osoba poszukująca sensu istnienia. Rozważa na temat ludzkiej bezsilności oraz niedoli czlowieka. Swoimi wypowiedziami, myślami zmusza odbiorcę do chwili refleksji dotyczącej sensu istnienia ogólu ludzkości. Waznym momentem jest także uświadomienie sobie Wokulskiego o niemożliwości wyrzeczenia się miłości jaką daży pannę Izabelę.
” Nie mogę wyrzec się jej”
Analizowany rozdział to drugie źródło informacji o przeszłości Wokulskiego (pierwszym źródłem są pamiętniki starego subiekta). Z jego monologów wewnętrznych dowiadujemy się m.in o momencie, w którym pierwszy raz ujrzał Izabelę oraz o jego życiu młodzieńczym. Główny bohater w tym rozdziale prezentuje nam swoją szlachetność, wrażliwość, chęć niesienia pomocy innym. Przykładem, który o tym świadczy jest m.in spotkanie podczas spaceru po Powiślu z Wysockim, którego Wokulski wspomógł finansowo. Zauwazyć można także inne cechy tj. samotność, niepewność oraz brak jakiegokolwiek optymizmudotyczącego przyszłości.
W rozdziale zostaly przedstawione nowe postacie: arystokrackie baronostwo Krzeszowskich. Ich postacie oraz wcześniejsze losy można prześledzić poprzez obserwacje zajścia w sklepie oraz przez wypowiedzi subiekta Mraczewskiego (o powiązaniach w ów rodziną). Jak na przedstawicieli swojej warstwy społecznej małżeństwo Krzeszowskich przedstawione zostało w stereotypowy sposób ich stosunki małżeńskie, w najbliższym czasie miały ulec pogorszeniu a jednym z głównych powodów rozpadu ich związku był niedosyt (każdego z małożonków) pięniędzy.
Sposób i styl narracji rozdziału jest dość zróżnicowany. Przeplatają się tu dwa typy narracji pierwszy typ reprezentuje narrację obiektywną (odautorską) natomiast drugi typ – narrację personalną. Narracja odautorska ukazuje obiektywy obraz rzeczywistości stworzonej przez autora, natomiast narracja personalna pozwala nam poznać świat jaki widnieje w świadomości bohatera. Głównym narratorem jest osoba wszechwiedząca, która daje możliwość wypowiedzi bohaterom.
Duża ilość dialogów oraz monlogów wewnętrznych uniemożliwia autorowi całkowite narzucenia czytelnikom swojego punktu widzenia, a otwarta kompozycja sprawia iż czytelnik pozwala sobie na pewne przypuszczenia i rozwinięcia co do dalszych losów bohaterów.
