JEDNOSTKA A SPOŁECZEŃSTWO
1. Człowiek jest istotą społeczną, ukształtowaną przez kulturę w procesie socjalizacji. Jest to proces, który wprowadza jednostkę w życie społeczne, uczy ją zachowania i porozumiewania się według ustalonych wzorów i norm społecznych, uczy panowania nad popędami i potrzebami.
2. Osobowość człowieka składa się z cech biogennych: płeć, wzrost, budowa ciała, itp., z elementów psychogennych: pamięć, wola, inteligencja, temperament, wyobraźnia oraz elementów socjogennych: kulturowego ideału osobowości, roli społecznej, jaźni subiektywnej i odzwierciedlonej.
3. Socjalizacja to proces, który kształtuje osobowość człowieka i przystosowuje go do życia w zbiorowości, a więc przedstawia mu się jakiś wzór kulturowy obowiązujący w danej społeczności, który człowiek internalizuje, czyli przejmuje i wbudowuje w swoją osobowość. Kształtuje się system wartości i hierarchia potrzeb zależna nie tylko od specyfiki określonej grupy, w której jednostka przebywa, ale też tej, w której chciałaby być (aspiracyjna grupa odniesienia). Hierarchia wartości zależy też od systemu społecznego, ekonomicznego i politycznego. Człowiek początkowo zdobywa informacje na temat rzeczywistości i samego siebie, z czasem uczy się odgrywania ról społecznych, a więc funkcjonowania w danej społeczności, porozumiewania z innymi za pomocą symboli i języka.
4. Podkreśla się aktywną rolę jednostki w procesie socjalizacji. Człowiek jest twórczy i świadomy. Socjalizacja trwa całe życie. Dziecko (socjalizacja pierwotna) pobudzane jest przez przedmioty, z czasem nabywa zdolności myślenia pojęciowego, uczy się języka, opanowuje wiedzę i umiejętności społeczne, w końcu wchodzi w świat instytucji, gdzie dokonuje się wtórna socjalizacja jednostki.
5. Formowanie się ludzkiej tożsamości opiera się na mechanizmach indywidualizacji (poczucie odrębności, inności – formowanie się tożsamości osobistej) i identyfikacji (włączanie do życia społecznego, utożsamianie z innymi, poczucie przynależności do grupy – formowanie się tożsamości społecznej).
6. Konformizm to zmiana zachowania lub opinii w wyniku rzeczywistego lub wyimaginowanego wpływu jakiejś osoby lub grupy. Dostosowujemy się bo inni ludzie służą nam do określania rzeczywistości. Gdy nie wiemy jak się zachować, korzystamy z wzorów innych. Czasem zachowania takie utrwalają się, jeśli nie dowiemy się, że nie były słuszne. Istnieją trzy typy zachowań konformistycznych: Uleganie wynika z chęci uzyskania nagrody lub uniknięcia kary. Jest to zachowanie nietrwałe i powierzchowne, bo przy cofnięciu nagrody lub kary człowiek powraca do poprzedniego zachowania. Podstawą ulegania jest władza, jaką dysponuje osoba lub grupa. Identyfikacja powstaje, gdy jednostka pragnie być podobna do osoby, od której pochodzi oddziaływanie. Gwarantuje trwalsze efekty zachowań (tzw. efekt wujka Karola, który trwa do momentu, gdy jego poglądy nie zostaną podważone. Internalizacja to mechanizm najtrwalszy. Polega on na przyjęciu wzorów zachowań, bo jesteśmy przekonani o ich słuszności. / Duże znaczenie ma wiarygodność źródła informacji. / Ludzie mają skłonność do pielęgnowania mitu o osobistej niezależności. Nie zdają sobie sprawy z silnego oddziaływania innych, tylko motywy swego zachowania traktują jak własne i niezależne. / W okresie kształtowania się tożsamości ludzie muszą wybrać między wolnością, a więc postawą na „być”, twórczą, spontaniczną, pełną wyrzeczeń, ale dającą pełny rozwój lub bezpieczeństwem, czyli uniknięciem samotności przez podporządkowanie się innym, postawę na „mieć”, uzależnienie od rzeczy i idei, lecz bez rozwoju jednostki.
7. Kulturowy ideał osobowości narzuca człowiekowi wzór cech i zachowań akceptowanych w społeczeństwie lub grupach społecznych. Przekazywany jest przez wychowanie i kulturę, ulega historycznym przeobrażeniom. W okresie dojrzewania następuje internalizacja kulturowego ideału osobowości. Istnieje też osobowość podstawowa, czyli „charakter narodowy”, zbiór cech osobowości wspólnych dla danego społeczeństwa, które najlepiej wyrażają istotne wartości danej kultury. Istnieją też osobowości statusowe, czyli związane z pewnymi społecznie wyznaczonymi grupami, które odgrywają rolę w skutecznym funkcjonowaniu społeczeństwa.
8. Teoria ról społecznych bada sposoby spełniania różnych wymagań, nakładanych przez społeczeństwo na jednostkę. W każdej sytuacji społecznej człowiek spotyka się z określonymi oczekiwaniami i wymaganiami, co jest związane z koniecznością odegrania jakiejś roli. Z każdą rolą związane są określone prawa i obowiązki. Rola społeczna to względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań i cech, będący reakcjami na zachowania innych i przebiegający według mniej lub bardziej ustalonego wzoru. Każda rola związana jest z określonym stopniem identyfikacji, wzmacniane są przez nią uczucia i postawy. Człowiek odgrywa wiele ról, niektóre z nich mogą pozostawać w sprzeczności ze sobą, niektórych nie możemy odegrać ze względu na brak zdolności (elementy bio- i psychogenne mogą utrudniać lub ułatwiać proces realizacji pewnych ról.
9. Istnieją trzy podstawowe mechanizmy motywujące działanie i integrujące osobowość jednostki: dążenie do utrzymania poczucia własnej wartości, dążenie do utrzymania i wzrostu poczucia własnej kontroli nad rzeczywistością (jednostka o poczuciu wewnętrznej kontroli i jednostka mająca poczucie kontroli zewnętrznej), dążenie do utrzymania i wzrostu poczucia własnej wartości. Jaźń subiektywna to zespół wyobrażeń o sobie. Jaźń odzwierciedlona to zespół naszych wyobrażeń o tym, co myślą o nas inni. Człowiek o zintegrowanej osobowości to jednostka, która osiąga spełnienie samego siebie i staje się taka, jaka może być, akceptuje siebie.
10. Za podstawowe czynniki dezintegracji osobowości uważa się błędy popełnione w procesie socjalizacji, np. przekazanie dziecku fałszywych informacji o świecie. Zbyt wysoka samoocena prowadzi do podejmowania ról, do których nie posiadamy predyspozycji. Osoby o zaniżonej samoocenie alienują się i zmniejszają aktywność. Poczucie dezintegracji pojawia się najczęściej w okresie dojrzewania lub istotnych zmian w życiu. Najważniejsza jest umiejętność dostosowania się, racjonalnej oceny własnego miejsca w nowej rzeczywistości.
