JEŚLI MASZ DWIE DROGI DO WYBORU WYBIERAJ ZAWSZE TRUDNIEJSZĄ DLA SIEBIE – POSTULAT HEROIZMU MORALNEGO W LITERATURZE XX WIEKU. I Wiek XX – czasem gwałtownych przemian społeczno-politycznych wpływających na kształtowanie się światopoglądu, kanonów postępowania i wartości. 1. – Europa na przełomie wieków: a) nastroje katastroficzne związane z fin de siecle, b) dynamika sytuacji społeczno-politycznej, * niepewność jutra związana ze wzrostem nastrojów pełnych wrogości i niechęci, * bezrobocie, kryzysy gospodarcze, spadek wartości pieniądza, * konflikty klasowe mające swoje podłoże w wyzysku najbiedniejszych warstw społeczeństwa, c) nastroje niepodległościowe oraz narodowowyzwoleńcze, * I wojna światowa -> Polska jako suwerenne państwo pod wieloletnim nieistnieniem, – Ludzkość wobec zawieruchy wojennej a) obrona zagrożonej ojczyzny – przykłady męstwa oraz poświęcenia dla sprawy, b) życie w okupowanym kraju – filozofia pracy i przetrwania Patriotyczne jest źle pracować bo pracodawcą jest Niemiec. c) wykształcenie określonej postawy moralnej sposobem na przetrwanie piekła obozowej rzeczywistości, – Budowa nowej, powojennej rzeczywistości, kreowanie nowego sposobu życia oraz podstaw moralnych * dzieła literackie zawierające moralne pouczenia i dylematy * literatura skarbnicą wartości, 2. – Poszukiwanie nowej drogi w sposobie zaistnienia w społeczeństwie, próba odnalezienia wartości, które mogłyby stać się podstawą egzystencji i działania, – Poświęcenie jako miernik wartości człowieka, – Rezygancja z egoizmu, narcyzmu, pragnienie zaspokojenia własnych potrzeb na rzecz umiłowania człowieka, filantropii i bezinteresowności 3. HEROIZM MORALNY jako przykład poszukiwania właściwej drogi w otaczającej rzeczywistości. a) polegający na bohaterstwie, męstwie i smiałości w wyznawaniu prawd i wartości moralnych, b) napotykający na przeszkody wynikające ze schematów myślowych, popularnych kanonów zachwań lub okoliczności, c) budzący zaniepokojenie, podziw lub wrogość, d) będący poszukiwaniem sensu życia i granicy pomiędzy dobrem a złem. II. Jeśli masz dwie drogi do wyboru wybieraj zawsze trudniejszą dla siebie – postulat heroizmu moralnego w literaturze XX wieku. 1. Twórczość Żeromskiego niosąca posłannictwo duchowe propaguje młodopolski model zachowań * ofiarność w walce o wyzwolenie narodu połączona ze sprzeciwem wobec nierówności i krzywdy społecznej, * heroiczny bunt człowieka wobec rzeczywistości, * próba odbudowy, na różnych płaszczyznach, niepodległego szczęścia ojczyzny, a) walka o wyzwolenie ojczyzny wbrew zaborcy, prowokacjom oraz wewnętrznemu rozłamowi w społeczeństwie, * pragnienie bycia do końca wiernym ojczyźnie i rodakom, – Ofiarność i determinacja Szymona Winrycha z opowiadania Rozdziobią nas … , – Krytyka rezygnacji i lojalizmu – postać księcia Odrowąża w Wiernej rzece , b) walka z zakłamaniem, wyzyskiem i uciskiem społecznym mimo braku oparcia i poparcia w najbliższym otoczeniu, c) próby zdemaskowania różnych objawów podłości i marazmu społecznego. – Doktor Piotr walczący o dobro ogółu, prawda i uczciwość kosztem szczęścia osobistego; jego sprzeciw wobec egoizmu klas posiadających wyniszczających lud (również słowo o bandosie ) d) próba walki z chorobami, fizycznym i duchowym skalaniem człowieka, – P. Stanisława Bozowska (boh. Siłaczki ) wierząca w ideały, pragnąca krzewić dobro i wiedzę za wszelką cenę, – Doktor Judym z Ludzi bezdomnych stawiający dobro ogółu ponad wszystko, 2. II-ga wojna światowa okresem próby oraz trudnych życiowych przeszkód – próba ocalenia człowieczeństwa jako jedynej wartości, o którą warto walczyć, dla której warto się poświęcać Aby wypełnić ludzkie serca wystarczy walka prowadząca ku szczytom. A. Camus mit Syzyfa a) poprzez ocalenie wartości narodowych – Greczynki śpiewające hymn narodowy, czerpiące z niego siłę i nadzieję ( Wiza – Z. Nałkowska) To nie była siła fizyczna To była siła tęsknoty i pragnienia b) ocalanie człowieczeństwa za cenę istnienia – Przy torze kolejowym Z. Nałkowska -> ukazanie postawy jednostek; – mężczyzna odbierający życie rannej kobiecie -> działanie uznane za najwyższy akt łaski i woli – kobieta zbierająca martwe niemowlęta i dziewczyna decydująca się na śmierć – mimo iż jej ocalenie w obozie będzie bardzo prawdopodobnym – bohaterki opowiadania U nas w Auschwitzu Borowskiego ratujące godność poprzez wybranie sposobu śmierci, stanowienia samemu o sobie. W tym świecie można zachować człowieczeństwo za cenę istnienia – Natalia Lwowna – Inny świat Grudzińskiego * ponawiane próby samobójcze aby zakończyć koszmar obozowego życia, * Ostatecznie należy się tylko do samego siebie – przynajmniej w wyborze rodzaju i czasu śmierci – Hanna Krall – Zdążyć przed Panem Bogiem : powstańcy zmuszeni do dokonania wyboru między życiem a śmiercią będącą ostatnią szansą zachowania godności * lekarka podająca dzieciom truciznę (oczekująca na rozstrzelanie); samopalenie (siedzenie na murach getta); kobieta mająca możliwość ocalenia dzięki numerkowi , wybierająca śmierć przy boku matki * pragnienie godnej śmierci, mężnej śmierci w Początku A. Szczypiorskiego: Hemo i jego ojciec – Jerzy Fichtenblaum c) ocalenie człowieczeństwa poprzez miłość do drugiego człowieka, niesienie pomocy, litość i współczucie, – Dzieci i dorośli w Oświęcimiu Z. Nałkowskiej – lekarz ratujący małych chłopców, ryzykujący utratą zdrowia a nawet życia, – Człowiek jest mocny – postawa chłopa, który bezinteresownie udziela pomocy zbiegłemu Żydowi, – godność człowieka naprawdę leży w jego uczuciu T. Borowki Pożegnanie z Marią – uczucie, miłość, podtrzymujące przy życiu głównego bohatera, stanowiące jedyny cel i sens, – poczucie solidarności; więzi, udzielanie sobie wzajemnej pomocy, która pomogła przetrwać: Jeden dzień … – A. Sołżenicyna Przecież ten sąsiad każdy twój kęs liczy, choćbyś całkiem nie miał sumienia, złamiesz się, dasz – Zdążyć przed Panem Bogiem – H. Krall * miłość, będąca sposobem na przetrwanie * Otóż być z kimś, to była w getcie jedyna możliwość życia – pomoc w ocalaniu ludzi z powołania (siostra Weronika), obowiązku (sędzia Romnicki), z ludzkiego odruchu (Filipek), z przyjaźni (Pawełek) i miłości (Jerzy Fichtenblaum): bohaterowie Początku A. Szczypiorskiego – Dr Rieux – poświęcający swój czas, zdolności i siły dla ratowania zadżumionych – Rambert – rezygnujący z ucieczki, nie chce być samym tylko szczęśliwym – ojciec Panelaux – czyniący dobro w imię służby człowiekowi oraz Tarrou i Grand : bohaterowie Dżumy A. Camusa udowadniający swoją postawą, iż prawdziwe szczęście oraz pełnię człowieczeństwa zdobywa się poprzez pomoc najbardziej potrzebującym * Trzeba tylko iść naprzód w ciemnościach, trochę na oślep, próbować czynić dobrze. d) próba ratowania człowieczeństwa poprzez męczeństwo i wyrzeczenia: – Dwojra Zielona pragnąca przetrwać za wszelką cenę, znosząca największe cierpienia aby dać świadectwo prawdzie – Z. Nałkowska – aby w miejsce pokonanej litości rozdmuchać w stygnącym popiele swojego życia wysoki płomień z ostatniej iskierki człowieczeństwa * postawa Michała Aleksiejewicza Kostylewa w Innym świecie – G. Herlinga Grudzińskiego, którego sposobem na uratowanie człowieka w sobie było dobrowolne męczeństwo, – głodówka Polaków z Innego świata – G.H.Grudz., będąca wyrzeczeniem graniczącym z bohaterstwem, jako próba wzmocnienia wewnętrznej siły wypływającej z odwagi, męstwa i wytrzymałości 3. Poezja XX-go wieku jako oręże w walce ze stereotypami i stagnacją A. Nawołująca do aktywnego kształcenia swojego życia, odwagi i wytrwałości w wyznawaniu swoich poglądów i obrony ideałów Nie jesteś jednak tak bezwolny A choćbyś był jak kamień polny Lawina bieg od tego zmienia możesz, więc wpłyń na bieg lawiny Cz. Miłosz – Przesłanie pana Cogito ; nakaz: a) bycia wiernym do śmierci, b) sprzeciwu wobec przemocy; poniżenia, mimo ograniczonych możliwości a nawet bezsilności, c) pogardy dla zdrajców, katów i tchórzy – Pan Cogito o postawie wyprostowanej * krytyka bierności: pogodzenia z rzeczywistością; postawa pana Cogito przykładem pragnienia zachowania własnej tożsamości, nawet za cenę życia, – Pan Cogito – powrót * realizacja marzenia jakim jest powrót do rodzinnego kraju mimo grożących konsekwencji – Potęga smaku – odmowa, niezgoda i upór wypływające z poczucia estetyki, – Traktat moralny Cz. Miłosza – konieczność wypełnienia życia celem i wartością; karygodne staje się uginanie przed innymi ludźmi prowadzące do zmiany punktu widzenia, poglądów lub zasad; wezwanie do aktywności i kreowania swojego życia, – Campo di Fiori – poeta podejmuje walkę ze znieczulicą, aby nie powtórzyły się nigdy akty okrucieństwa Kiedyś na nowym Campo di Fiori bunt wznieci sława poety – Przedmowa do tomu Ocalenie – poeta zauważa konieczność nadania sensu życia i poezji poprzez postawienie przed sobą wyższego celu – Św. Szymon Słupnik – St. Grochowiaka; ukazuje poetę czerpiącego siłę w buncie przeciwko zakłamaniu, hipokryzji i sztuczności Powołał mnie Pan na bunt B. Postulat hołdowania wartościom moralnym mimo pewnych stereotypów, ciasnoty umysłowej, przeciwnościom losu. Honor i poczucie własnej wartości – Dlaczego klasycy – Zb. Herbert; krytyka współczesnych i ich tchórzostwa w przyznanwaniu się do porażki, słabości; poeta zarzucający małość i zapomnienie wielkich słów, – Przesłanie pana Cogito – nakaz postawy wyprostowanej, silnego kręgosłupa moralnego, krytyka dumy, samouwielbienia, zarozumiałości, egoizmu, wygodnictwa i oschłości – Pan Cogito o postawie wyprostowanej – poeta ukazujący głównego bohatera jako jedynej ostoi wartości moralnych w zagrożonym mieście, który sam skazuje się na unicestwienie będąc tym, czym jest III. Człowiek nosi w sobie większego od siebie – A. Saint-Exupery – literatura XX-go wieku dowodem na odwieczne pragnienie człowieka stanowienia o sobie oraz otaczającej rzeczywistości, nawet kosztem niewyobrażalnych wyrzeczeń: – próba uratowania własnej tożsamości poprzez walkę, uczucie, poświęcenie, – zdolność do poświęcenia szczęścia osobistego, zdrowia i życia dla wytyczonego celu, – próba zrozumienia, podziw dla jednostek, których postępowanie staje się przykładem dla innych, – krytyka ucieczki przed dokonaniem wyboru lub wyboru drogi łatwiejszej i bezpieczniejszej, – walka ze słabościami, przeciwnościami, wrogiem tkwiącym w człowieku lub przybierającym materialne kształty jako nierozerwalny element życia każdego z ludzi.
