Gospodarka towarowo – pieniężna rozwijała się w Europie już od schyłku średniowiecza. Było to widoczne w rolnictwie, przemyśle, handlu. Możliwość rozwoju takiej gospodarki warunkowały: wzrost liczby ludności, stosowanie postępu technicznego, ożywienie wymiany handlowej i powstawanie scentralizowanych monarchii, co było wynikiem walki o opanowanie rozbicia feudalnego. Z kolei po odkryciach geograficznych do Europy napłynęły ogromne bogactwa, w tym kruszce, metale szlachetne. Napływały one z kolonii hiszpańskich, portugalskich w Ameryce. Gospodarka towarowa rozwijała się przy udziale kupców, za ich pośrednictwem. Warstwa kupców wyjątkowo bogaciła się. Po odkryciach geograficznych rozwój gospodarki towarowo – pieniężnej wymagał dalszego udoskonalenia, dalszej organizacji. W średniowieczu podstawową formą organizacyjną tej gospodarki były gildie, natomiast na przełomie XV/XVI w. stały się nią towarzystwa handlowe, czyli tzw. kompanie handlowe. Celem kompanii była monopolizacja handlu z dalekimi krajami (jego opanowanie przez zrzeszenie stowarzyszenia kupieckiego). Na przełomie XV/XVI w. powstały następujące kompanie handlowe: Kompania Afrykańska, Wschodnia, Moskiewska, czy też Lewantyńska.
W handlu międzynarodowym wzrasta także rola banków. Pierwsze banki powstały we Włoszech w średniowieczu. Aktualnie banki prowadziły przede wszystkim rozliczenia przy pomocy weksli i listów kredytowych.
Nowym zjawiskiem było pojawienie się giełd wekslowych, towarowych. Pierwsze giełdy powstawały we Włoszech, Anglii, Holandii. Największą giełdę zawiązano w 1531r. w Antwerpii. Po jej upadku czołową rolę odgrywała giełda w Amsterdamie. Liczyły się także giełdy w Londynie, Brugii, Lyonie. Giełdy również prowadziły rozliczenia bezgotówkowe. W tej sytuacji występował rozkwit tzw. domów handlowo maklerskich, które zajmowały się handlem, udzielaniem kredytów, nawet organizacją produkcji. Wyrastały „dynastie” kupiecko – bankierskie. Najbardziej liczące się znajdowały się w Genui, Florencji, Norymberdze, Augsburgu. Bardzo ważną pozycję zdobył ród Fuggerów. W tej sytuacji wzrastało zapotrzebowanie na metale szlachetne jako środka płatniczego.
Największą zmianą na płaszczyźnie ekonomicznej był dualizm w rozwoju Europy. Polegał on na tym, że kraje leżące na zachód od Łaby przyjęły drogę kapitalizacji, natomiast kraje Europy Środkowo – Wschodniej przyjęły drogę refeudalizacji. W krajach zachodnich starano się utrzymać harmonijny rozwój przemysłu, rolnictwa, handlu. Podstawową formą produkcji stały się manufaktury. Zaczęły kształtować się zalążki gospodarki kapitalistycznej. W tych krajach zaistnieje szybsza możliwość przeprowadzenia w przyszłości rewolucji burżuazyjnych, przemysłowych, technicznych. Nastąpi przekształcenie stosunków feudalnych w stosunki kapitalistyczne. Pojawią się nowe klasy społeczne, proletariat kapitalistyczny i burżuazja.
W krajach przyjmujących drogę refeudalizacji podstawą gospodarki stało się rolnictwo, a w rolnictwie tzw. folwark pańszczyźniany. Było to wielkie gospodarstwo szlacheckie, feudalne, oparte na pańszczyźnianej, przymusowej pracy chłopa, nastawione na eksport. W tych refeudalizowanych krajach nastąpiło pogłębienie stosunków feudalnych, nastąpił powrót pańszczyzny i przywiązanie chłopa do ziemi. Przy refeudalizacji nastąpiło wyjątkowe pogorszenie sytuacji chłopa. Kraje refeudalizowane stały się zapleczem żywnościowym i surowcowym dla Zachodu. Refeudalizacja przyniosła korzyści szlachcie. Przyniosła wzrost produkcji rolnej, ale tylko początkowo, w I fazie jej rozwoju. Z czasem refeudalizacja stanie się zjawiskiem konserwatywnym, wstecznym i kraje leżące na wschód od Łaby, staną się z czasem bardziej zacofane w porównaniu z państwami zachodnimi.
Pod wpływem odkryć geograficznych i zmian, które przeżywała Europa, nastąpiły poważne zmiany w podziale uzyskiwanych dochodów. Dotychczas główną część zagarniali feudałowie, aktualnie w okresie przemian gospodarczo – społecznych główne dochody przejmowali mieszczanie, zajmujący się handlem, bankierstwem , czy wytwórczością przemysłową. W tej sytuacji następuje aktywizacja ekonomiczna szlachty, a jej formy będą zależne od warunków lokalnych. Np. Formą aktywizacji ekonomicznej szlachty w Polsce jest folwark pańszczyźniany, w przypadku Portugalii i Hiszpanii polityka ekspansji, natomiast w Anglii jest to proces ogradzania. Proces ogradzania polegał na powstawaniu wielkich gospodarstw rolnych, które przeznaczano na pastwiska na hodowlę owiec. W ten sposób szlachta zapewniała surowiec dla przemysłu sukienniczego Anglii. Tym samym rezygnując z tradycyjnej gospodarki, zapewniała sobie duże dochody (wyjątkowo pogorszyły się warunki bytowe chłopów, którzy powiększali grupy żebraków, bezrobotnych; O rozmiarach zjawiska świadczy fakt wprowadzenia bardzo surowego prawodawstwa, które za włóczęgostwo, żebractwo stosowało nawet karę śmierci).
