KLASYFIKACJA ŚRODKÓW ZASKARŻENIA
ZWYCZAJNE ŚRODKI ZASKARŻENIA
1) środki odwoławcze :
• zażalenie
• apelacja
2) sprzeciwy :
• sprzeciw od nakazu karnego
• sprzeciw od wyroku zaocznego
• wniosek lub żądanie rozpoznania sprawy mimo objęcia jej przepisem abolicyjnym
• wniosek ukaranego karą pieniężnego o jej uchylenie
• quasi sprzeciw – wniosek o przywrócenie terminu zawitego
3) odwołania :
• odwołanie od zarządzeń przewodniczącego do składu orzekającego
• odwołanie do sądu od orzeczenia kolegium ds. wykroczeń
NADZWYCZAJNE ŚRODKI ZASKARŻENIA
1) kasacja
2) wniosek o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądowym
3) wniosek o stwierdzenie nieważności orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego
WARUNKI FORMALNE ŚRODKA ODWOŁAWCZEGO
• środek musi być dopuszczalny przez prawo
• musi być wniesiony przez osobę uprawnioną
• musi być złożony w odpowiednim terminie
• musi być sporządzony na piśmie, przy zachowaniu wymogu pisma procesowego
• ponadto musi zawierać określenie, czego domaga się skarżący
PRZYCZYNY ODWOŁAWCZE
To określone uchybienie powodujące konsekwencje prawne w postaci uchylenia lub zmiany zaskarżonego rozstrzygnięcia .
WZGLĘDNE PRZYCZYNY ODWOŁAWCZE – art. 438 kpk
1) orzeczenie ulega uchyleniu lub zmianie w razie stwierdzenia :
• obrazy przepisów prawa materialnego
• obrazy przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia
• błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia
• rażącej niewspółmierności kary lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego lub innego środka
BEZWZGLĘDNE PRZYCZYNY ODWOŁAWCZE – art. 439 kpk
1) sąd odwoławczy niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów oraz wpływu uchybienia na treść orzeczenia, na posiedzeniu uchyla zaskarżone orzeczenie, jeżeli :
• w wydaniu orzeczenia brał udział sędzia podlegający wyłączeniu z przyczyn określonych w art.40 § 1 pkt 4-5 oraz 7-9,
• sąd był nienależycie obsadzony lub którykolwiek z jego członków nie był obecny na całej rozprawie ,
• sąd powszechny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu szczególnego albo sąd szczególny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu powszechnego ,
• sąd niższego rzędu orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu ,
• zachodzi jedna z okoliczności wyłączających postępowanie, określonych w art. 17 § 1 pkt 5, 6, 9, 10 i 11 kpk ,
• oskarżony nie miał obrońcy w wypadkach określonych w art.79 § 1 i 2 oraz 80 lub obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których jego udział był obowiązkowy ,
• sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa .
RODZAJE ORZECZEŃ SĄDU ODWOŁAWCZEGO
1) utrzymanie w mocy zaskarżonego rozstrzygnięcia
2) uchylenie zaskarżonego rozstrzygnięcia w całości lub w części i :
• umorzenie postępowania karnego, jeśli zaistnieją określone przyczyny, np. art.17 § 1 pkt 5, 6, 9, 10 i 11 kpk
• przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpatrzenia
• przekazanie sprawy prokuratorowi w celu uzu
• pełnienia postępowania przygotowawczego
4) zmiana zaskarżonego rozstrzygnięcia (jeżeli sąd odwoławczy orzeknie co do istoty sprawy, zakaz „reformationis in peius”
OSOBY UPRAWNIONE DO WNIESIENIA APELACJI
1) oskarżony
2) oskarżyciel publiczny
3) oskarżyciel prywatny
4) oskarżyciel posiłkowy
5) powód cywilny
6) podmiot określony w art.416 kpk (dot. podmiotu, o którym mowa w art.52 kk)
7) obrońca i pełnomocnik
8) przedstawiciele ustawowi oskarżonego
9) strony zastępcze i strony nowe
10) podmioty, którym z mocy przepisów szczególnych przysługuje takie prawo np. organowi finansowemu w sprawach o przestępstwa skarbowe
OSOBY UPRAWNIONE DO WNIESIENIA ZAŻALENIA
1) oskarżyciel publiczny
2) oskarżyciel posiłkowy
3) oskarżyciel prywatny
4) powód cywilny
5) oskarżony (podejrzany)
6) pokrzywdzony
7) obrońca oskarżonego i pełnomocnik
6
ZAŻALENIE PRZYSŁUGUJE NA NASTĘPUJĄCE POSTANOWIENIA SĄDU
• zamykające drogę do wydania wyroku, chyba że ustawa stanowi inaczej
• co do środka zabezpieczającego
• na inne postanowienia w wypadkach przewidzianych w ustawie
SĄD NAJWYŻSZY WYDAJE NASTĘPUJĄCE ORZECZENIA :
1) jednoosobowo lub w składzie 3 sędziów bada dopuszczalność kasacji . Jeśli jest niedopuszczalna to wydaje – postanowienie o pozostawieniu kasacji bez rozpoznania
2) SN na posiedzeniu orzeka w przypadku :
• oddalenia kasacji jako oczywiście bezzasadnej
• wstrzymania wykonania zaskarżonego orzeczenia
• zastosowania środka zapobiegawczego, jeżeli kasację wniesiono na niekorzyść oskarżonego, chyba że oskarżony został uniewinniony
• rozpoznania zażalenia na zarządzenie prezesa Sądu odwoławczego odmawiającego przyjęcia kasacji
• rozpoznania kasacji od postanowienia
• uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania lub umorzenia postępowania w razie ustalenia, że zachodzi bezwzględna przyczyna uchylenia wskazana w art.439 § 1 kpk
3) jeśli sąd uzna kasację za dopuszczalną kieruje ją na rozprawę. Po rozpoznaniu kasacji SN wydaje następujące wyroki :
• oddalający kasację,
• uchylający zaskarżone orzeczenie w całości lub w części i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania albo umarza postępowanie a jeżeli skazanie jest oczywiście niesłuszne – uniewinnia oskarżonego
7
PODSTAWY WZNOWIENIA POSTĘPOWANIA
W kwestii wznowienia orzeka sąd wyższego rzędu .
Wznowienie następuje, jeżeli :
1) w związku z postępowaniem dopuszczono się przestępstwa, a istnieje uzasadniona podstawa do przyjęcie, że mogło to mieć wpływ na treść orzeczenia (wznowienie na korzyść i niekorzyść oskarżonego) ,
2) po wydaniu orzeczenia ujawnią się nowe fakty lub dowody nie znane przedtem sądowi, wskazujące na to, że :
• skazany nie popełnił czynu albo czyn jego nie stanowił przestępstwa lub nie podlegał karze ,
• skazano go za przestępstwo zagrożone karą surowszą albo nie uwzględniono okoliczności zobowiązujących do nadzwyczajnego złagodzenia kary albo też błędnie przyjęto okoliczności wpływające na obostrzenie kary ,
• sąd umorzył lub warunkowo umorzył postępowanie karne błędnie przyjmując popełnienie przez oskarżonego zarzucanego mu czynu .
• (wznowienia te : 1-3 – tylko na korzyść oskarżonego)
3) w wyniku orzeczenia TK stracił moc lub uległ zmianie przepis prawny będący podstawą skazania lub warunkowego umorzenia (wznowienie na korzyść oskarżonego)
4) potrzeba wznowienia wynika z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego działającego na mocy umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez RP (wznowienie na korzyść oskarżonego)
PRAWO ŻĄDANIA ODSZKODOWANIA Z TYTUŁU NIESŁUSZNEGO TYMCZASOWEGO ARESZTOWANIA
Prawo to powstaje gdy równocześnie wystąpią następujące warunki :
• istnienie prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie ,
• niewątpliwa niesłuszność zastosowania tego środka zapobiegawczego ,
• szkoda majątkowa lub niemajątkowa .
8
PRZESŁANKI PODJĘCIA WARUNKOWO UMORZONEGO POSTĘPOWANIA KARNEGO
1) obligatoryjne :
• popełnienie w okresie próby przestępstwa umyślnego – istotne jest aby nastąpiło prawomocne skazanie za jakiekolwiek przestępstwo umyślne, które zostało popełnione w okresie próby
2) fakultatywne :
• rażące naruszenie porządku prawnego, a w szczególności popełnienie jakiegokolwiek przestępstwa ,
• uchylanie się od wykonania nałożonych obowiązków próby ,
• uchylanie się od dozoru ,
• uchylanie się od orzeczonego środka karnego ,
• niewykonanie zawartej z pokrzywdzonym ugody .
RODZAJE ORZECZEŃ SĄDU W KWESTII PODJĘCIA POSTĘPOWANIA WARUNKOWO UMORZONEGO NA WNIOSEK
O podjęciu postępowania warunkowo umorzonego orzeka sąd na wniosek :
• oskarżyciela lub pokrzywdzonego ,
• albo z urzędu .
W razie podjęcia postępowania warunkowo umorzonego, sprawa toczy się od nowa na zasadach ogólnych, przed sądem właściwym do jej rozpoznania .
Orzekając w kwestii podjęcia postępowania na wniosek, sąd jest władny :
• oddalić wniosek, jeśli brak podstaw do podjęcia ,
• pozostawić wniosek bez rozpoznania, jeżeli np. został złożony przez osobę nieuprawnioną ,
• podjąć postępowanie warunkowo umorzone, gdy dojdzie do przekonania, że istnieją podstawy do podjęcia
9
WYKAZ PRZESTĘPSTW W SPRAWACH O KTÓRE SĄD ROZPOZNAJE OBLIGATORYJNIE W TRYBIE UPROSZCZONYM
• o przestępstwa zagrożone karą nie przekraczającą 3 lat pozbawienia wolności
• przewidziane w kk :
– udział w bójce lub pobiciu z użyciem broni palnej, noża czy innego podobnie niebezpiecznego narzędzia
– pozbawienie człowieka wolności
– ograbienie zwłok, grobu
• przewidziane w innych przepisach kk :
– kradzież
– kradzież z włamaniem
– oszustwo
jeżeli wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub zamierzona nie przekracza dwudziestokrotności wysokości najniższego miesięcznego wynagrodzenia
PRZESŁANKI NEGATYWNE WYŁĄCZAJĄCE DOPUSZCZALNOŚĆ PROWADZENIA POSTĘPOWANIA W TRYBIE UPROSZCZONYM
• pozbawienie oskarżonego wolności w tej lub innej sprawie
• sytuacja, gdy oskarżony jest nieletni, głuchy, niemy, niewidomy, nie włada językiem polskim lub zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności
10
PODMIOTY UPRAWNIONE DO PROWADZENIA DOCHODZENIA UPROSZCZONEGO
1) na podstawie przepisów kpk :
• prokurator
• Policja
• organy Straży Granicznej
2) na podstawie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 1998 roku :
• organy PIS w określonych sprawach
• organy PIH w określonych sprawach
• urzędu skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej w określonych sprawach
• organy Państwowej Agencji Radiokomunikacyjnej w określonych sprawach
3) na podstawie innych przepisów :
• strażnicy leśni, w określonych przypadkach
• organy parków narodowych w określonych sprawach
• strażnicy Państwowej Straży Łowieckiej w określonych sprawach .
ZMIANA TRYBU POSTĘPOWANIA Z UDZIAŁEM TRYBU UPROSZCZONEGO
• zmiana trybu zwyczajnego na tryb uproszczony, gdy :
– w toku procesu pojawi się okoliczność wyłączająca daną sprawę z kategorii spraw należących do trybu zwyczajnego
• zmiana trybu uproszczonego na tryb zwyczajny, gdy :
– organ procesowy stwierdzi, że sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym, np. oskarżony rozpocznie odbywanie kary pozbawienia wolności orzeczonej w innej sprawie
– doszło do przekroczenia dopuszczalnego czasu przerwy w rozprawie, który w postępowaniu uproszczonym wynosi 21 dni
• zmiana trybu uproszczonego na inny tryb szczególny, np. na tryb karnoskarbowy, czy nakazowy
11
PRZESŁANKI KTÓRYCH ISTNIENIE POWODUJE DOPUSZCZALNOŚĆ PROWADZENIA POSTĘPOWANIA W TRYBIE POSTĘPOWANIA W SPRAWACH Z OSKARŻENIA PRYWATNEGO
• zarzucenie określonej osobie popełnienie przestępstwa prywatnoskargowego, np. :
– pomówienie
– zniewaga
– naruszenie nietykalności cielesnej
• wniesienie, a następnie popieranie skargi przez oskarżyciela prywatnego
• wpłacenie do kasy sądowej zryczałtowanej równowartości wydatków
12
PRZESŁANKI KTÓRYCH ISTNIENIE POWODUJE NIEDOPUSZCZALNOŚĆ PROWADZENIA POSTĘPOWANIA W TRYBIE POSTĘPOWANIA W SPRAWACH Z OSKARŻENIA PRYWATNEGO
• ściganie przestępstwa prywatnoskargowego w trybie publicznoskargowym. Będzie to miało miejsce gdy :
– zatrzymano lub tymczasowo aresztowano ujętego na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem sprawcę przestępstwa, np. zniewaga, naruszenie nietykalności cielesnej – postępowanie będzie się toczyć w trybie uproszczonym
– prokurator objął ściganie w sprawie o przestępstwo prywatnoskargowe, gdyż wymagał tego interes społeczny – postępowanie prowadzone będzie w trybie uproszczonym, a w razie jego wyłączenia w zwyczajnym
– pokrzywdzony wniósł skargę do właściwego organu wojskowego w związku z popełnieniem przez żołnierza przestępstwa prywatnoskargowego – z chwilą złożenia skargi przestępstwo będzie ścigane z urzędu
• odstąpienie oskarżyciela prywatnego od oskarżenia :
– odstąpienie wyraźne – złożenie odpowiedniego oświadczenia o odstąpieniu
– odstąpienie dorozumiane – polega na wysnuciu z faktu nieusprawiedliwionego niestawiennictwa oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika na posiedzenie pojednawcze lub rozprawę główną, wniosku, że oskarżyciel ten odstąpił od oskarżenia
• przedawnienie karalności przestępstwa prywatnoskargowego. Karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego ustaje z upływem :
– 1 roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy
– nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu popełnienia przestępstwa
13
ZMIANA TRYBU POSTĘPOWANIA Z UDZIAŁEM TRYBU PRYWATNOSKARGOWEGO
• zmiana trybu zwyczajnego (uproszczonego) na tryb prywatnoskargowy, gdy :
– prokurator, który wstąpił wcześniej do postępowania uznając, że wymaga tego interes społeczny następnie odstąpił od oskarżenia
• zmiana trybu prywatnoskargowego na tryb uproszczony (zwyczajny). Sytuacja taka następuje gdy :
– sąd w toku rozpoznawania sprawy dojdzie do wniosku, że czyn zarzucony oskarżonemu stanowi w istocie przestępstwo publicznoskargowe
– prokurator wstąpi do wszczętego postępowania prywatnoskargowego, jeżeli wymaga tego interes społeczny
PRZESŁANKI KTÓRYCH ISTNIENIE POWODUJE DOPUSZCZALNOŚĆ PROWADZENIA POSTĘPOWANIA W TRYBIE NAKAZOWYM
• oskarżonemu postawiono zarzut popełnienia przestępstwa podlegającego rozpoznaniu w trybie uproszczonym
• zebrane w sprawie dowody są wystarczające do dokonania niewątpliwych ustaleń w zakresie okoliczności czynu i winy oskarżonego
• zachodzi wypadek pozwalający na orzeczenie kary ograniczenia wolności lub grzywny
• sąd na podstawie zebranego w postępowaniu przygotowawczym materiału dowodowego dochodzi do wniosku, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne
14
PRZESŁANKI KTÓRYCH ISTNIENIE POWODUJE NIEDOPUSZCZALNOŚĆ PROWADZENIA POSTĘPOWANIA W TRYBIE NAKAZOWYM
• postępowanie nakazowe nie może się toczyć :
– w stosunku do oskarżonego pozbawionego wolności w tej lub innej sprawie
– w sprawie z oskarżenia prywatnego
– jeżeli oskarżony jest :
1) nieletni
2) głuchy
3) niemy
4) niewidomy
5) nie włada językiem polskim
6) zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności
ZMIANA TRYBU POSTĘPOWANIA Z UDZIAŁEM TRYBU NAKAZOWEGO
• zmiana trybu uproszczonego na nakazowy
– gdy sąd na posiedzeniu w ramach wstępnej kontroli oskarżenia dojdzie do wniosku, że istnieją warunki do wydania nakazu karnego
• zmiana trybu nakazowego na tryb uproszczony
– gdy sąd uznał nakaz karny za bezskuteczny w związku z niemożnością jego doręczenia oskarżonemu w terminie 3 miesięcy od jego wydania
– gdy uprawniony podmiot wniósł z zachowaniem terminu zawitego sprzeciw od nakazu karnego, w wyniku czego nakaz utracił moc
W obu wskazanych sytuacjach dalsze postępowanie prowadzone będzie od początku na zasadach ogólnych czyli w trybie uproszczonym.
15
CZYNNOŚCI , KTÓRE MOGĄ BYĆ DOKONYWANE W RAMACH POMOCY PRAWNEJ W SPRAWACH KARNYCH ZE STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH
• doręczanie pism osobom przebywającym za granicą lub instytucjom mającym tam siedzibę
• przesłuchiwanie osób w charakterze oskarżonych, świadków lub biegłych
• przeprowadzenie oględzin oraz przeszukiwanie pomieszczeń, innych miejsc i osób, zajęcie przedmiotów i wydawanie tych przedmiotów za granicę
• wzywanie osób przebywających za granicą do osobistego dobrowolnego stawiennictwa przed sądem lub prokuratorem w celu przesłuchania w charakterze świadka lub dokonania konfrontacji, jak również doprowadzenie w tym celu osób pozbawionych wolności
• udostępnianie akt i dokumentów oraz informacji o karalności oskarżonych
• udzielanie informacji o prawie
PRZEJĘCIE I PRZEKAZANIE ŚCIGANIA KARNEGO
Minister Sprawiedliwości zwraca się (jeżeli wymaga tego interes wymiaru sprawiedliwości) do właściwego organu państwa obcego z wnioskiem o przekazanie ścigania albo może przyjąć taki wniosek od odpowiedniego organu tego państwa, gdy :
1) przestępstwo popełnione zostało za granicą przez :
• obywatela polskiego ,
• osobę mającą na terytorium RP stałe miejsce zamieszkania (przez stałego rezydenta) ,
• osobę, która odbywa lub będzie odbywać w RP karę pozbawienia wolności ,
• osobę, przeciwko której zostało wszczęte w RP postępowanie karne.
Przejęcie ścigania karnego uważa się za wszczęcie postępowania karnego wg. prawa polskiego .
2) przestępstwo popełnione zostało na terytorium RP przez cudzoziemca, gdy :
• osoba ścigana jest jego obywatelem lub ma na terytorium tego kraju stałe miejsce zamieszkania ,
• odbywa lub będzie odbywała tam karę pozbawienia wolności ,
• w państwie tym zostało wszczęte wobec tej osoby postępowanie karne . 16
