U schyłku średniowiecza wiedza Europejczyków o świecie ograniczała się do tego, co wiedziano w starożytności. W przededniu wielkich odkryć Europejczycy znali Półkulę Wschodnią, wiedzieli o istnieniu Afryki, Azji. Zupełnie nie znali Półkuli Zachodniej. W Afryce istniały państwa muzułmańskie. Czołową rolę pełnił Egipt. Państwa muzułmańskie były rządzone przez Arabów i Turków. Europejczycy utrzymywali kontakty z niektórymi państwami arabskimi, o innych państwach afrykańskich wiedza ich była skromna. W Azji największą rolę odgrywały Chiny, Indie. W Ameryce wykształciły się na wysokim poziomie państwa Azteków, Majów i Inków.
Jednym z najpoważniejszych czynników odkryć geograficznych był ujemny bilans handlowy w Europie. Przez długie lata do Europy sprowadzano o wiele więcej towarów, niż wywożono. Z Europy odpływało wiele kruszców, tym samym zaczynało brakować pieniędzy, a to hamowało rozwój gospodarczy. Na przełomie XV/XVI w. Doszło do poważnych zmian na mapie politycznej świata. Było to wynikiem ekspansji Turków Osmańskich, którzy zajęli Cesarstwo Bizantyjskie oraz szereg państw arabskich. Turcy wypierając wpływy Arabów, nie przejmowali ich roli. Na terenach zdobytych nadal toczyły się wojny. Karawany kupieckie były zagrożone. Próbowano znaleźć nową, bezpieczniejszą drogę do Indii.
Pod koniec XV w. Hiszpania i Portugalia przeżywały poważny kryzys, był on wynikiem wojen z Maurami – kalifatem kordobańskim. Koniec wojny symbolizuje zdobycie Grenady (1442). Szerokie rzesze rycerstwa zostały pozbawione źródeł utrzymania.
Pojawia się ideologia humanistyczna, która prowadzi do pogłębienia zainteresowania światem. Krążyły legendy o bogactwach Dalekiego Wschodu. Odnotowano znaczny postęp w technice żeglarskiej (busola, dokładniejsze mapy, doskonalsze statki).
Henryk Żeglarz poprowadził jedną z ważniejszych wypraw. Płynął wzdłuż wschodnich wybrzeży Afryki, odkrywając Azory, Wyspy Kanaryjskie, Zatokę Gwinejską, Zielony Przylądek W 1471 przepłynął Równik.
W 1487 r. W ślady Henryka Żeglarza udaje się Bartolomeo Dioz. Dotarł on do południowej Afryki do Przylądka Bush, Przylądka Dobrej Nadziei.
Ostatecznie drogę morską do Indii odkrył Vasco da Gama. Jego wyprawa odbywała się w latach 1497 – 1499. Opłynął Afrykę, przeciął Ocean Indyjski, dotarł do Kalifatu Pierwszy nawiązał kontakt z miejscowym władcą, zakupił szereg towarów, założył faktorie (ośrodki handlowe). Jeszcze kilkakrotnie zawijał do Indii.
Krzysztof Kolumb był inicjatorem pomysłu płynięcia na Zachód do Indii. Kolumb zapewnił sobie poparcie królowej Hiszpańskiej i w 1492 r. Wyruszył z Polos, kierując się na Zachód. Po 70 dniach 14 X 1492 r. Dotarł do wyspy San Salwador (Zbawiciela). Był przekonany, że dotarł do Indii. Dotarł również do Haiti i Kuby. Z błędu wyprowadził Europę Amerigo Vespucci, który dotarł śladami Kolumba do Ameryki. Scharakteryzował on ludność, środowisko.
Ferdynand Magellan wyruszył z Hiszpanii w kierunku Ameryki Południowej. Na południowych krańcach Ameryki odkrył cieśninę, nazwaną potem jego imieniem. Następnie wypłynął na Ocean Spokojny, dopłynął do Archipelagu Wysp Mariańskich i Filipin. W czasie walk z tubylcami ginie. Załoga kontynuuje wyprawę przez Ocean Indyjski, wzdłuż zachodnich wybrzeży Afryki do Hiszpanii. Podróż trwała prawie 3 lata. Z 265 osób załogi wróciło 18.
Kontynuatorzy wypraw odkrywczych do konkwistadorzy (zdobywcy, awanturnicy). Jednym z pierwszych był Vasco Balboa, który w 1513 r. Udał się do Panamy i tam znad Zatoki San Miguel jako pierwszy Europejczyk ujrzał Ocean Spokojny. W 1519 r. Ferdynand Cortez, dysponując załogą składającą się z 500 żołnierzy, kilkunastu jeźdźców i kilku dział, wylądował na Jukatanie, zaczął podbijać państwo Azteków. Wykorzystywał waśnie, wierzenia ludności tubylczej, obawę tubylców przed bronią palną i jeźdźcami. Dotarł do stolicy Tenochtitlan, aresztował władcę Montezunę, opanował państwo, niszcząc i grabiąc. W 1531 r. konkwistador Franciszek Pizarro z oddziałem 180 osób, kilkunastu jeźdźców rozpoczął podbój państwa Inków. W 1531 r. dotarł do Cuzco. W latach 1532-34 państwo zostało opanowane. Państwo upadło, ograbione. Upadły wysokie cywilizacje Azteków i Majów.
