Kontrola w przedsiębiorstwie
Prawidłowe wykonywanie przez aparat zarządzający funkcji planowania, organizowania i motywowania nie zapewni realizacji misji organizacji bez funkcji kontroli. Stanowi ją zbiór czynności kontrolnych polegających na porównaniu stanów rzeczywistych z danymi, orzekaniu o ich odchyleniach i formułowaniu zaleceń minimalizujących te odchylenia.
Organizacja prac kontrolnych musi być przystosowana do warunków działalności przedsiębiorstwa i realizowanych zadań. Wpływają na nią przede wszystkim wielkość i powtarzalność produkcji, złożoność wytwarzanych wyrobów oraz kwalifikacje pracowników działów technicznego przygotowania produkcji i robotników realizujących procesy technologiczne. Na podstawie tych czynników określa się potrzebną dokumentację kontrolną, ustala metody kontroli i dobiera środki pomiarów kontrolnych. Postęp w organizacji i metodach kontroli obniża pracochłonność i koszty operacji kontrolnych przez intensyfikację metod kontroli i podniesienie poziomu jej niezawodności, ograniczenie liczby operacji kontrolnych, uporządkowanie dokumentacji jakości uproszczenie obiegu tej dokumentacji oraz jej przystosowanie do systemu automatycznego przetwarzania informacji.
Funkcje kontroli rozpatrujemy w trzech aspektach odnoszących się do trzech stanów procesów realizowanych w praktyce:
• Kontrola przeprowadzająca realizację procesu, nazywana kontrolą prospektywną, polega na sprawdzeniu poprawności ustalenia struktury operacyjnej procesu wykonawczego i struktury organizacyjnej, w której proces ten ma być realizowany;
• Kontrola bieżąca, sprawowana w czasie realizacji procesu, polega na śledzeniu przebiegu procesu realizowanego w podsystemie wykonawczym, z punktu widzenia jego zgodności z założoną strukturą operacyjną oraz sprawdzaniu zgodności osiąganych rezultatów pod względem ilościowym, jakościowym i czasowym z celami zdekomponowanymi na zadania;
• Przeprowadzona po zakończeniu działania objętego planem kontrola retrospektywna, polega na konfrontacji osiągniętych rezultatów z założonymi celami. Stanowi ona podstawę oceny sprawności funkcjonowania organizacji oraz trafności przyjętych wzorców działań. Odgrywa ona również dużą rolę w przygotowaniu organizacji do przyszłych działań, przewidywanych do realizacji w przyszłych okresach planistycznych, przez proces samouczenia się organizacji i doskonalenia w ten sposób procesów planowania i organizowania w przyszłości;
Kontrola ma na celu przeciwdziałanie powstawaniu odchyleń od wyznaczonych norm jakości i selekcję niewłaściwie wykonanych wyrobów. Wyróżniamy następujące rodzaje kontroli:
1. Kontrola bierna;
2. Kontrola czynna;
3. Kontrola technicznego przygotowania produkcji;
4. Kontrola surowców, materiałów i półfabrykatów;
5. Kontrola w toku procesów wytwarzania;
6. Kontrola wyrobów w sferze organizacji.
Ad. 1. Kontrola bierna polega na sprawdzaniu zgodności cech wyrobów gotowych z normami i sprowadza się do porównywania wyrobów z odpowiednimi wielkościami (normy przedmiotowe, wzorce, itp.) w zasadzie już po zakończeniu procesu produkcyjnego.
Ad. 2. Kontrola czynna jest nieporównywalnie efektywniejsza od kontroli biernej, ale i bardziej złożona. Zabezpiecza ona przed powstawaniem niepożądanych odchyleń. Podsystem kontroli czynnej obejmuje organizację:
• kontroli jakości produkcji;
• kontroli działalności profilaktycznej w sferze jakości;
• kontroli jakości materiałów i dostaw od kooperantów;
• kontrola jakości procesu produkcji;
• kontrola jakości wyrobów gotowych;
• kontrola jakości w sferze eksploatacji;
• służb i stanowisk pracy.
Ad. 3. Kontrola technicznego przygotowania produkcji obejmuje te rezultaty działalności konstruktorów, technologów i organizatorów produkcji, które wpływają na następujące cechy wyrobu i procesu wytwarzania: funkcjonalność, użyteczność, łatwość i koszt wytworzenia. Weryfikacji należy poddać m.in. zakres postępowych zmian w konstrukcji i technologii, prawidłowość obliczeń, kompletność i dokładność dokumentacji, stopień normalizacji, dobór materiałów, poziom oprzyrządowania procesów technologicznych, normy pracochłonności itp. Kontrolę technicznego przygotowania produkcji przeprowadzają zazwyczaj komórki weryfikacji bezpośrednio podporządkowane kierownictwu działów technicznego przygotowania produkcji. Niezbędne jest jednak ścisłe współdziałanie tych komórek z działem kontroli technicznej oceniającym jakość w toku wytwarzania i eksploatacji wyrobu.
Ad. 4. Kontrola surowców, materiałów i półfabrykatów dotyczy jakości, terminowości i kompletności dostaw oraz prawidłowości ich składowania.
Ad. 5. Kontrola w toku procesów wytwarzania ma celu niedopuszczenie do tak niepożądanych zjawisk, jak łamanie dyscypliny technologicznej, niewłaściwe stosowanie narzędzie, nieprawidłowa eksploatacja maszyn i urządzeń, wytwarzanie braków itp. Obiektem kontroli są poszczególne operacje i grupy operacji (tzw. kontrola międzyoperacyjna), sprawdzane w formie samokontroli, rzadziej zaś przez kontrolerów – brakarzy, cały proces technologiczny części (tzw. kontrola końcowa), sprawdzane przez pracowników – kontrolerów, i wyroby gotowe (tzw. kontrola ostateczna).
Ad. 6. Ważne są zdania kontroli wyrobów w sferze organizacji. Przedmiotem oceny są tu reklamacje i opinie użytkowników, jakość podobnych wyrobów wytwarzanych przez innych producentów, funkcjonowanie wyrobów badanych w różnych warunkach itp. Tego rodzaju pracę podejmują branżowe ośrodki jakości, centralne laboratoria, a w przedsiębiorstwach – działy sterowania jakością.
