Od końca II w społeczeństwo rzymskie zaczęło przeżywać kryzys gospodarczo-społeczny. Granice państwa nie były bezpieczne. Na wschodzie toczyły się walki z Państwem Patronów, a na zachodzie od II w zaczęły napływać plemiona barbarzyńców. Rabowali oni i brali ludzi do niewoli. Aby stworzyć armię która by się im przeciwstawiła poniesiono wielkie koszty. Napływający do Rzymu, malutkimi gromadkami, byli wchłaniani i ulegali romanizacji. W cesarstwie brakowało pieniędzy. Zaczęto nakładać wyższe podatki, które rujnowały ludność zwłaszcza średnio zamożną. Władze rzymskie, aby rolnicy nie odchodzili zaczęli przywiązywać ich do ziemi (ustawa kolon atu). Chłopi w obronie przed podatkami oddawali się w opiekę arystokracji, która osłaniała ludność.
Ponieważ cesarze chcieli zwiększyć ilość sztuk pieniędzy, dodawali do srebra innych metali nieszlachetnych. W obiegu była większa ilość pieniędzy, ale gorszej jakości. Wzrosła inflacja Wielcy właściciele ziemscy musieli dzielić swe dobra na działki które
dzierżawili rolnikom (kolana) i niewolnikom. Za tym poszedł kryzys polityczny. Przyczyny : wojny domowe, załamanie stabilności władzy cesarskiej i pojawienie się uzurpatorów ( od 235-284 r było 50 cesarzy).
Podział cesarstwa na wschodnie i zachodnie.
Z czasem ziemie na wschodzie zaczęły nabierać charakter terenów barbarzyńskich. W 378 r w bitwie pod Adrianopolem wojska rzymskie przegrały bitwę z barbarzyńcami
Ostatnim cesarzem który kierował całym imperium był Teodozjusz Wielki. Przed śmiercią w 395 r podzielił cesarstwo między dwóch synów. Zostały wykształcone : C. Zachodnie ze stolicą w Rzymie i C. Wschodnie ze stolicą w Konstantynopolu. Na zachodzie pogłębiał się kryzys, a najazdy barbarzyńców dopełniły dzieła zniszczenia. Pod naporem azjatyckich Hunów plemiona barbarzyńskie rozlały się po Europie Zachodniej. W410 r. Wizygoci, a w 455 r. Wandalowie złupili Rzym (wandalizm ),na ziemiach zachodnich zadomowiły się liczne plemiona. W 476r. Wódz germański Odoaker usunął z tronu ostatniego cesarza Zachodniorzymskiego Romulusa Augustulusa, uznał zwierzchnictwo cesarzy wschodnich. Upadło cesarstwo Zachodnie. Na jego gruzach powstały państwa plemienne.
