NASTIE [gr.], ruchy nastyczne, zmiana położenia organów roślinnych, rzadziej zwierząt, zachodząca w wyniku bodźca działającego bezkierunkowo lub będąca rezultatem wrodzonych właściwości organu. Istnieją 2 rodzaje ruchów nastycznych: ruchy wynikające z różnic w szybkości wzrostu elongacyjnego komórek leżących po przeciwnych stronach organu i – ruchy turgorowe, powodowane odwracalną zmianą turgoru wyspecjalizowanych komórek (w poduszeczkach umieszczonych u podstawy lub na wierzchołku ogonków liści pierwszego i drugiego pędu w liściach złożonych); ruchy, wynikające ze zmian szybkości wzrostu, wywołane zróżnicowanym stężeniem auksyny po obu stronach organu, to: epinastia – szybszy wzrost morfologicznie górnej strony organu, hyponastia – szybszy wzrost morfologicznie dolnej strony organu, fotonastia, termonastia – wywołana zmianą temperatury (np. zamykanie się i otwieranie płatków kielicha tulipana lub krokusa), chemonastia – wywołana wpływem czynnika chem. (np. u roślin owadożernych reagujących na obecność niektórych związków chem. zamykaniem owada w pułapce, w której ulega on strawieniu). Ruchy turgorowe to: nyktynastia – ruchy snu, powodujące zmianę położenia liści, czasem płatków korony i pręcików w nocy, np. u roślin z rodziny bobowatych (motylkowatych) nocą listki stulają się, a cały liść traci turgor i zwisa; sejsmonastia – wywołana wpływem bodźca mech. (dotyku, wstrząśnięcia), obserwowana u tzw. roślin wrażliwych (np. u Mimosa pudica), lub wpływem bodźca cieplnego, chem. bądź elektr.; w ruchach turgorowych przewodzenie bodźca do reagującej poduszeczki jest spowodowane rozprzestrzenianiem się potencjału czynnościowego, a także może być związane ze zmianami w transporcie fitohormonu (np. auksyny).
MACIEJKA, Matthiola bicornis.
Jednoroczna roślina ozdobna z rodzaju lewkonia, wysiewana wprost na miejsca stałe; łodyga rozgałęziona, płożąca; kwiaty niepozorne, w luźnych gronach, karminowofioletowe, otwierają się wieczorem i wówczas silnie pachną; kwitnie krótko, ale może być wysiewana sukcesywnie, np. co 2-3 tygodnie; zakwita w 8-10 tygodni od siewu.
CEREUS, Cereus.
Rodzaj z rodziny kaktusowatych, dawniej zbiorczy rodzaj, obecnie podzielony na ponad 20 węższych rodzajów, np. Aporocactus, Carnegiea, Cephalocereus, Cereus, Cleistocactus, Espotoa, Hylocereus, Myrtillocactus, Selenicereus; w tradycyjnym rozumieniu cereus obejmował ok. 200 gat.; w obecnym rodzaju Cereus pozostało ok. 44 gat., m.in. Cereus peruvianus. Cereusy występują na pustynnych obszarach obu Ameryk od Stanów Zjedn. poprzez Meksyk po Argentynę i Chile. Sukulenty o pędach walcowatych, wyprostowanych, płożących się lub wijących się (wężowatych), często o pokroju drzewiastym lub krzewiastym, czasem tworzących darnie; mięsiste, z wiekiem drewniejące pędy opatrzone na żebrach cierniami; liście nie wykształcają się; kwiaty okazałe lecz krótkotrwałe, u wielu gat. otwarte nocą. Do najbardziej znanych gat. i rodzajów dawnego zbiorczego rodzaju cereus należą: k a r n e g i a (cereus olbrzymi, w Arizonie – kaktus saguaro), Carnegiea gigantea, o wys. 15 m selenicereus wielkokwiatowy (cereus wielkokwiatowy) zw. królową nocy, Selenicereus grandiflorus o pędach cienkich, zwisłych, dużych, białych, wonnych kwiatach otwartych przez 1 noc, Selenicereus pteranthus, czasem zw. księżniczką nocy, cefalocereus (cereus starczy) zw. głową starca, Cephalocereus senilis cały pokryty długimi, białymi, kędzierzawymi włosami. Niektóre z wyodrębnionych rodzajów dostarczają smacznych owoców (np. karnegia, cereus); pędy i uzyskiwany z nich kwaskowaty sok służą jako pożywienie; drewno znajduje różnorakie zastosowanie, m.in. jako budulec i do wyrobu mebli; cereusy są używane również na żywopłoty; suche pędy cereusa nasycone tłuszczem były przez Indian używane jako pochodnie, stąd pochodzi łac. nazwa cereus, która oznacza – świeca woskowa; cereusy uprawiane są jako rośliny ozdobne w mieszkaniach i szklarniach (m.in. karnegia, selenicereus, cefalocereus). Zob. też echinocereus.
GRZYBIENIE, Nymphaea, tzw. lilie wodne.
Wodna bylina (ok. 40 gat.) obszarów podzwrotnikowych i umiarkowanych; kłącze b. grube, płożące się w mule dennym; liście duże, tarczowate, pływające; kwiaty duże, b. okazałe, barwy białej, czerwonej, żółtej lub niebieskiej; w Polsce (stawy, jeziora) występują 2 gat.: grzybienie białe, N. alba (pod ochroną), i grzybienie północne, N. candida; oba gat. leczn. i trujące, o kwiatach białych, wonnych; ich kwiaty, a częściej kłącza, stosuje się w lecznictwie (zawierają alkaloidy działające uspokajająco); w delcie Nilu występują gł. 2 gatunki grzybieni, zw. lotosami egipskimi: N. lotus, zw. też lotosem białym (o kwiatach białych, wonnych, otwartych w nocy), którego odmianę uprawia się w pd. Europie jako roślinę ozdobną, oraz N. coerulea (o kwiatach niebieskich, otwartych w dzień); wiele mieszańców międzygatunkowych uprawia się jako ozdobę basenów wodnych i stawów; grzybieniami nazywa się pot. nieprawidłowo nenufarami.
MIMOZA WSTYDLIWA, czułek wrażliwy, Mimosa pudica.
Ozdobny półkrzew (wys. do 1 m) z rodziny mimozowatych; występuje w strefie tropik. całego świata; liście podwójnie pierzaste; listki składają się, a ogonki liściowe zwisają w ciemności, także pod wpływem innych bodźców (np. dotyk, nagłe zmiany temperatury); kwiaty fioletoworóżowe, zebrane w główki; nazwą mimoza są określane błędnie niektóre gat. akacji, gł. uprawiana na kwiat cięty Acacia dealbata.
GORYCZKA WIOSENNA, Gentiana verna.
Roślina zielna zaliczana do rodziny goryczkowatych. Goryczka znajduje się pod ochroną całkowitą. Roślina ta pospolicie występuje na łąkach, halach, skałach, polanach leśnych Tatr i Pienin, rzadko Wschodnich Sudetów. Niziutkie łodyżki goryczki posiadają przyziemną różyczkę liści. Kłącza rośliny często wypuszczają cienkie niedługie rozłogi i zakończone są różyczką liści. Liście goryczki znajdujące się w różyczce są jajowate, eliptyczne lub łopatkowate, a na szczycie zwykle ostre. Liście łodygowe rośliny są natomiast mniejsze i węższe. Ciemno-lazurowo-błękitne kwiaty umieszczone są pojedynczo na końcu łodygi. Kwiaty goryczki są wrażliwe na chłód i wilgoć; na noc, przed deszczem i wiatrem zwijają się śrubowato w spiczasty pęd. Goryczka kwitnie od maja do sierpnia. Owocem jest dwudzielna torebka. Nasiona są nieoskrzydlone, drobne i ciemne.
