Liga Narodów- geneza, cele i działalność
Do traktatu wersalskiego został dołączony statut nowej organizacji nazwanej Ligą Narodów, międzynarodowej organizacji, która miała pracować dla rozwoju i współpracy między narodami oraz dla zapewnienia im pokoju i bezpieczeństwa. Jeszcze w czasie trwania wojny, najpierw w Stanach Zjednoczonych , później w Holandii, Anglii i Francji, a nawet w Niemczech powstały różnego rodzaju stowarzyszenia, stawiające sobie za cel doprowadzenie do takiego porozumienia między narodami, które wykluczało by możliwość wywołania nowej wojny. Najbardziej konkretne kroki w tym kierunku poczynił prezydent Stanów Zjednoczonych W. Wilson, który w 14 punkcie swojego słynnego orędzia- wygłoszonego podczas Konferencji Paryskiej – z 8 stycznia 1918 roku stwierdzał, ze powinno powstać zrzeszenie państw, które wielkim i małym państwom gwarantować będzie polityczną niezależność i terytorialną integralność. Na plenarnym posiedzeniu konferencji paryskiej w styczniu1919 roku , Wilson przedstawił swój projekt Ligi Narodów. Powołano komisję do opracowania statutu . Do najważniejszych postanowień należał jego artykuł 10. Głosił on, że wszyscy członkowie Ligi Narodów zobowiązują się szanować i utrzymywać przeciwko wszelkiej napaści zewnętrznej, całość terytorialną i obecną niezależność polityczną wszystkich członków Ligi. W razie napaści jej groźby lub niebezpieczeństwa, Rada Ligi Narodów wskaże środki, jak zapewnić wykonanie niniejszego zobowiązania. Natomiast nieufność, zwłaszcza małych państw, mógł budzić nieprecyzyjny artykuł 19. Dawał on możliwość ponownego badania traktatów, gdy okaże się, że jego dalsze obowiązywanie może grozić pokojowi.. Artykuł ten wykorzystali Niemcy, żądając rewizji swej granicy z Polską.
Organami Ligi Narodów były : Zgromadzenie Ogólne, w którym zasiadali przedstawiciele wszystkich państw członkowskich; Rada Ligi, w której stałe miejsca miały tylko wielkie mocarstwa – Francja, Japonia ( do 1933), Wielka Brytania, Włochy ( do 1937 ) Niemcy ( 1926 –1933) i Związek Radziecki ( 1934-1939 ); Sekretariat Ligi – czyli urzędujące, stałe biuro z siedzibą w Genewie. Podstawową słabością Ligi był brak strony wykonawczej systemu bezpieczeństwa zbiorowego- Liga nie posiadała żadnych sił zbrojnych. Reakcją na agresję ze strony państw zrzeszonych w Lidze mogło być co najwyżej potępienie napastnika, zerwanie z nim stosunków dyplomatycznych i zastosowanie wobec niego sankcji gospodarczych. Autorytet Ligi zmniejszał wyraźnie brak wśród jej członków Stanów Zjednoczonych, bowiem kongres odmówił poparcia polityki Wilsona, nie ratyfikował Traktatu Wersalskiego i nie zgodził się na przystąpienie do Ligi Narodów. Stany Zjednoczone wróciły tym samym do tradycji izolacjonizmu na następne 20 lat. Dopiero Franklin Delano Roosevelt wprowadził je ponownie do polityki światowej w okresie II wojny. Poza Ligą znalazły się także – w pierwszych latach jej istnienia – także Niemcy i Związek Sowiecki – główni przeciwnicy „ systemu wersalskiego”.
O ile działalność polityczna Ligi Narodów zakończyła się w gruncie rzeczy fiaskiem , o tyle ogromna rolę odgrywały prowadzone przez nią akcje humanitarne oraz działalność utworzonych z jej inicjatyw instytucji niepolitycznych. Liga zapoczątkowała akcję opieki nad uchodźcami, międzynarodową pomoc ofiarom epidemii, opiekę nad matka i dzieckiem. Przy Lidze Narodów powstały: Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej oraz Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP), zajmująca się ustawodawstwem pracy. Obie te instytucje, po pewnych przekształceniach działają do dziś. Liga powołała Międzynarodowy Instytut Współpracy Kulturalnej, poprzednika obecnego UNESCO. Niezależnie od bezsilności w sferze politycznej i faktu, iż w praktyce Liga stanowiła forum rywalizacji angielsko- francuskiej, zostały stworzone pewne struktury i obyczaje współpracy międzynarodowej. Organizacja Narodów Zjednoczonych kontynuuje wiele z nich.
Formalnie Liga Narodów istniała 20 lat ( pierwsze posiedzenie w 1920 roku, ostatnie w 1940, rozwiązana w 1946 roku).
