Literatura romantyczna odznacza się charakterem lirycznym,co oznacza,że jest ona ekspansją jej twórców,ujawnia ich wnętrze,jest skrajnie subiektywna. W przypadku polskich romantyków liryka-jako rodzaj literacki-nie stanowi największej i najważniejszej części ich dorobku. Odznacza się ona ponadto pozostałościami klasytystycznymi i sentymentalnymi. Wyznacznikami liryki romantycznej,najczęściej bezpośredniej,jest z jednej strony jej uczuciowość i refleksyjność, z drugiej natomiast kreacyjna funkcja wyobrażni odtwarzającej i przekształcającej rzeczywistość. Liryka romantyczna jest nastawiona na poznanie świata,na jego obserwację. Zawarta w niej refleksja wiąże się zarówno z egzystencją jednostki,jak również zbiorowości czy kultury. Romantycy często łączyli lirykę z muzyką,uwypuklając brzmieniowe aspekty wiersza. Charakterystyczne dla liryki romantycznej jest jej duże zróżnicowanie wersyfikacyjne,świadczące o poszukiwaniu odpowiednich środków ekspresji. Zamiast klasycystycznej alegorii czy porównania romantycy używali metafory. Skala liryki romantycznej obejmuje zjawiska:
-od twórczości niezwykle kunsztownej(często inspirowanej retoryką klasyczną-np. pozostałości ody-bądż odwołującej się do rozmaitych stylizacji) po twórczość charakteryzującą się prostotą( nawiązującą z kolei do wzorców ludowych);
-od utworów opartych na stylistyce harmonii po odwołujące się do stylistyki sprzeczności;
-od utworów „jasnych”(jednoznacznych)po ciemne (tajemnicze);
-od tekstów o charakterze realistycznym po wizjonerskie.
Osobne miejsce zajmuje tu liryka Norwida-intelektualna, wybitnie zdialogizowana,oparta na strategii przemilczenia, elipsy i aluzji, ironii oraz paraboli,operująca różnego rodzaju przekształceniami języka. Do najważniejszych gatunków lirycznych epoki należą : elegia, dumanie, wspomnienie, dumka, pieśń, sonet, a także synkretyczna ballada.
„Spojrzyj Marylo,gdzie się kończą gaje,
W prawo róż gęsty zarostek,
W lewo się piękna dolina podaje,
Przodem rzeczułka i mostek.
Tuż stara cerkiew,w niej puszczyk i sowy,
Obik dzwonnicy zrąb zgniły,
A za dzwonnicą chruśniak malinowy,
A w tym chruśniaku mogiły.
Czy tam bies siedział,czy dusza zaklęta,
Że o północnej godzinie
Nikt,jak najstarszy człowiek zapamięta,
Miejsc tych bez trwogi nie minie.”
(A. Mickiewicz „To lubię”)
BALLADA-Gatunek pierwotnie związany z muzyką,śpiewem,o charakterze synkretycznym,łączący elementy liryczne (subiektywność narracji) z epickimi (fabuła) i dramatycznymi(elementy dialogowe).
Tematem utworów tego gatunku są wydarzenia niezwykle związane z bohaterami legendarnymi, historycznymi, a także wydarzenia cudowne (fantastyczne). Fabuła ballady jest szkicowa, tajemnicza, skupiona najczęściej wokół jednego wydarzenia, ukazuje stypizowanego bohatera, operuje nastrojem.
Konstrukcja ballady jest zazwyczaj stroficzna i odznacza się wykorzystaniem stałych, konwencjonalnych środków stylistycznych: paralelizmu składniowego, stałych epitetów, porównań, powtórzeń i refrenów. Wzorce ballady wywodzą się z tradycji ludowej.
„Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu,
Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi.
Śród fali łąk szumiących,śród kwiatów powodzi,
Omijam koralowe ostrowy burzanu.
Już mrok zapada, nigdzie drogi ni kurhanu,
Patrzę w niebo, gwiazd szukam, przewodniczek łodzi,
Tam z dala błyszczy obłok? tam jutrzenka wschodzi?
To błyszczy Dniestr,to wzeszła lampa Akermanu,
Stójmy !-jak cicho !-słyszę ciągnące żurawie,
Których by nie dościgły żrenice sokoła,
Słyszę, kędy się motyl kołysze na trawie,
Kędy wąż śliską piersiądotyka się zioła.
W takiej ciszy !-tak ucho natężam ciekawie,
Że słyszałbym głos z Litwy. – Jedżmy,nikt nie woła.
(A. Mickiewicz”Stepy akermańskie”)
SONET-utwór liryczny posiadający ustalony układ stroficzny:14 wersetów uporządkowanych w 2 czterowierszach i 2 tercynach(strofach trójwersowych). Podział na części 8- i 6 – wersową odpowiada w sonecie najczęściej podział tematyczny. Wyróżnikiem różnych typów sonetów (w ich zróżnicowaniu narodowym) jest ponadto specyficzny rym. W ramach obu wymienionych części panuje zasada symetrii strof paralelnych pod względem składniowo-intonacyjnych, jak również metrycznych. Z reguły część 8-wersowa zawiera elementy narracyjno-opisowe,natomiast część 6- wersowa – liryczne i refleksyjne. Wzorce sonetu także pochodzą z tradycji ludowej.
