ŹRÓDŁA PRAWA KARNEGO
Źródłem prawa, w znaczeniu formalnym, jest akt organu państwowego zawierający normy prawne. W przypadku prawa karnego osobno rozpatruje się jednak źródła prawa karnego materialnego i procesowego.
ŹRÓDŁA PRAWA KARNEGO MATERIALNEGO
a) Konstytucja – nie określa jakie konkretne typy zachowań człowieka są przestępstwami i jaki za nie grożą kary. Zawiera przepisy regulujące zasady odpowiedzialności karnej zawarte w części ogólnej prawa karnego, np. w art. 42 ust. 1 wskazuje. iż tylko akt rangi ustawy może zabronić określonych czynów pod groźbą kary.
b) Ustawa – jest w Polsce źródłem prawa, w takim zakresie, w jakim oznacza ona co jest przestępstwem i jakie sankcje są za nie przewidziane.
Podst. ustawą jest kodeks karny z 1997 r., który składa się z 3 części:
1. ogólnej – która określa podstawowe zasady odpowiedzialności za przestępstwo, formy jego popełnienia, okoliczności wyłączające odpowiedzialność, system kar i środków karnych itd.,
2. szczególnej – zawiera typy przestępstw i karę grożącą za nie,
3. wojskowej – wskazuje na odrębności zastosowania zasad odpowiedzialności, kar i środków karnych w stosunku do żołnierzy oraz opisuje najważniejsze przestępstwa wojskowe.
c) Umowa międzynarodowa – jeśli zostanie ratyfikowana i ogłoszona w Dz. U. RP to jest ona częścią krajowego porządku prawnego i stosuje się ją bezpośrednio. Ma ona pierwszeństwo przed ustawą o ile została ratyfikowana za zgodą wyrażoną w ustawie (art. 91 ust.2 Konstytucji). Najważniejszymi umowami są: Europejska Konwencja Praw Człowieka z 1950 r., oraz Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r.
ŹRÓDŁA PRAWA KARNEGO PROCESOWEGO
a) Konstytucja – zawiera wiele przepisów normujących proces karny, np. zapewnia nietykalność i wolność osobistą, statuuje zasadę domniemania niewinności, wskazuje na prawo do sprawiedliwego, bezstronnego i jawnego procesu sądowego. Gwarantuje też dwuinstancyjność postępowania sądowego.
b) Ustawa – stanowi podstawowe źródło prawa karnego procesowego, zwłaszcza kodeks postępowania karnego.
c) Umowa międzynarodowa – ma pierwszeństwo przed ustawą. Szczególne znaczenie ma tu orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, które może doprowadzić nawet do nowej interpretacji przepisów ustawy lub ich zmiany.
d) Zarządzenia wykonawcze – w prawie karnym procesowym nie ma zakazu regulowania jego materii przy pomocy tych rozporządzeń (jak w prawie karnym materialnym) Kodeks postępowania karnego z 1997 r. przewiduje ok. 17 rozporządzeń, zaś karny wykonawczy – ok. 25. Wydawane są one w celu wykonania delegacji ustawowej.
NIE SĄ ŹRÓDŁEM PRAWA KARNEGO:
a) orzecznictwo sądów w Polsce za wyjątkiem orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego – zgodnie z art. 190 ust. 1 Konstytucji mają one moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne,
b) zwyczaje – mimo iż wywierają wpływ na stosowanie prawa a niekiedy i na ocenę stopnia szkodliwości społecznej warunkującej w konkretnej sytuacji odpowiedzialność karną.
ZASADA NULLUM CRIMEN SINE LEGE
Nie ma przestępstwa bez zakazu ustawowego lub czyn zabroniony musi być określony w ustawie.
Zasada ta zrodziła się w szkole klasycznej prawa karnego. Była to jedna z podstawowych cech modelu francuskiego. Podkreślana był tez przez ruch nowej ochrony społecznej po II wojnie światowej, gdy wykształcił się nowy kierunek zwany neoklasycyzmem.
Zasada ta w polskim prawie karnym została określona w art. 42 ust. 1 Konstytucji, gdy ustawodawca wskazał, iż tylko ustawa może zabronić, pod groźbą kary, określonych czynów. Wykluczyła ona zatem inne akty prawne i wskazała, że źródłem prawa karnego materialnego jest ustawa w zakresie w jakim określa ona co to jest przestępstwo i jakie są za nie przewidywane sankcje.
Zasada ta stanowi również podstawę funkcji gwarancyjnej prawa karnego.
Ponadto wskazuje też, iż normy prawa karnego muszą być określone bardzo dokładnie oraz wskazuje na brak możliwości stosowania analogii w prawie karnym.
OMÓWIENIE FORM POPEŁNIENIA PRZE¬STĘPSTWA
Nazwa „formy popełnienia przestępstwa” jest nazwą usta¬wową, a oznacza ogólne kształty, jakie może przybrać realizacja znamion dowolnego czynu zabronionego, tj. chodzi o od¬miany ogólne przestępstwa w przeciwieństwie do odmian szczególnych, które wyrażają się w określonych typach prze¬stępstw.
Rozróżnia się odmiany:
a) formy stadialne – wiążą się ze stopniem realizacji znamion czynu zabronio¬nego; stanowią one w sto¬sunku do pełnej realizacji – rozszerzenie karalności na etapy „przeddokonania” będące niepełną realizacją znamion czynu zabronio¬nego. Zalicza się tu przy¬gotowanie i usiłowanie.
b) formy zjawiskowe – wiążą się z możliwymi postaciami jakie realizacja znamion czynu zabronionego może przybrać. Stanowi ona roz¬szerzenie karalności poza sprawstwo pojedyncze na: współsprawstwo, spraw¬stwo kierownicze, podżega¬nie i pomocnictwo, i tym samym ma szerszy krąg osób
