Literatura polskiego średniowiecza:
chronologia
W okresie pierwszym, przypadającym na wieki XI i XII, mamy do czynienia niemal wyłącznie z literaturą pisaną
po łacinie. Pisaniem zajmują się na ogół cudzoziemcy, a proza dominuje nad poezją. Powstają głównie dzieła
hagiograficzne (żywoty świętych) oraz kronikarskie (Kronika Galla Anonima). Pojawiały się też romanse
rycerskie, ale wiemy o nich tylko z późniejszych przekazów. Twórczość rodzima przekazywana była ustnie.
Pierwsze polskie słowa pojawiły się na piśmie w XII w.
W okresie drugim, w wiekach XIII i XIV łacina nadal dominuje, ale wśród pisarzy nią się posługujących coraz
więcej jest Polaków (Kronika polska Wincentego Kadłubka). Rozwija się poezja liturgiczna. W drugiej połowie XIII
w. w piśmie pojawia się coraz więcej słów polskich, a nawet zdań. W końcu tego wieku pojawił się zapewne
pierwszy polski przekład Psałterza, a niewiele później powstały zachowane teksty Kazań świętokrzyskich i
Psałterza floriańskiego. Zaczęto układać rodzime pieśni kościelne: być może już w końcu XIII w. powstała pieśń
Bogurodzica. W kościołach głoszono kazania polskie, niekiedy zapisywane. Zarówno w Polsce jak i Europie
Zachodniej był to okres swobodniejszej ekspresji artystycznej (gotyk), która w życiu codziennym znajdowała
upust w karnawałowej twórczości erotycznej, niekiedy sprośnej i krytykowanej przez Kościół. Z drugiej strony
niebywała zaraza, jaka w połowie XIV spadła na Europę, sprawiła, że jednym z ważnych tematów literatury stała
się śmierć – nie jako abstrakcyjny koniec ziemskiego bytowania, ale konkretna, naturalistycznie oddana trupia
rzeczywistość.
Okres trzeci, przypadający w przybliżeniu na wiek XV to już epoka „jesieni średniowiecza”. Kruszą się już
uniwersalizm, kolektywizm i symbolizm, tak typowe dla średniowiecza. W drugiej połowie stulecia pojawiają się
już w polskiej literaturze wątki humanistyczne. W poezji – polskiej i łacińskiej – na uwagę zasługuje Władysław z
Gielniowa, a w prozie, jeszcze łacińskiej, historyk Jan Długosz. Z polskiej twórczości poetyckiej, zwłaszcza
świeckiej, zachowało się niewiele, choć była ona zapewne obfita ( z zachowanych utworów wymieńmy Satyrę na
leniwych chłopów oraz O zachowaniu się przy stole Słoty). W prozie częsta była tematyka apokryficzna, a także
tanatologiczna (Dialog mistrza Polikarpa ze Śmiercią). Tłumaczono też, czy raczej adaptowano, europejskie
opowieści wychowawcze, historyczne i błazeńskie.
