Niemcy
W ostatnich latach XVIII wieku wybuchła w Niemczech zażarta walka przeciwko tradycji i regułom poetyki klasycznej. Wielu poetów, propagując wyzwolenie się z wszelkich więzów konwencjonalnych, żądało od twórcy przede wszystkim geniuszu i oryginalności. Okres ten nazwano “okresem burzy i naporu” (słowa zaczerpnięte z tytułu głośnej w swoim czasie sztuki M. Klingera). Działali wówczas najwięksi poeci niemieccy:
Jan Wolfgang Goethe (1749-1832) prekursor i ojciec romantyzmu europejskiego, kontynuator sentymentalizmu w “Cierpieniach młodego Wertera” (1774). Po okresie młodzieńczego buntu, nastąpiło uspokojenie w harmonii i treści, które doprowadziło Goethego do konstatacji, że jednak ograniczenia, np. formą wiersza, służą artyzmowi utworu. Do największych dzieł Goethego należą również: poemat “Herman i Dorota”, w którym, wbrew przepisom “sztuki poetyckiej”, podniosły, bohaterski styl epicki został zastosowany do tematyki zaczerpniętej z życia mieszczańskiego. Dziełem życia Goethego jest dramat w dwu częściach – “Faust”. Postać tytułowa nosi imię półlegendarnego renesansowego uczonego, uważanego powszechnie za czarodzieja, ale w rzeczywistości jest maską poetycką samego poety. Utwór przedstawia dramat człowieka szukającego prawdy i szczęścia, choćby za cenę zaprzedania duszy diabłu. Spełnienie jego pragnień nie dało mu szczęścia, może je bowiem dać tylko praca dla dobra społecznego.
Fryderyk Schiller (1759-1805) nieszczęśliwy buntownik, zafascynowany twórczością Szekspira, autor dramatów (np. “Zbójcy”, “Maria Stuart”), w których wypowiadał walkę panującym stosunkom społecznym, towarzyskim i politycznym. W imię haseł wolności oraz w imię świętości uczucia i pogardy dla obłudy, żądał równości społecznej i swobód republikańskich, a także zniesienia przywilejów i konwenansów towarzyskich.
Anglia
Początki romantyzmu w Anglii wiążą się z nazwiskiem Jamesa Macphersona (1736-1796) i jego “Pieśniami Osjana”. Sławna mistyfikacja literacka: poeta napisał poematy naśladujące bohaterskie pieśni charakterystyczne dla epiki rycerskiej średniowiecza, a wydał je jako odnalezione w starych rękopisach Galów – wywarła ogromny wpływ na rozwój poezji, przyczyniła się bowiem nie tylko do ugruntowania sentymentalizmu, ale spowodowała rozbudzenie zainteresowań przeszłością narodową i zabytkami literackimi dawnych czasów.
W prozie literatura angielska przyczyniła się do rozwoju nowej wrażliwości literackiej, zwłaszcza dzięki twórczości Laurence’a Sterne’a (1713-1768), autora “Podróży sentymentalnej”, w której przedmiotem zainteresowania artystycznego były nie same wydarzenia, ale przede wszystkim przeżycia i refleksje narratora, Horacego Walpole’a (1717-1797), twórcy powieści gotyckiej (akcja takich utworów, nie pozbawiona wątku miłosnego, rozgrywa się w ponurych zamczyskach, lochach lub samotnych siedzibach, pełnych duchów, tajemnic rodzinnych i tragicznych wydarzeń) oraz Waltera Scotta (1771-1832), autora niezapomnianych powieści historycznych: “Ivenhoe”, “Narzeczona z Lammermooru”.
George Gordon Byron (1788-1824) angielski arystokrata, awanturnik, skandalista i miłośnik wolności, uznany za najwybitniejszego poetę angielskiego. Uprawiał głównie powieść poetycką, jednak tematykę historyczną zastąpił egzotyką Wschodu. Dziełem, które wywarło największy wpływ na romantyków jest “Giaur”. Tytułowa postać tej powieści poetyckiej stała się prototypem nowego typu bohatera: jednostki wybitnej, skłóconej ze światem, okrytej mgłą tajemnicy. Miotają nimi sprzeczności, rozdarcie wewnętrzne sprawia mu niewyobrażalny ból. Cierpienia, jakich doświadcza, wynikają zazwyczaj z popełnionej wcześniej zbrodni.
Francja
Prekursorem nowych tendencji we Francji jest oczywiście znany z epoki oświecenia Jean Jacob Rousseau – ojciec sentymentalizmu, autor “Nowej Heloizy”, “Emilii”, “Julii”. Największym romantykiem francuskim jest natomiast Victor Hugo, autor dramatów (“Cromwell”), liryków (“Pieśni o zmierzchu”), a przede wszystkim powieści: “Nędznicy”, “Katedra Marii Panny w Paryżu”. Za “Biblię romantyzmu” uznaje się dzieła Geramaine de Staël: “O literaturze i jej powiązaniach”, “O Niemczech”, wsławionej również niekonwencjonalnym sposobem bycia i licznymi romansami. Do dziś dnia poczytnością cieszą się powieści historyczne Aleksandra Dumas: “Hrabia Monte Christo”, “Trzej muszkieterowie”, “Wicehrabia de Bragelonne”.
Rosja
DD>Podobnie jak w Polsce, romantyzm rosyjski miał nieco inny charakter, gdyż odegrały w nim rolę wydarzenia historyczne takie, jak powstanie dekabrystów i walka z despotyzmem caratu. Najwybitniejsi poeci tego czasu to: Aleksander Puszkin, autor wielu utworów poetyckich, a przede wszystkim słynnego poematu “Eugeniusz Oniegin” – opowieści o “zmarnowanym człowieku” oraz Michał Lermontow, który bohaterem swoich utworów: poemat “Demon”, dramat “Maskarada”, powieść “Bohater naszych czasów” – uczynił człowieka osamotnionego, nie rozumianego przez otoczenie.
