Mądrość i piękno literatury staropolskiej. Literatura staropolska posiada swoisty urok polegający na połączeniu piękna literatury z jej dobrem i użytecznością. Źródłem z jakiego kożystali artyści średniowiecza była Biblia. Przesłania moralne Bibli stały się aspiracjami dla poetów i pisarzy średniowiecza. Starali się oni interpretować poszczególne wartości w duchu Ewangelii . Interpretacje takie odczytane dzisiaj są często naiwne i prostolinijne. Przykładem tego może być Satyra na leniwych chłopów , w której niedopełnienie zobowiązań przez chłopów traktowano jako wykroczenie przeciw harmoni społecznej , jako grzech wobec Boga i społeczeństwa. W Wierszu o chlebowym stole spotykamy się z podobnym podejściem do rzeczywistości. Wiersz uczy obyczajowości przy stole , a dokładniej grzeczności wobec płci pięknej. Najlepiej jednak były odbierane nauki zawarte w legendach o świętych. Nadprzyrodzone i niezwykłe kwestie poruszane przez autorów stały się interesującym tematem dla ówczesnego społeczeństwa. Życiorysy przwdziwych świętych tworzyły dzieje bohaterów średniowiecznych , których życie było wypełnione wszelkimi wyrzeczeniami. W takim świecie naturalną staje się postawa św.Aleksego , który przez swe cierpienie – podobnie jak Hiob w Bibli – zbliża się do Boga. Przez mękę zostaje zbawiony , więc otrzymuje największą nagrodę jaką może otrzymać człowiek. Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią przypomina o grozie wszechwładnej śmierci , ale daje także pociechę płynącą z równości wszystkich ludzi wobec nieuchronnej śmierci. Ta prawda , zdaje się być bardzo banalną , ale do dziś jest niezaprzeczoną. Bogurodzica jest utworem uznanym za arcydzieło polskiej liryki średniowiecznej. Bogurodzica jest modlitwą skierowaną do Pana Jezusa na pośrednictwem Najświetrzej Marii Panny i Jana Chrzciciela. Wierni zwracają się do Syna Bożego o łaskę szczęśliwiego życia na ziemi i zbawienia. Utwór cechuje bogactwo epitetów , synonimów , rymów , archaizmów. Sama kompozycja jest wyrazem artyzmu autora. Czynniki te niewątpliwie przyczyniy się do podniesienia utworu do rangi hymnu. W literaturze staropolskiej znaczną rolę odegrał Jan Kochanowski – twórca Trenów i zwolennik hasła Terecjusza Nic co ludzkie nie jest mi obce . Kochanowski wprowadził również termin fraszka symbolizujący żarcik, figielek. Nie zajmował się problemami nietuzinkowego bohatera na którym ciążył los całego świata. Starał się przedstawić obraz XIXw. szlachty w krótkich , zabawnych historyjkach posiadających często bardzo głęboki morał. Do najpopularniejszych fraszek możemy zaliczyć m.in.: Raki Na lipę O kapelanie O żywocie ludzkim O miłości Tematy czerpane z życia szlachty są zawarte w pieśniach. Przykładem tego może być Pieśń XIX. … I szkoda zwać człowiekiem , kto bydlęce żyje Tkając , lejąc w się wszystko , póki zstawa szyje; Nie chciał nas Bóg położyć równo z bestyjami: Dał nam rozum , dał mowę , a nikomu z nami. Spośród kanonu pieśni wyłania się jedna , wyjątkowa , zatytułowana: Czego chcesz od nas Panie . Już tytułowe słowa oraz pierwszy fragment utworu: Czego za dobrodziejstwa , w którym nie masz miary? Kościół Cię nie ogarnie , wszędy pełno Ciebie; Złota też , wiem nie pragniesz bo to wszystko Twoje, Cokolwiek na tym świecie człowiek mieni swoje. naprowadzają nas na właściwy tok rozumowania. Relacja człowiek-Bóg została tutaj przedstawiona z pozycji pokornego , wypełnionego wiarą człowieka , który będąc głosem narodów pyta Boga , czego On chce , co wymaga od nas za dobrodziejstwa , w których nie zna miary. Pieśń jest również formą podziękowania i uwielbienia Stwórcy do którego wszystko i wszyscy należą. Dzięki takiej formie i podniosłej treści śmiało można utwór ten podnieść do rangi hymnu , co dla samego autora jest wielkim wyróżnieniem. Wartą zauważenia jest również pieśń , a raczej cykl pieśni zawarty pod jednym tytułem : Pieśń Świętojańska o Sobótce . Jest to kolejny przykład fascynacji Kochanowskiego. W tym przypadku fascynacje te dotyczą polskiej wsi , staropolskich tradycji , obyczajów. Obrzęd tzw. Sobótki przypadającej na letnie zrównanie dnia i nocy – 23 czerwca – był obchodzony przez masy ludzi żyjących na wsiach . Przez ludzi , którym uroczystości sobótkowe pozwalały jeszcze bardziej związać się z przyrodą nie tylko przez poświęcenie wody i ognia ale i przez pracę , której na wsi nigdy nie brakowało , zwłaszcza o tej porze roku. Treny uznane zostały w poezji światowej za arcydzieło literatury renesansowej. Tematem trenów jest głównie śmierć i żal najbliższych. Śmierć Urszulki – córeczki Kochanowskiego najprawdopodobniej skłoniła autora do napisania trenów składających się z 19 utworów formujących 5 części: – pochwały cnót – zalet zmarłej córeczki – demonstracji żalu – pocieszenia – napomnienia Każda z tych części odnosi się do odczuć ojca jakie doświadczył po śmierci córeczki. Taka właśnie forma stanowi odbicie moralnej strony osoby Kochanowskiego , który stara się zobrazować w trenach prawa panujące w szarej codzienności. W trenach Kochanowski stara się zrozumieć nieuchronność losu , który go dosięgną. W tym celu ucieka się do bliskiej mu przyrody (tren V) porównując córeczkę do oliwki małej , która omylnie została ścięta przez nieostrożnego ogrodnika. W rzeczywistości ogrodnikiem była śmierć , która rodne pokrzywy upatrując podcięła oliwkę żyjącą pod wysokim sadem. Treny są próbą zrozumienia cierpienia. Autor odnosi się do mądrości jako do marki , która jest rozsądna , rozważna , która jednakową myśl tak w szczęściu jako i w żałobie zawżdy niesie . Mądrość sama w sobie jest wspaniała , nieomylna , jednak człowiek choć posiada potężną wiedzę w wielu przypadkach nie potrafi sobie pomóc i spada na dno: Nieszczęśliwy ja człowiek , którym lata swoje Na tym strawił , żebych był ujrzał progi twoje! Terazem nagle z stopniów ostatnich zrzucony I między insze jeden z wiela policzony. W kolejnych trenach poeta ucieka się do światopoglądu chrześcijańskiego. Szuka Urszuli w niebie (tren X). Jednak na jego nawoływania odpowiada mu milczenie. To wyzwala u niego jeszcze większy żal , w wyniku którego zaczyna powątpiewać w istnienie życia pozagrobowego. Gdziekolwiek jest , jeśliś jest lituj mej żałości Cykl trenów zamyka tren XIX zwany Snem , który zamienia wszelkie cierpienia doznane z powodu śmierci bliskiej osoby na nadzieję , chęć życia , które nieubłaganie toczy się dalej. W tytułowym śnie Kochanowski widzi jakby na jawie swoją matkę i Urszulkę. Matka przemawia do niego dodając mu otuchy do dalszego życia. Matka poucza syna , że śmierć była dla niej łaską Boga , ulgą od życiowych problemów. W takim przekonaniu pozostawiają Jana Kochanowskiego , który w trenach znalazł odpowiedź na pytanie : jak żyć? Treny J. Kochanowskiego uważa się powszechnie za najwybitniejsze dzieło w całym dorobku literackim poety , za ukoronowanie jego twórczości. Kochanowski jest również autorem dramatu zatytułowanego: Odprawa posłów greckich . Jest to tragedia , w której zostały zawarte aluzje do polskiej rzeczywistości. W utworze przedstawiony jest spór między Grekami i Trojanami o Helenę – żonę grecką , która została porwana przez Aleksandra na Troję. Spór dyplomatyczny przeobraził się w zagrożenie wojenne. Utwór swoim kontekstem odnosi się do obyczajowości polskiej. Autor dostrzegł elementy destrukcyjne występujące w polskim społeczeństwie. Niepokoiła go , wręcz przerażała , dominacja ludzi zdeprawowanych . Ludzi , którzy w życiu kierowali się jedynie własnym interesem i żądzą pieniądza. Autor sugeruje , że przedstawiciele tej grupy społ. bardzo często decydują o losach państwa. Kochamnowski nie przestaje na ujawnianiu tych zarzutów , obrazuje również wynaturzenie tzw. złotej młodzieży od której zależy przyszłość. Chór przypomina władcom o odpowiedzialności za losy państwa i nawiązuje do obrony granic. Autor chciał poprzeć Stefana Batorego w jego zamiarach dotyczących ekspansji na wschodzie. Twórczość Jana Kochanowskiego porusza tematy czerpane z życia ludzi , tych nietuzinkowych i tych szarych pospolitych , porusza w każdym ze swoich utworów sprawy dotyczące patriotyzmu i służby ojczyźnie.
