Marcus Tullius Cicero
Urodzony 3 stycznia 106r.p.n.e., zmarł 7 grudnia 43r.p.n.e. w Formianum k.Kajety.
Wybitny rzymski mówca, mąż stanu i filozof, potomek bogatego rodu ekwitów.
Studia rozpoczął w Rzymie u słynnych prawników Mucjuszów. W okresie od 79 do 77 roku
p.n.e. kontynuował je w zakresie retoryki u Molona na Rodos i Demetriusza Syrusa w
Atenach, gdzie również kształcił się w filozofii platońskiej, epikurejskiej i stoickiej.
Życie Cycerona przypadło na czasy przełomowe w dziejach Rzymu – okres zmagania się
obumierającej już republiki z nową, kształtującą się na formą ustrojową opartą na jedynowładztwie. Marek Tulliusz brał czynny udział w życiu politycznym państwa, stając po
stronie konserwatywnego stronnictwa optymatów. Działalność publiczną rozpoczął w roku 80 p.n.e. w charakterze obrońcy sądowego, a karierę senatorską w 75r. jako „homo novus”
(nikt bowiem z jego rodu nie piastował wyższych urzędów) kwesturą na Sycylii; w 69r. Był
edylem kurulnym, w 66r. – pretorem, a w 63r. osiągnął konsulat.
Wykrycie spisku Katyliny i doprowadzenie (wbrew prawu rzymskiemu) do wyroku śmierci
na spiskowców przypłacił wygnaniem w marcu 58r. (podczas wygnania przebywał głównie
w Tessalonice w Grecji); odwołanie uzyskał we wrześniu 57r. Na rok 53 p.n.e. przypadł mu
urząd augura, a lata 51-50 wypełnił mu bardzo sumiennie wypełniany zarząd Cylicją w Azji
Mniejszej. W czasie wojny domowej stanął po stronie Pompejusza, w nim bowiem widział
obrońcę republiki. Po jego klęsce pod Farsalos w roku 48, ułaskawiony przez Cezara, wrócił
do Rzymu. Po zabójstwie Cezara popierał jego następcę, Oktawiana, zwalczał zaś Antoniusza,
czym ściągnął na siebie jego zemstę: Antoniusz zawierając w roku 43 porozumienie z Oktawianem i Lepidusem (tzw. II. triumwirat), zażądał jego śmierci; nazwisko Cycerona
umieszczono na liście osób proskrybowanych; wyrok wykonano.
Rozpatrując poglądy polityczne Cycerona, uczeni nie są zgodni w ich ocenie. Jedni, jak np. W. Druman, T. Mommsen, J. Carcopino, zarzucają mu brak programu politycznego, częstą
zmianę orientacji polit. i karierowiczostwo. Zaś inni, jak np. Heinze, Seel, Boissier, Kumaniecki, Morawski, Zieliński, zajmują stanowisko wręcz przeciwne – wg. ich zdania Marek
Tulliusz był konserwatystą i wytrwale bronił dawnego ustroju wbrew logice zachodzących
faktów; nie dostrzegał, że w ówczesnej politycznej, społecznej i ekonomicznej sytuacji Rzymu
ustrój republiki nie spełniał już swej roli.
Jakkolwiek Cycero przywiązywał ogromną wagę do swej działalności politycznej, zwłaszcza w okresie konsulatu, sławę u potomnych zdobył nie jako polityk, lecz głównie jako mówca i
filozof. W historii wymowy rzymskiej uznano go za klasycznego jej przedstawiciela. Znał on wszystkie Ówczesne style retoryczne (wzniosły, umiarkowany, prosty) i umiał się nimi mistrzowsko posługiwać. Umiał utrzymać w napięciu uwagę słuchaczy, stosując zmianę nastrojów w obrębie jednej mowy: z łatwością przechodził od ironii do pogodnego humoru, od inwektywy do prostej narracji. Dzięki bogactwu swego języka zdolny był do wyrażenia wszelkich myśli i uczuć. Jego mowy odznaczały się doskonałą budową i jasnością. Jemu zawdzięczała rzymska proza bogato rozczłonkowany okres i pięknie zbudowane zdanie o rytmicznej klauzuli. Z bogatego dorobku Cycerona zachowało się 58 mów politycznych i sądowych. Do najsłynniejszych należy: 5 mów Przeciw Werresowi z 69r., 4 mowy Przeciw Katylinie (rok 63), 14 mów wygłoszonych w 43 roku przeciw Antoniuszowi, tzw. Filipiki
oraz mowa z 62 roku W obronie poety Archiasza.
Koncepcje prawno-polityczne Cycerona wykazują silne związki z filozofią stoicką; był zdecydowanym przeciwnikiem epikureizmu.
Najlepszym zródłem do poznania osobowości Cycerona są jego listy, w liczbie 864, pisane w różnych okresach życia, w różnych okolicznościach, do różnych osób i w bardzo różnych sprawach. Są to listy bezpośrednie, serdeczne- pisane do rodziny i przyjaciół, listy oficjalne,
pisma o charakterze urzędowym, a niekiedy całe traktaty o treści filozoficznej lub prawno-politycznej. W jego korespondencji ujawnia się niezwykłe mistrzostwo ich autora jako stylisy i jego umiejętność dostosowania charakteru listu do osoby adresata. Pisma Cycerona wcześnie uzyskały rangę dzieł klasycznych- Rzymianie z dumą zestawiali go z Platonem. U schyłku starożytności stał się on niedoścignionym wzorem dla wielu pisarzy jak np. Augustyna, Ambrożego. W wiekach średnich zainteresowanie Cyceronem początkowo ograniczające się głównie do jego drobnych pism retorycznych, od 11. Wieku ożywiło się, a w okresie odrodzenia, kiedy odkryto listy pisarza i większość jego mów, przyjęło wręcz formę kultu. Jego styl stał się w prozie humanistycznej niemal obowiązujący- u niektórych autorów znalazł nawet niewolniczych naśladowców (cyceronianizm).
W epoce oświecenia do wielbicieli Cycerona należeli: Hobbes, Locke, Hume, Wolter, Montesquieu i wielu innych. Jego twórczość weszła na stałe do programów szkolnych. Wieki 19. i 20. Przyniosły nowe, oparte na krytyce filozoficznej opracowania pism Cycerona oraz prace syntetyczne omawiające jego twórczość.
Marcus Tullius Cicero: „O państwie”
W ciągu pierwszego wieku przed naszą erą ustawiczne zamieszki i niepokoje coraz bardziej podważały zwartą i harmonijną na ogół strukturę państwa rzymskiego. W dziełach Cycerona
i w listach można często wyczytać różne aluzje odnoszące się do epoki, w której on żył i działał. Nie są one przy tym pozbawione osobistych akcentów zdradzających żal polityka odsuniętego od władzy i pozbawionego środków działania.
Pracę nad swym dziełem politycznym Cycero rozpoczął w roku 54 p.n.e. jak to wynika z jego listu do brata Kwintusa. Donosi w nim, że zajęty był pisaniem tego właśnie dzieła politycznego, o którym już wcześniej wspominał.
Po trzech latach praca była skończona. Caelius Rufus pisze z Rzymu 25 maja 51 roku do Cycerona: „Twoje księgi O Państwie cieszą się powszechną sławą. Zaś z innego listu pisanego z wyspy Delos dowiadujemy się, że ten dialog jest już w ręku Attyka.
Plan dzieła ulegał kilku zmianom i przeróbkom, lecz od pierwotnego planu autor nie odstąpił.
Jednak wprowadził taką zmianę, że zamiast dziewięciu ksiąg napisał sześć.
Kreśląc obraz swej republiki Cyceron nie kopiuje ani wzorca platońskiego, ani arystotelesowego. Chce nadać swemu dziełu piętno wyraznie rzymskie. Przedstawia typ państwa opartego na podstawach filozoficznych, państwa, którego założenia są zgodne i z rozumem, i z doświadczeniem. Definicja tego państwa brzmi: Est igitur respublica res populi
(A więc państwo jest to rzecz ludu). Na tle analizy podstawowych form ustrojowych: demokracji, arystokracji, monarchii zaznacz się wyraznie predylekcja autora dla monarchii.
Demokracja wiąże się z pojęciem wolności- dowodzi Cycero- arystokracji trzeba przyznać mądrość, ale do monarchii pociąga nas miłość. Mimo tej wyraznej preferencji dla monarchizmu
skłania się jednak Cycero za Polibiuszem do koncepcji ustroju będącego szczęśliwym połączeniem monarchii, arystokracji i demokracji. Ustrój ten uważa za trwały w przeciwieństwie do monarchii, która często przeradza się w tyranię; ustrój ten ma gwarantować porządek, a równocześnie zaspokajać potrzebę równości właściwą naturze ludzkiej. Tylko w takim ustroju, pełnym zdrowego rozsądku i umiaru, znikną wszelkie krańcowości, które się zawsze przeradzają w przeciwieństwa grozne dla porządku państwowego: omnia nimia in contraria convertuntur.
Z całą pewnością możemy stwierdzić, że Marek Tulliusz Cycero miał bardzo ciekawą wizję
państwa opartego na idealnej harmonii, pozostaje tylko pytanie: czy jego wizja państwa mogłaby zaistnieć w rzeczywistości…?
