Maria Konopnicka
Maria Konopnicka (1842-1910) z Wasiłowskich, pseud. Jan Sawa- – poetka i nowelistka; od 1876 r. w Warszawie, związana ze środowiskiem liberalnej inteligencji (1884-86 współred. pisma dla kobiet „Świt”); od 1890 r. poza krajem, m.in. współinicjatorka akcji protestacyjnej przeciw pruskim gwałtom we Wrześni i ustawom wywłaszczeniowym („Rota” 1908); w 1902 r. osiadła w Żarnowcu k.Krosna (w dworku otrzymanym w darze od narodu). Uznana za najwybitniejszą poetkę swej epoki („Poezje” t. I-IV 1881-96), zyskała ogromną popularność i autorytet dzięki liryce patriotycznej (kontynuującej tradycje poezji romantycznej) i społecznej, w której z gorzką ironią opisywała jaskrawe objawy nędzy i krzywdy ludzkiej, ujawniające słabość pozytywistycznego programu społecznego („Wolny najmita”, „W piwnicznej izbie”, „Jaś nie doczekał”). Największym osiągnięciem poetyckim Konopnickiej stały się liryki o tematyce wiejskiej i ludowej, oparte na folklorze, z wyrazistą kreacją chłopskiego narratora („A jak poszedł król na wojnę, Wsiałem ci ja w czarną rolę”). Żywotność zachowały głównie nowele Konopnickiej o tematyce społecznej i psychologicznej („Mendel Gdański”, „Miłosierdzie gminy”), wolne od powierzchownej tendencyjności, o precyzyjnej konstrukcji, stawiające Konopnicką w rzędzie czołowych twórców polskiej nowelistyki (zbiory: „Cztery nowele” 1888, „Na drodze” 1893, „Nowele” 1897, „Ludzie i rzeczy” 1898), oraz niektóre utwory dla dzieci, zwłaszcza popularna opowieść „O krasnoludkach i sierotce Marysi” (1896). Ponadto autorka liryków refleksyjno-filozoficznych i krajobrazowych (zbiory „Linie i dźwięki” 1897, „Italia” 1901), poematu z dziejów emigracji chłopskiej „Pan Balcer w Brazylii” (1910), cennych studiów historyczno-literackich („Mickiewicz, jego życie i duch” 1899, „Trzy studia” 1902) i szkiców kryt., przekładów.