Pojęcie mesjanizm sięga do judaizmu i wzięło się od imienia Mesjasza, na którego przyjście oczekiwali Izraelici. Mesjasz miał przynieść im wolność. Według historyka filo-zofii Stanisława Pieroga mesjanizm jest wiarą w rychłe ziemskie zbawienie ludzkości, dokonane przez jednostkę lub zbiorowość powołanych przez Boga do tego celu.
Z mesjanizmem spotykamy się w „Dziadach cz. III” Adama Mickiewicza i w „Kordianie” Juliusza Słowackiego. Oba te utwory zostały napisane po powstaniu listopadowym i były swoistym rozliczeniem się z samym sobą oraz zadośćuczynieniem narodowi, któremu da-ne było przeżyć powstanie listopadowe. Czy oba te utwory ukazują taką samą wizję me-sjanizmu ?
O mesjanistycznej roli Polaków i Polski dowiadujemy się z Widzenia księdza Pio-tra zawartego w „Dziadach cz. III” (akt I scena V). Ksiądz Piotr w wizji tej widzi minio-ne dzieje Polski takie jak : rozbiory, powstanie listopadowe, prześladowanie, więzienie i zsyłka na Sybir młodzieży polskiej na podobieństwo dziejów Chrystusa. Prześladowanie młodzieży i związane z tym konsekwencje Mickiewicz porównuje do „rzezi niewiniątek”, a oprawcę – carat do Heroda. Następnie naród polski zostaje jak Chrystus związany i wle-czony przed trybunał. Do Piłata przyrównani są Francuzi, którzy umywają jak Piłat ręce od odpowiedzialności. Zaborcy są przedstawieni jako ci, którzy wydali wyrok i ukrzyżo-wali Chrystusa. Krzyż niesiony przez uciśniony naród jest ogromny.
„Krzyż ma długie, na całą Europę ramiona”
Naród jak Chrystus zostaje ukrzyżowany, aby innym zniewolonym narodom dać wolność. Polska ma spełnić rolę mesjasza ludów Europy. Zmartwychwstanie będzie spełnieniem zadania jakie nadał narodowi polskiemu Bóg.
„Polska Chrystusem Narodów”
W wizji księdza Piotra ukazane jest również dziecię które uszło z życiem – przyszły mąż, który stanie na czele narodu i poprowadzi go ku zbawieniu.
„Patrz ! – ha ! – to dziecię uszło – rośnie – to obrońca !
Wskrzesiciel narodu, –
Z matki obcej; krew jego dawne bohatery,
A imię jego będzie czterdzieści i cztery.”
Postawa Mickiewicza jest bierna, uważa, że naród ma czekać na „wskrzesiciela narodu” , który poprowadzi ich do wolności.
Słowacki teorię Mickiewicza obala w swoim dziele „Kordian” – w szpitalu waria-tów (akt II scena VII). Doktor pokazuje tytułowemu bohaterowi dwóch wariatów, którzy uosabiają mesjanizm mickiewiczowski.
„Dwóch widzisz, za lud cierpią obaj;
A jak cierpią, powiedzą: abyś sam ocenił…”
Pierwszy z nich ma rozkrzyżowane ręce i twierdzi, że jest krzyżem do którego przybito Chrystusa – poświęcił się, aby dźwigać zbawiciela.
„A jam go zamiast ćwieków unosił za ręce”
Drugi wariat z podniesioną ręką twierdzi, że utrzymuje na rękach niebo. Nie może rąk opuścić ponieważ niebo zwali się na ziemię i zniszczy ludzkość.
„Módlcie się do mnie, jam zbawca codzienny,
Zasłaniam ludy przed nieba potopem…”
Obajobłąkani utożsamiają się z Mesjaszem, poświęcają się dla innych. Doktor po przed-stawieniu ich wypowiada do Kordiana takie słowa:
„A cóż wiesz, że nie jesteś jak ci obłąkani ?
Ty chciałeś zabić widmo, poświęcić się za nic.”
Słowacki przez te słowa wyraża pogląd, że mesjanizm – poświęcanie się jednostki dla in-nych jest rzeczą tylko dla ludzi obłąkanych, którzy poświęcają się nie dając w rzeczywi-stości innym korzyści.
Słowacki swoją koncepcję mesjanizmu narodowego ukazuje w monologu Kordia-na na Mont Blanc (akt I scena VII). Kordian po przemianie wewnętrznej wygłasza hasło winkelriedyzmu.
„Polska Winkelriedem narodów !
Poświęci się, choć padnie jak dawniej ! jak nieraz !”
Słowacki przez to nawiązuje do średniowiecznej historii o bohaterze walk przeciwko Au-strii o wolność Szwajcarii – Winkelriedzie. Jego bohaterski czyn – skupienie na sobie uwagi przeciwnika w czasie bitwy umożliwiła zwycięstwo rodakom. Słowacki uważał, że poświęcenie Polski – zwrócenie uwagi na siebie mocarstw zwłaszcza Rosji, da możliwość walki innym narodom o niepodległość.
Odpowiedź na pytanie postawione na początku : „Czy utwory Mickiewicza i Sło-wackiego ukazują taką samą wizję mesjanizmu ? ” brzmi NIE. Mickiewicz porównuje Polskę do Chrystusa, mesjanizm rozpatruje w kategoriach religijnych. Jego koncepcja nawołuje do bierności i czekania na zbawiciela, który poprowadzi naród do wolności. Słowacki natomiast, Polskę przyrównuje do bohatera historycznego, a mesjanizm rozpa-truje w kategoriach polityczno – historycznych i jest on pozbawiony wątków religijnych. W przeciwieństwie do Mickiewicza nawołuje do walki – czyli postawy czynnej.
Problem mesjanizmu jest również aktualny i dziś. Wszystkie partie polityczne dążą do zbawienia Polski różnymi drogami. Ich wzajemne przepychanki kto ma rację nie dają krajowi żadnej korzyści. Uważam, że mesjanizm nie może spełnić swojego celu, gdy tylko się mówi i uważa, że „moje” rozwiązanie jest najlepsze. Ideą mesjanizmu powinno być : nie poświęcanie się, lecz czynne działanie dla poprawy żywotnych interesów państwa i narodu. I tu Słowacki mówiąc o konieczności działania ma rację, wszak i Mickiewicz w „Odzie do młodości” pisze :
„Razem, młodzi przyjaciele !…
W szczęściu wszystkiego są wszystkie cele.
Reasumując uważam, że zbawić naród można jedynie wspólnym, zgodnym działaniem, czyli „pracą od podstaw”.
