1.Przesłanki odbudowy niepodległej Polski.
Okoliczności, które pozwoliły Polsce wyzwolić się z niewoli po 120 latach: ziemie pol. znajdowały się w rękach Niemiec i Austrii po przegranej przez nich wojnie. W Rosji wybuchły rewol., a bolszewicka była dla pol. b. korzystna, bo Ros. wystąpiła z wojny i nie mogła decydować po wojnie o wyglądzie granic innych państw. Bolszewicy anulując rozbiory automatycznie oddawali ziemie pol. państwom central. Poza tym Pol. prowadzili wiele walk na różnych frontach. Akt 5.listop. był dla pol. ogromnym prezentem, bo zaborcy proklamowali w nim powstanie Król. Pol. i stało się to sprawą światową. Również działalność Dmowskiego na wsch. spowodowała nagłośnienie sprawy pol. I powstanie w 19. wieku mimo, że przegrane, ukazało determinację Pol. i odświeżyła zachodowi pamięć o tym, że Pol. jednak potrafią walczyć. Pol. rozbrajali również wojska zaborców. Opór był nikły, żołnierze często oddawali broń dobrowolnie, bo chcieli zakończyć wojnę.
2.Tworz. lokalnych ośrodków władzy państwowej:
Naczelna Rada Ludowa – powst. w Wielkopolsce (Poznań) w warunkach konspiracyjnych
Pol. Komisja Likwidacyjna w Galicji; na jej czele stał Witos z PSL Piast; chciała zlikwidować więzy łączące nas z Austrią;
Rada Narodowa Śląska Cieszyńskiego – współpracowała z ośrodkiem czeskim; w Cieszynie wyznaczono linię demarkacyjną, będącą granicą między Polską a Czechosłowacją.
Tymczasowy rząd Ludowy Republiki Pol. utworzono w Lublinie na miejsce nie cieszącej się autorytetem Rady Reg.; na czele z Ignacym Daszyńskim; odgrywał ważną rolę i tworzył akty prawne i manifesty zapowiadające reformy społ. – ekonom. aby zwalczyć komunistów. (8h dzień pracy, powszechne prawa wyborcze, rozdanie chłopom ziemi, nacjonalizacja banków). Jednak istniał tylko kilka dni.
3.Rola Piłsudski w tworzeniu władz pol.:
10.11.18. władzę w Pol. przejęło wojsko pol. zajmując belweder i rozbrajając wroga. Tego samego dnia wrócił z twierdzy magdebur. Piłsudski, któremu następnego dnia Rada Reg. przekazała władzę wojsk. 14.11. otrzymał też wł. cywilną. Aby uspokoić nastroje rewoluc. Piłsudski zlecił utworzenie ogólnopol. rządu Daszyńskiemu, którego kandydatura nie spodobała się prawicy. Potem powołał do tego Moraczewskiego. Mimo dalszego sprzeciwu prawicy 18.11 powołano gabinet Moracz. 28.11 Piłsudski został tymczas. naczelnikiem państwa.
4. Działalność rządu Moraczewskiego:
Skład: 6 członków PPS, 5 ludowców, 2 inteligentów, dwóch zaborców pruskich; rząd stanowili ministrowie i premier; rząd Moracz. nie miał wielkiego poparcia. Podporządkował sobie tylko Kongresówkę i Małopolskę Zach. Część ziem Król. Pol. była pod okupacją niem., zabór pruski również rządu nie uznał, podobnie jak Komitet Nar. Pol. w Paryżu. Jednakże rząd wyprowadził z kraju chaos i zabezpieczył go przed zagrożeniami z zew. Reformy socj.: 8h dzień pracy, ubezpieczenia społ., regulacja czynszów mieszk., min. płacy w zakł. państw. Piłsudski zarządził powszechne wybory do sejmu na 26.01.19. Prawo wyborcze miały dostać również kobiety. Zamach na rząd Moracz. nastąpił w nocy 4/5.01.19. Mimo, że został opanowany, to Moracz. rząd zdymisjował. Nowym premierem został Paderewski, który przyjechał do Pol. 27.12.18. Rząd Paderew. podporządkował sobie Kom. Nar. Pol., załagodził konflikt między piłsudczykami a endecją, uznały go inne państwa.
5. Wybory do sejmu Ustawodawczego:
odbyły się w przewidzianym terminie i miały 90% frekwencję. Sejm liczył 340 posłów ale wybrano 296, bo wybory odbywały się podczas stanu wojennego. Uchwalono małą konst. i Piłsudski został Naczelnikiem państwa aż do wyboru prezydenta. Konstytucję tą uznano w innych krajach.
6.Próby przeprowadzenia reformy rolnej.
10.07.19 uchwalono ją.
a) górna granica majątków: 60-180 ha, gabinet nie znalazł poparcia i podał się do dymisji – reforma nie weszła w życie;
b) druga próba: Grabskiego: max granica majątków to 180-400ha, gwarantowano odszkodowania dla dawnych właścicieli ziem, reforma nie weszła w życie.
Walka o zach. granice Polski
1.Koncepcje dotyczące granic pol.:
W Pol. nie było jednolitej polityki jeśli chodzi o granice. Piłsudski był za koncepcją federacyjną, chciał utworzyć system państw narodowych: Litwy, Białorusi i Ukrainy, stanowiących pewną ochronę przed Ros. Natomiast Narodowa Demokracja z Dmowskim na czele chciała włączyć (inkorporować) do Pol. tylko te terytoria, na których ludność Pol. była większością;
3.Powstanie wielkopolskie:
Jeszcze przed ustaleniem werdyktu konfer. pokojowej w sprawie Niemiec nie chcieli oni ustąpić z Wielkopol., Pomorza i Górnego Śląska. Gdy 26.12.18 Paderewski przybył do W – wy, żołnierze niemieccy zaczęli atakować Polaków niszcząc flagi itp. Zaczęła się akcja przeciwko Niemcom. Ciężkie walki w Chodzieży i Inowrocławiu. Na wyzwolonym obszarze władzę przejęła Rada Ludowa. Walki skończono 16.02.19 i obszar wielkopol. znalazł się pod kontrolą Naczelnej Rady Ludowej, jednak o losie miała rozstrzygnąć dopiero konferencja.
2. Sprawa pol. na konfer. pokojowej w Paryżu:
Od 01.19 trwała konfer. i w sprawie pol. wystąpili Dmowski i Paderewski, którzy mieli walczyć z Niemcami o korzystne ustalenie granic pol-niem.
Franc. popierała postulaty pol. 28.06.19 ustalono granicę pol-niem. Polsce przyznano Pomorze Wsch. bez Gdańska i Wielkopol. Postanowiono przeprowadzić plebiscyty na Śląsku, Warmii i Mazurach. Gdańsk został wolnym miastem. Polska musiała podpisać również podpisać traktaty mniejszościowe dot. Niemców.
4.Plebiscyt na Warmii Mazurach i Powiślu:
Przygotowania do plebisc. spotkały się z oporem Niemców. Na War. i Maz. akcje plebisc. zostały prawie całkiem wstrzymane, bo Maz. uważali się za Prusaków i byli protestantami, a nie katolikami. Poza tym Niemcy łatwo mogli ich zastraszać i szantażować, by głosowali na Prusy. Również w lipcu trwał marsz bolszewików na W-wę i wydawało się, że Pol. niedługo przestanie istnieć. B. niska świadomość polityczna sprawiła, że Pol. poniosła druzgocącą klęskę w plebiscycie (2%).
5.Walki Polaków o Śląsk:
a) I powst. śląskie: na Śląsku syt. była trochę lepsza, bo Ślązacy byli zdeterminowani do walki. Próby niemieckiego stłumienia wywołały powst. (16-18.08.19), które było tak naprawdę tylko 3-dniowym strajkiem górników. Jednak W-wa ciągle nie reagowała. Ruch został stłumiony, powst. zakończyło się klęską.
b) II powst. śląskie (19-25.08.20): Niemcy stosowali po I powst. wiele represji więc rok później wybuchło nowe, którego efektem było stworzenie międzynarodowej komisji ds. plebiscytów. Utw. też pol.-włos. policję (Włosi z wojsk alianckich), jednak W-wa wciąż nie reagowała bo była zajęta walką z bolszewikami.
c)odbył się więc plebiscyt na Śląs. (2.05-5.06.21). W miastach Pol. uzysk. przewagę, we wsiach – Niemcy i dlatego Niemcy nie zgodzili się dna oddanie Śląska. Alianci byli co do tego zgodni, więc wybuchło III powstanie. I tu widać było już poparcie W-wy i powst. odniosło sukces. Alianci podzielili Śląsk. Pol. dostała co prawda tylko 1/3 terytorium, ale za to lepiej uprzemysłowiony.
6.Ostateczne ustalenie granicy pol-niem.
Na ostateczne ustanowienie granicy niemiecko-polskiej wpływ miały: konferencja pokojowa, plebiscyty i powstania. Ostatecznie z Gdańska utworzono wolne miasto i Pol. stworzyli linię kolejową Śląsk – porty. Wybudowali też własny port, który był największym na Bałtyku.
7. Ustalenie granicy pol-czechosłow.
Sprawa Śląska Cieszyńskiego nie została ustalona, Czesi zajmowali wciąż połowę Cieszyna. Granica ta powodowała wiele sporów między stronami. Do porozumienia między Polską Radą Narodową Śląska Cieszyńskiego a czechami doszło w Cieszynie. Dotyczyła ona rozdzielenia stref wpływów.. Wojska czeskie łamiąc umowę o pokoju, wkroczyły na tereny sporne gdy Pol. walczyli w Galicji wsch. Jednak w Paryżu dokonano porozumienia Postanowiono nie przeprowadzać plebiscytów tylko przydzielono sporny teren Czechosłowacji. (Konfer. ambasadorów w Belgii).
1. Walki polsko -ukraińskie o Lwów:
walki o Lwów i tereny Galicji wschodniej trwały od listopada`18. Na Wołyniu wojska polskie walczyły z siłami kijowskimi Republiki Ukraińskiej. Siły te były jednocześnie atakowane przez bolszewików i Polakom udało się wyprzeć Ukraińców poza linię Włodzimierz Kowal. Wojska Polskie podjęły ofensywę przeciw Ukraińcom i opanowały całą Galicję wschodnią aż po rzekę Zbrucz.
2.Początek wojny polsko – bolszewickiej:
Bolszewicy dążąc na pomoc Niemcom musieli przejść przez Polskę. Była to wojna zupełnie niewypowiedziana, 5.01.1919 armia bolszewicka prąc na zachód zdobyła Wilno, jednak w kwietniu odbito je z powrotem przez Śmigłego. Jednakże Piłsudski nie chciał przystać na połączenie się z siłami białych generałów aby razem ruszyć na bolszewików, bo uważał ich za groźniejszych. Bolszewicy tymczasem proponowali rozejm, lecz chcieli tylko zyskać na czasie i mocniej się uzbroić. Piłsudski zrozumiał ten wyścig z czasem i postanowił nie czekać na ruch wroga.
3.Próba sojuszu polsko -ukraińskiego (układ Piłsudski – Petlura):
21.01.1920 Piłsudski podpisał umowę z Petlurą: Polska uznała niepodległość Ukrainy na wschód od rzeki Zbrucz, zrzekając się pretensji do tego terenu. Petlura zrzekł się pretensji do Galicji i Wołynia. Oba państwa stworzyły sojusz wojskowy przeciwko bolszewikom.
4. Kampania kijowska Piłsudskiego:
25.04.1920 nie czekając na ruch bolszewików polska i ukraińska ofensywa z Piłsudskim na czele ruszyła na Kijów chcąc go uwolnić z rąk bolszewików i rzeczywiście wycofali oni swe siły i utworzono tam ukraiński rząd Mazepy.
5. Kontrofensywa radziecka: W Rosji ogłoszono stan wyjątkowy, Lenin wezwał do walki całą Rosję, ogłosił pobór byłych oficerów do armii i utworzono kilka olbrzymich armii. W maju zaczęto ofensywę na Kijów i polskie tyły. Upadły: Mińsk, Wilno, Białystok, Grodno. 8.08.1920. bolszewicy przedstawili warunki rozejmu Polsce, lecz nie zgodziła się na to i od tej pory była zdana wyłącznie na siebie. W międzyczasie trwały nagonki prawicy na Piłsudskiego. Dlatego powołano Radę Obrony Państwa i rząd pod przewodnictwem Witosa.
6.Przełom w wojnie polsko -radzieckiej (bitwa warszawska):
Rosja całkowicie pewna sukcesu chciała atakować Warszawę od frontu i zachodu. Z pomocą armii Tuchaczewskiego miały ruszyć jeszcze armia Jegorowa, ale Stalin zażyczył sobie, aby zaatakowała ona Lwów. I dlatego właśnie stał się możliwy Cud nad Wisłą w nocy 14/15.08.1920. Walki zaczęły się 12.08.1920. i Rosja odnosiła sukces na początku, ale gdy grupa manewrowa Piłsudskiego weszła na tyły armii wroga, zaczął się jego paniczny odwrót. Uciekająca Konarmia została rozbita pod Komarowem koło Zamościa i Polacy wciąż przepędzali wroga. Nad Niemnem dołączył do nich gen. Rydz Śmigły. Walki ustały 18.10.1920. Bitwa warszawska obroniła nie tylko niepodległość Polski, ale bolszewizację Europy.
7.Ustalenie granicy pol-litewskiej: zwycięska ofensywa wojsk polskich na jesieni`20 umożliwiła im ponowne wkroczenie na tereny będące przedmiotem sporu z Litwą. Niechętna wobec Polski postawa mocarstw zachodnich spowodowała, że Piłsudski zastosował podstęp. Stworzył specjalną grupę wojskowych z gen. Żeligowskim na czele i kazał mu upozorować bunt i zająć Wilno. Po zajęciu miasta utworzono tam Komisję Rządzącą Litwy Środkowej, która zapowiedziała przeprowadzenie plebiscytu na spornym terytorium. Odbyły się wybory do lokalnego Sejmu Wileńskiego, który opowiedział się za przynależnością Wilna i okolic do Polski. Wydarzenia te wpłynęły niekorzystnie na stosunki polsko-litewskie.
8.Traktat pokojowy w Rydze podpisano 18.03.1921
Ustalono granice między Polską, Ukrainą i Rosją,
strony zrzekły się odszkodowań wojennych;
Polska miała dostać zwrot zbiorów kulturowych zagarniętych po 1772 roku i 30 mln rubli odszkodowania jako udział za wkład w budowie gospodarki Rosji;
Postanowiono szanować suwerenność państwową, nie ingerować w sprawy innych państw;
Kształtowanie się ustroju politycznego Polski
1.Stronnictwa i partie polityczne w II Rzeczposp.:
Po wyborach parlamentarnych w 19r. uchwalono małą konstytucję (20.02.19), która miała funkcjonować, aż do stworzenia całej dużej konstytucji. Sejm ustawodawczy był najwyższą władzą i podlegali mu Naczelnik państwa i rząd. I wtedy właśnie zaczęła się tworzyć cała scena polityczna: Istniały nurty: robotniczy, narodowy i ludowy. Najsilniejszymi partiami były: PPS, Endecja i Nar. Partia Robotnicza. Partie dzielono na 4 części:
PRAWICA: Stronnictwo Narodowo – Demokrat. (Endecja), Narodowa Partia Robotnicza, Polskie Stronnictwo Chrześcijańsko – Demokrat., Obóz Narodowo – Radykalny. CENTRUM: Stronnictwo Ludowe Piast, Narodowa Partia Pracy. LEWICA:
Polska Partia Socjalistyczna, Polskie Stronnictwo Ludowe Wyzwolenie, Stronnictwo Chłopskie,
Stronn. Narodowe. LEWICA REWOLUCYJNA:
SDKPiL Komunistyczna Partia Robotnicza
PPS Lewica Polska (zdelegalizowana)
Niezależna Partia Chłopska (zdelegalizowana)
PARTIE MNIEJSZOŚCIOWE
2.Wybór prezydenta Rzeczpospolitej:
Po uchwaleniu marcowej konstytucji opracowano nową ordynację wyborczą i ustalono wybory na 9.12.22. Prezydenta wybierać miało zgromadzenie ludowe (sejm i senat). Było pięciu kandydatów: hrabia Zamoyski (prawica), Stanisław Wojciechowski (centrum), Gabriel Narutowicz (PSL Wyzwolenie), Ignacy Daszyński (PPS) i
Jan Bodwen (mniejszości narodowe); W pierwszej turze żaden nie uzyskał 50 % głosów, dopiero w piątej wybrano Narutowicza. Mimo, że stało się to wg. wszelkich zasad to prawica była oburzona i zaczęła kampanię antyprezydencką. Narutowicz był znieważany i 11.12.22 zastrzelony. Przez to zachowanie Pol. straciła wiele w oczach innych państw. Maciej Rataj przejął funkcję prezydenta do następnych wyborów. Nowym premierem został Sikorski, prezydentem Wojciechowski.
Piłsudski nie chciał być prezydentem, bo demokracja za bardzo mu nie odpowiadała i konst. marcowa ograniczałaby jego władzę. Rząd Sikors. został szybko obalony przez prawicę, nowy rząd Witosa podał się do dymisji, ogólnie panował chaos, kryzys ekonomiczny, protesty, inflacja.
1.Międzynarodowe położenie Polski na początku lat 20. było niezbyt korzystne: Francja została osłabiona i okazała się nielojalnym sojusznikiem. Rosja i Niemcy zawarły antypolski układ w Rapallo (20). Ochłodziły się stosunki z sąsiadami (Czechosłowacją i Litwą). Układ w Locarno (25) pozwalający Niemcom na rewizję granicy polsko – czechosłowackiej. Wojna celna z Niemcami, Niemcy nałożyły bardzo wysokie cła, doszło do zamknięcia granicy celnej. Układ Niemiecko -Rosyjski (26) o przyjaźni i neutralności wymierzony przeciw Polsce.
2.Sytuacja wewnętrzna w Polsce w przededniu zamachu: W 1925 nastąpił kryzys planu stabilizacyjnego, rosła inflacja, należało obniżyć kurs polskiego pieniądza, ludzie podejmowali oszczędności z banków, panowało bezrobocie. Premier Grabski podał się do dymisji, na czele nowego rządu stanął Skrzyński. W kraju trwał wciąż spór między endecją i Piłsudskim. Piłsudski ponowił ataki słowne na parlament, który przygotował ustawę o reorganizacji władz wojskowych. Widząc narastanie kryzysu Piłsudski wykazał aktywność i poustawiał na wysokich stanowiskach swych ludzi: Raczkiewicza (resort spraw wewnętrznych), Żeligowskiego (resort spraw wojskowych). Wielu dawnych oficerów okazywało swoje poparcie dla Piłsudskiego. Endecja straciła poparcie ziemiaństwa po parcelacji majątków (odszkodowania wynosiły tylko ž wartości parcelowanej ziemi). Ludzie Piłsudskiego prowadzili politykę wg. której nie można było stworzyć rządu bez Piłsudskiego. Piłsudski miał wielu zwolenników, którzy widzieli w nim człowieka przeciwstawiającego się bolszewikom, dążącego do reform. Powstał nowy rząd Witosa (Chjeno-Piasta) złożony z prawicy i centrum, który nie cieszył się popularnością. Wtedy Piłsudski stwierdził, że to czas na zamach stanu.
3.Przebieg zamachu majowego 12-15.05.26:
Żeligowski oddał Piłsudskiemu władzę nad wojskiem, a ten nakazał mu ruszyć na Warszawę. Oddziały wierne Piłsudskiemu prowadziły walki i opanowały najważniejsze punkty stolicy. Piłsudski spotkał premiera Wojciechowskiego i chciał pójść na kompromis żądając dymisji Witosa. Rozmowy skończyły się fiaskiem i doszło do krwawych walk. Sikorski odmówił posłuszeństwa Piłsudskiemu, lecz pomogli mu kolejarze (z inicjatywy PPS), którzy nie przepuszczali posiłków wojskowych. Prezydent przekazał władzę Ratajowi, po czym z rządem podał się do dymisji. Na wyborach prezydenckich wygrał Piłsudski, lecz nie przyjął urzędu i prezydentem został Mościcki (ale i tak Piłsudski rządził państwem). Piłsudski został premierem i szefem Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych.
4.Sierpniowa nowelizacja (2.08.26) konstytucji marcowej była efektem przewrotu majowego. Zwiększył się zakres władzy prezydenta, zmniejszył – sejmu ustawodawczego. Prezydent otrzymał prawo samodzielnego rozwiązania sejmu i senatu oraz prawo wydawania dekretów z mocą ustaw. Nowelizację popierały: lewica socjalistyczna, komuniści i ziemiaństwo. Również prawica odsunęła się od endecji i stanęła po stronie Piłsudskiego. Skończyła się w Polsce władza parlamentarna, zaczął ustrój totalitarno – autorytarny i rządy sanacji.
Sytuacja wewnętrz. w Polsce w latach 1926-35
1. Opozycja prawicy wobec Piłsudski: W 26 skończyły się rządy parlamentarno-gabinetowe. Po objęciu przez Piłsudski władzy nastąpił zwrot w kierunku autorytarnym. Lewica, PPS i komuniści popierali Piłsudski i jego zamach, przeciw niemu wystąpiła prawica (endecja).Lecz jej pozycja nie była silna Nastąpił kryzys i endecja zreformowała się. W grudniu`26 stworzyła Obóz Wielkiej Polski mający na celu rozwój pol. nacjonalizmu. Rozwijali hasło: „Polak-katolik” i chcieli polonizować mniejszości narodowe. Narodowa Dem. przekształciła się w Str. Narodowe. Endecja szukała zwolenników wśród młodzieży, gdzie zyskała wpływy. Organizacja antysanacyjna weszła w konflikt z władzami państwa i rozwiązano ją. Niektórzy endeci współpracowali z lewicą, lecz inni tworzyli Obóz Narodowo-Radykalny nienawidzący Piłsudski(„abc” i „falanga” będący niemal faszystami). Na uczelniach studenci bojkotowali uczniów żydowskich;
2. Wzrost wpływów sanacji w Pol.: Obóz Piłsudski był popularny w Pol. Tworzyły się organizacje kombatanckie byłych żołnierzy Piłsudski i Utworzono Zwią- zek Naprawy Rzeczpospolitej złożony właśnie z kombatantów. Był to organizacje lewicy sanacyjnej. Po wyborach w 28r. utworzono Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem. Była to formacja skupiająca zwolenników marszałka i miała zapewnić większość lewicy w Parlamencie (zwolennicy sanacji). Jednak BBWR nie spełnił oczekiwań i ilość głosów na BBWR nie wystarczyła na jej samodzielne funkcjonowanie.
3. Powstanie CENTROLEWU 1929r.:
Jednak Piłsudski okazał się nie-lewicowcem i partie lewicowe odwróciły się przeciw niemu. Aby obalić rządy sanacji partie centrum i lewicy stworzyły blok parlamentarny Centrolew (PPS, Stronnictwo Chłopskie, PSL-Wyzwolenie, NPR, PSL-Piast, Chadecja). Centrolew miał obalić rządy Piłsudski Nastąpił kryzys w rządzie, obalono „rząd pułkowników” Świtalskiego. Kiedy nowy rząd okazał się też beznadziejny, Centrolew zwołał Kongres Ob-rony Prawa i Wolności Ludu w Krakowie w 30r. Uchwalono rezolucję potępiającą Piłsudski i sanację i zapowiedziano obalenie jego dyktatury. Kongres wykorzystał niezbyt dobrą sytuację w Polsce do podburzenia społeczeństwa.
4. Zwalczanie centrolewu przez sanację:
W sierpniu`30 prezydent rozwiązał sejm i ogłosił nowe wybory. Centrolew stworzył wielki blok wy-borczy i wtedy zaczęto aresztowania członków centrolewu (mimo immunitetu) za burzenie społeczeństwa. Np. Witos, Popiel, Barlicki, Korfanty byli więzieni w Brześciu i poddawani szykanom.
Wybory w listopadzie przyniosły sukces sanacji, BBWR zdobył większość głosów, centrolew tylko 17%, proces brzeski posłów z Brześcia odbył się w październiku`31. Oskarżeni zostali skazani za działalność antypolityczną na areszt lub emigrację. Partie centrolewu straciły na znaczeniu.
5. Konstytucja kwietniowa`1935: wzmocniła znacznie władzę wykonawczą (prezydenta); stał on ponad rządem i parlamentem, był zwierzchnikiem sił zbrojnych, sądów i NIK-u. Nie był wybierany przez Zgrom. Narodowe, lecz przez 80-osobowe gremium elektorów wybieranych przez sejm i senat. Mógł rozwiązać sejm i senat, wyznaczał premier
a i szefa GISZ-u. Odpowiadał przed Trybunałem tylko za zdradę. Wzmocniona została także władza senatu kosztem sejmu. Z konst. zniknęły jednak: swoboda wyrażania myśli i przekonań, wolność prasy i równość obywateli wobec prawa.
Konstytucja marcowa:
17.marca`21 Sejm Ustawodawczy Uchwalił tekst Konstytucji, która stawiała Polskę w gronie najbardziej demokratycznych państw. Rzeczpospolita była państwem o ustr. parlamentarno-gabinetowym.. Istniała znaczna przewaga władzy ustawodawczej nad wykonawczą;
Rozkład władz:
USTAWODAWCZA:
wybory co 5 lat: powszech, tajne, równe, bezpośr. i proporcj.
prawo wyborcze: sejm 21lat, senat 30 lat
prawo bierne: sejm 25 lat, senat 40 lat
liczba posłów: sejm 444, senat 111
sejm mógł sam się rozwiązać przed upływem kadencji (razem z senatem), do obu izb należała inicjatywa ustawodawcza, senat nie miał prawa veta, mógł tylko opóźniać ustawy, sejm decydował o naruszeniu konstytucji,zgody sejmu wywagały: zawarcie pokoju, rozejmu, wypowiedzenie wojny, umowy handlowe i celne, decyzje o zmianie granic państwa
WYKONAWCZA:
Stanowił ją rząd, czyli premier i rada ministrów oraz prezy-dent.
Prezydent: wybierany co 7 lat przez Zgromadzenie narodowe (sejm+ senat), zwoływał i zamykał posiedzenia sejmu i senatu, był najw. zwierzchnikiem sił zbrojnych, posiadał prawo łaski, powoływał ministrów, przed podpisaniem czegokolwiek musiał to ustalać z premierem, mógł być skarżony do Trybunału Stanu (3/5 sejmu), mógł rozwiązać sejm za zgodą 3/5 senatu.
Rząd: odpowiadał przed sejmem, miał prawo inicjatywy ustawodawczej , ministrowie byli mianowani przez prezydenta.
SĄDOWNICZA:
Stanowiły ją sądy niezawisłe, sędziów wybierał prezydent, byli oni niezawiśli, nietykalni, nikt nie mógł zmienić prawomocnego wyroku.
Gwarancje konstytucji: ochrona życia, wolność sumienia i wyznania, równość wobec prawa, nietykalność mienia, tajemnica korespondencji, wolność prasy, swoboda stowarzyszeń, równouprawnienie płci, rasy, narodowości, ochrona własności prywatnej.
Obowiązki obywateli: nauka podstawowa, służba wojskowa, wychowanie dzieci i zapewnienie im nauki podstawowej.
Znaczenie konst. marcowej: mimo zachowania trójpodziału władzy, odrzucała zasadę harmonijnego działania. Władza ustawodawcza miała przewagę nad wykonawczą. Sejm mógł zawsze odwołać rząd odmawiając mu votum zaufania, natomiast prezydent nie mógł zerwać sejmu ani senatu bez ich zgody. Kościół katolicki uzyskał w Polsce szczególne prawa i stanowił „Państwo w państwie”
