MIKOŁAJ KOPERNIK
Mikołaj Kopernik urodził się w Toruniu w 1473r. Ojciec Mikołaja, kupiec krakowski, przeniósł się do Torunia; po jego śmierci chłopiec był wychowywany przez brata matki, Watzenrodena, który później został mianowany biskupem warmińskim. Mikołaj interesował się matematyką, medycyną, ekonomią. Lecz najbardziej zasłynął jako astronom. W latach 1491-1495 Kopernik studiował w Akademii Krakowskiej, która wtenczas była ośrodkiem studiów astronomicznych i ogniskiem myśli humanistycznych.
Chętnie słuchał wykładów słynnych astronomów polskich o Słońcu, księżycu i gwiazdach. Uczył się prowadzić obserwacje ciał niebieskich. Wysłany w 1496 r. Na studia prawnicze do Bolonii, oddawał się głównie studiom astronomicznym. W roku 1501 wrócił na kilka miesięcy do swojej Ojczyzny, Polski, po czym wyjechał ponownie do Włoch na uniwersytet w Padwie, by studiować prawo i medycynę. Doktorat z prawa koniecznego uzyskał w Ferrarze w 1503r.; w tymże roku wrócił do Polski (na Warmię). W latach 1504-1510 był sekretarzem i lekarzem przybocznym Watzenrodego.
Przebywał wtenczas głównie w Lidzbarku Warmińskim. W 1509 ogłosił drukiem w Krakowie przekład greckich listów Teofilakta Symokatty na łaciński. W roku 1510 jako kanonik osiedlił się we Fromborku, siedzibie kapituły warmińskiej; tu prowadził obserwacje astronomiczne i pisał główne dzieło. W latach 1516-1519 i w połowie 1521 roku była administratorem dóbr kapitularnych w Olsztynie. Podczas wojny polsko-krzyżackiej1520-1521 bronił zamku olsztyńskiego przed Krzyżakami. Interesował się zagadnieniami ekonomicznymi, czego wynikiem był projekt reformy walutowej (1517r.); memoriał w tej sprawie, przedłożony przez Kopernika na sejmiku w Toruniu (1519r.), został poszerzony (1526) i ujęty w formę traktu pt.
„Monetae cudendae ratio”; Kopernik sformułował w nim zasady reformy monetarnej oparte na projekcie poprawy pieniądza i ujednolicenia monety pruskiej i polskiej. Sformułował prawo ekonomiczne, zgodnie z którym pieniądz gorszy wypiera pieniądz lepszy; prawo to nazwano później prawem Greshama, któremu niesłusznie przypisywano Jego odkrycie. Około roku 1510 Kopernik podał zarys teorii heliocentrycznej w rozprawie znanej pt. „Commentariolus”. Nie była ona drukowana, lecz krążyła w odpisach, z których 2 znaleziono dopiero w XIX wieku.
Główne dzieło Kopernika, zawierające wykład z astronomii ujęty w aspekcie obrotu Ziemi dookoła własnej osi oraz obiegu wraz z innymi planetami dookoła Słońca powstało w latach 1515- 1530. Mimo, że Kopernik nie zdecydował się na ogłoszenie wyników swych dociekań naukowych, a jedynie (1535) z inicjatywy B. Wapowskiego opracował almanach (zaginiony) oparty na tablicach astronomicznych z ” De revolutionibus orbium coelestium”, wiadomość o nowej teorii budowy świata szerzyła się w Europie. W 1539 roku przybył do Fromborka G.J. von Lauchen, zwany Retykiem (Rheticus), profesor matematyki uniwersytetu wWittenberdze aby zapoznać się z nową teorią. Skłonił on Kopernika do wydania dzieła.
Wyciąg z niego, pod skróconym tytułem „Narratio Prima” , sporządzony przez Retyka ukazał się drukiem w Gdańsku 1540 roku. W 1541 Retyk oddał dzieło Kopernika do druku w Norymberdze. Nad drukiem czuwał A. Osiander: wycofał on bez zgody Kopernika jego przedmowę, a umieścił na jej miejsce własną, nie podpisaną, w której wyjaśnił, że teorię Kopernika należy traktować jako hipotezę ułatwiającą obliczenia. Było to niezgodne ze stanowiskiem Kopernika, wyraźnie sformułowanym w „Liście dedykacyjnym” do papieża Pawła III, wydrukowanym na początku tej samej książki. Dzieło ukazało się w 1543 roku pt. „De revolutionibus orbium coelestium” w tłumaczeniu „O obrotach sfer niebieskich”.
Nie wiadomo jaki tytuł nadał dziełu Kopernik, gdyż w oryginalnym rękopisie brak jest strony tytułowej. Dzieło Kopernika godzące w ustalone poglądy nie od razu spotkało się z entuzjazmem czytelników. Od przełomu XVI i XVII wieku teoria Kopernika zyskiwała coraz więcej zwolenników, a do jej ugruntowania najbardziej przyczynił się G. Bruno, J. Kepler i Galileusz. Kościół miał negatywny stosunek do Księgi. Uważano ją za sprzeczną z tekstem „Biblii”. Dzieło było zakazane. Kopernik został skazany na spalenie na stosie za odkrycie i rozpowszechnianie swoich poglądów. Zmarł w 1543 roku.
