Komórki somatyczne są to wszystkie komórki ciała z wyjątkiem rozrodczych. Każdą żywą komórkę charakteryzuje zdolność do podziału. Każdy podział komórki składa się z 2 procesów: kariokinezy i cytokinezy.II Podczas podziału jądra komórkowego powstają chromosomy (wyniki spiralizacji chromatyny) -liczba chromosomów dla danego gatunku jest stała (jest cechą gatunkową) – u człowieka w komórkach sonetycznych występują 23 pary chromosomów – w chromosomach rozrodczych są 23 pary chromosomów – pary chromosomów to chromosomy homologiczne-jądro pochodzi od matki, drugi od ojca, są identyczne (mają taki sam kształt i wielkość ). – komórkę, która zawiera pary chromosomów homologicznych nazywamy komórką diploidalną i oznaczamy 2n np. komórki somatyczne człowieka 2n=46 – komórka diploidalna zawiera podwójny garnitur chromosomów(diploidalna liczba chromosomów 2n jest charakterystyczna dla większości zwierząt saprofitów (pokolenie bezpłciowe) roślin. 2n oznacza podwójny garnitur chromosomowy, w którym chromosomy podobne do siebie i posiadające te same związki cech tworzą pary czyli tzw. Chromosomy chomologiczne – komórka haploidalna zawiera pojedynczy zestaw chromosomów, oznaczamy ją 1n np. gamety u człowieka mają 1n=23 (diploidalna liczba chromosomów 1n jest charakterystyczna dla gamet (np. komórki jądrowe i plemnikowe) dla gametofitów (pokolenie płciowe roślin i zarodników roślin). Budowa chromosomów (rys) Przed przystąpieniem do podziału w każdym chromosomie są dwie identyczne cząsteczki DNA. PODZIAL KOMORKI-skladaja się dwa procesy:podzial jadra, czyli kariokineza i podzial cytopalzmy czyli cytokineza. Istnieja dwa typy podzialu MITOZA- substancja chromatynowa zawarta w jadrze zaczyna zmieniac swoja postac , przyjmujac forme coraz silniej skrecajacych się i grubiejacych nici az do wytworzenia specyficznych tworow, zwanych chromosomami; liczba chromosomow jest stala u osobnikow danego gatunku, lecz roznica dla roznych gatunkow.II Okres formowania się chromosomow z substancji chromatynowej noci nazwe PROFAZY-chromatyna skupia się tworzy chromosomy. Każdy chromosom podzielony jest na dwie chromatydy. Zanika blona jadrowa i jaderko. Powstaje wrzeciono kariokinetyczne. METAFAZA-chromosomy podzielone na chromatydy ukladaja się w plaszczycnie rownikowej wrzeciona kariokinetycznego. Nitki wrzeciona z jednej strony przyczepione sa do centrow chromosomow z drugiej skupiaja się na biegunach komorki. ANAFAZA- Nitki wrzeciona kariokinetycznego kurcza się do przeciwleglych biegunow komorki po peknieciu centromerow wedruja chromatydy. Powstaje wrzeciono kariokinetyczne. Rozpoczyna się podzial cytoplazmy. TELOFAZA-chromatydy staja się chromosomami potomnymi. Odtwarza się blona jadrowa i jaderko. Powstaja dwa jadra komorkowe z których kazde zawiera te sama liczbe chromosomow co jadro wyjsciowe i pelna informacje genetyczna. Dokonczony zostaje podzial komorki, Powstaja diwe komorki potomne. WNIOSEK: mitoza jest podzialem zachowujacym taka sama liczbe chromosomow. Zachodzi w komorkach sanatycznych ciala u zwierzat i roslin oraz przy powstawaniu gametu roslin. Znaczenie mitozy – prowadzi do wzrostu całego organizmu -umożliwia przekazywanie identycznej informacji genetycznej do komórek potomnych. MEJOZA- jest podzialem redukcyjnym gdyz ilosc chromosomow w komorkach potomnych jest o polowe mniejsza niż w komorce macierzystej (komorki potomne mimo redukcji ilosci chromosomow zwieraja pelna inf genet)I PODZIAL- I PROFAZA-chromatyna ulega spiralizacji powstaja chromosomy. Chromosomy homologiczne ustawiaja się parami. Każdy z chromosomow podzielony jest na dwie chromatydy. Pary chromosomow chomologicznych tworza tzw. Biwalenty. Nastepuje silne skrecenie chromosomow honologicznych. Może nastapic pekanie i wymiana chromatyd miedzy chromosomami honologicznymi. Takie zjawisko nazywamy crossing-over. W czasie profazy I zanika blona jadrowa jaderka, powstaje wrzeciono kariokinetyczne. I METAFAZA-biwalenty ustawiaja się w plaszczyznie rownikowej wrzeciona kariokinetycznego. Każdy z nich zawiera dwa chromosomy podzielone na chromatydy. Nitki wrzeciona kariokinetycznego przyczepione sa do centromerow chromosomow z drugiej skupiaja się na przeciwleglych biegunach komorki. I ANAFAZA-Nici wrzeciona kariokinetycznego kurcza się. Chromosomy wedruja do przciwleglych biegunow komorki (po jednym z kazdej pary) powstaje wrzeciono cytokinetyczne. I TELOFAZA- powstaja dwa jadra komorkowe posiadajace o polowe mniejsza liczbe chromosomow, niż jadro maciezyste, lecz zawierajace pelna informacje genetyczna. II PODZIAL-PROFAZA II- powstaje wrzeciono kariokinetyczne. Zanika blona jadrowa jaderka. Chromosomy podzielone sa na chromatydy. METAFAZA II-chromosomy podzielone na dwie chromatydy ustawiaja się w plaszczyznach rownikowych wrzeciona kariokinetycznego. Nitki wrzeciona kariokinetycznego z jednej strony skupione sa na biegunach komorki z drugiej doczepione do centromerow chromosomow. ANAFAZA II- Nitki wrzeciona kariokin. Kurcza się. Chromosomy zostaja rozerwane do przeciwleglych biegunow komorki wedruja chromatydy. Powstaje wrzeciono cytokinetyczne. TELOFAZA II- powstaja cztery jadra kom, zawierajace o polowe mniejsza liczbe chromosomow niż jadra przed mejoza. Nastepuje podzial komorki. Powstaja cztery komorki potomne. W kazdym z nich wystepuje jedno jadro. WNIOSKI: Mejoza to podzial redukcyjny w którym z komorki diploidalnej (2n chromosomow) powstaja 4 komorki chaploidalne (1n rybosomow)/. Podzial mejotyczny zachodzi przy powstaniu gamet (kom plciowe np. jajowe, plemnikowe) u zwierzat oraz zarodnikow u roslin. Dzieki temu podzialowi z pokolenia na pokolenie organizmy okreslonego gatunku maja te sama liczbe chromosomow. Znaczenie mejozy – zapewnia zmienność informacji genetycznej, bo zachodzi crossing-over, i zachodzi niezależna segregacja chromosomów ojcowskich i matczynych w anafazie I. -umożliwia utrzymanie stałej lidzby chromosomów w kolejnych pokoleniach u organizmów rozmnażających się płciowo.
_______________________________________________________________________________________Budowa komórki i funkcje jej składników
Cytoplazma
Cytoplazma stanowi zwykle główną masę komórki. Jej właściwości fizyczne podobne są do właściwości roztworu koloidowego. Jest bezbarwna przezroczysta, półpłynna, śluzowata o gęstości nieco większej od wody. Ma zdolność ciągłego ruchu. W jej skład wchodzą: woda, białka, lipidy, węglowodany i inne związki organiczne i nie organiczne. Cytoplazma nie ma jednolitej struktury. Jest zróżnicowana na cytoplazmę podstawową i siateczkę śródplazmatyczną – retikulum endoplazmatyczne.
Cytoplazma podstawowa stanowi bezpostaciowy ośrodek zwany też cytozolem lub matriks, składający się w dużej mierze z białek.
Siateczka śródplazmatyczna zbudowana jest błon cytoplazmatycznych, tworzących system rurek i cystern przenikających cytoplazmę podstawową. Ten system błon dzieli cytoplazmę na odrębne przedziały, w których mogą przebiegać bez zakłóceń różne reakcje enzymatyczne. Część błon retikulum endoplazmatycznego jest gładka – to tzw. retikulum endoplazmatyczne gładkie, a część błon jest szorstka, pokryta rybosomami – jest to tzw. retikulum endoplazmatyczne szorstkie. Od błon gładkiego retikulum endoplazmatycznego mogą oddzielać się pęcherzyki, które przekształcają się w wakuole i mikrociałka, takie jak sferosomy, peroksysomy itp. Siateczka śródplazmatyczna pełni ważną rolę w syntezie białek i lipidów oraz w przemieszczaniu się różnych związków w komórce.
cytoplazma – substancja koloidalna, wypełniająca wnętrze- komórki
w skład cytoplazmy wchodzą globuliny o charakterze enzymatycznym,- białka fiblyralne tworzące cytoszkielet, lipidy, węglowodany oraz woda
Błony cytoplazmatyczne
Plazmalemma – żywa, półprzepuszczalna błona białkowo-lipidowa, okalająca cytoplazmę (protoplast). Lipidy połączone są z białkami w taki sposób, że tworzą coś w rodzaju płynnej moaziki. Kontroluje metabolizm komórki regulując przepływ różnego rodzaju związków.
Siateczka wewnątrz plazmatyczna (retikulum endoplazmatyczne) – struktura wewnątrz cytoplazmy o charakterze błoniastym składająca się z zespołu kanalików, pęcherzyków lub banieczek, często łączących się ze sobą, ograniczonych błoną białkowo-lipidową. Rodzaje:
– siateczka wewnątrzplazmatyczna szorstka (retikulum endoplazmatyczne szorstkie) – z błoną siateczki łączą się rybosomy odgrywające ważną rolę przy syntezie białek
– siateczka wewnątrzplazmatyczna gładka – pozbawiona rybosomów – bierze udział w procesie syntezy kwasów tłuszczowych
Ściana komórkowa
Zbudowana z pektyn i celulozy (cukrowce). Między łańcuchami celulozy występują wolne przestrzenie wypełnione wodą i pektynami. Zespół łańcuchów pektynowych tworzy mikrofibrylle. W ścianie komórkowej mogą odkładać się także substancje pochodzenia tłuszczowego. Kontaktowanie się żywych protoplastów sąsiadujących komórek umożliwiają otworki (pory) w ścianach komórkowych.
Rybosomy
Kuliste struktury zbudowane z białek i RNA. Mogą one występować wolno w cytoplazmie lub mogą być związane z błonami retikulum endoplazmatycznego. Syntetyzują białka. Zespół rybosomów połączonych nicią matrycową stanowi polirybosom.
Lizosomy
Występują tylko w komórkach zwierzęcych. Ich odpowiednikami w komórkach roślinnych są sferosomy. Zawierają enzymy trawienne, które są w stanie latencji (nieaktywne). W nich zachodzą procesy trawienia wewnątrzkomórkowego składników protoplastu związane z przebudową komórki.
Aparat Golgiego
Inaczej zwany diktiosomem tworzy stosy kilku spłaszczonych cystern ułożonych równolegle do siebie. Cysterny ograniczone są pojedynczą błoną białkowo-lipidową. Od nich odrywają się pęcherzyki transportujące. Funkcja: synteza i wydzielanie wielocukrowców, śluzów. Jest również miejscem przebudowy i różnicowania błon przeznaczonych do wbudowania w plazmalemmę.
Centriole
Występują w komórkach zwierzęcych i roślin niższych w pobliżu jądra komórkowego. W okresie podziału wytwarzają struktury biegunowe wrzeciona podziałowego.
Mitochondrium
Organelle o kształcie kulistym lub wydłużonym. Otoczone dwiema błonami cytoplazmatycznymi. Wnętrze mitochondrium stanowi koloidalny ośrodek, tzw. matriks zawierający białka, zwłaszcza enzymy. Funkcja: uzyskiwanie energii w wyniku zespolonych reakcji utleniania produktów przemiany materii. Energia magazynowana jest w wiązaniach wysokoenergetycznych adenozynotrifosforanu -ATP. Mitochondria mają własne, różne od jądrowego DNA i RNA.
Plastydy
Charakterystyczne organelle komórek roślinnych. Mają kształt kulisty lub elipsoidalny. Otoczone są dwiema błonami cytoplazmatycznymi. Wnętrze plastydów stanowi bezpostaciowy ośrodek zwany sromą, plastydowy DNA i rybosomy. Najmłodszą formą plastydów są protoplastydy występujące w komórkach tkanki twórczej. Rodzaje protoplastydów:
– leukoplasty – bezbarwne, zdolne do syntezy i gromadzenia skrobi i innych związków zapasowych
– chloroplasty – zawierają zielony barwnik asymilacyjny – chlorofil; mają dobrze wykształcony system błon wewnętrznych, mających postać spłaszczonych woreczków zwanych tylakoidami (rozszerzone tylakoidy ułożone w stosy tworzą grana). Chlorofil i inne barwniki (karoten i ksantofil) wbudowane są w błony – lamelle tylakoidów.
– chromoplasty – plastydy zawierające czerwone, żółte i pomarańczowe barwniki karotenoidowe występujące w formie rozpuszczonej w kroplach tłuszczy lub w formie kryształów. Chromoplasty można zaobserwować w dojrzałych kwiatach i owocach, w starzejących się jesienią liściach, a więc w tkankach o małej aktywności fizjologicznej.
Podział komórki
Mitoza
Profaza:
– z siateczki chromatynowej wyodrębniają się chromosomy
– w późnym stadium profazy można wyróżnić w każdym chromosomie dwie chromatydy
– pod koniec profazy znika błona jądrowa i jąderko, wykształca się wrzeciono kariokinetyczne
– część włókien wrzeciona łączy się z chromosomami
Metafaza:
– chromosomy układają się w płaszczyźnie równikowej wrzeciona podziałowego
Anafaza:
– w wyniku funkcjonowania wrzeciona kariokinetycznego, chromatydy odciągane są do przeciwległych biegunów komórki
Telofaza:
– chromosomy ulegają procesowi despiralizacji i tworzą siateczkę chromatynową
– odtwarzane są jąderko i błona jądrowa
W wyniku podziału powstają dwie komórki, o takiej samej ilości jak i jakości DNA jak w komórce macierzystej.
Mejoza
Profaza pierwszego podziału:
– trwa dłużej niż w mitozie
– chromosomy homologiczne układają się w pary – biwalenty
– zanika jąderko i błona jądrowa, zaczyna się tworzyć wrzeciono kariokinetyczne
– zachodzi wymiana odcinków chromatyd między chromosomami homologicznymi – jest to tzw. proces crossing over
Metafaza pierwszego podziału:
– biwalenty ustawiają się w płaszczyźnie równikowej wrzeciona podziałowego
Anafaza pierwszego podziału
– każdy z pary chromosomów homologicznych przemieszcza się do przeciwległego bieguna (redukcja liczby chromosomów)
Telofaza pierwszego podziału
– powstają dwa jądra potomne o zredukowanej o połowę liczbie chromosomów
Bezpośrednio po pierwszym następuje drugi podział mejotyczny. W obu komórkach ma charakter podziału mitotycznego.
Ostatecznie powstają z jednej komórki macierzystej cztery komórki potomne o zredukowanej o połowę liczbie chromosomów.
Wirusy
Wirusy składają się z DNA lub RNA otoczonego przez płaszcz białkowy. Nie mają własnej przemiany materii – nie oddychają, nie odżywiają się. Rozmnażają się tylko we wnętrzu komórek. Gdy pojedynczy wirus (wirion) wniknie do komórki gospodarza powoduje zmianę jej metabolizmu („przeprogramowuje ją”) – komórka syntetyzuje kwas nukleinowy i białko wirusa łączące się w liczne wiriony. Wyróżnia się cztery zasadnicze formy wirusów:
– bryłowe – najczęściej dwudziestościany lub dwunastościany
– spiralne (hekoidalne) – mają postać pałeczki lub nieregularnych splotów
– bakteriofagi – wirusy bakteryjne złożone z wielościennej główki i ogonka
– o złożonej budowie
Bakterie
Są to najmniejsze znane organizmy (od o,2 do 80 mikrometra). Budowa:
– w komórce bakterii brak właściwego jądra – zastępuje je nukleoid złożony ze splątanej nici nukleinowej, zwanej genoforem funkcjonalnie odpowiadającej chromosomowi, choć różniącej się od niego chemicznie
– w cytoplaźmie znajduje się dużo rybosomów i mezosomów (twory, którym przypisuje się role centrów energetycznych)
– w cytoplaźmie znajdują się substancje zapasowe (węglowodany: glikogen, amyloza; tłuszcze; białka; wolutyna)
– protoplast otoczony jest błoną cytoplazmatyczną (węglowodanowo-tłuszczowo- peptydową)
– całą komórkę otacza otoczka śluzowa
– niektóre bakterie posiadają kurczliwe rzęski, dzięki którym mogą poruszać się w środowisku płynnym
Sposób odżywiania:
– większość jest cudzożywna (heterotrofia), tylko niektóre przeprowadzają proces fotosyntezy (samożywne – autotrofia)
Jedne pobierają tlen z otoczenia w celu utleniania związków organicznych i w związku z tym mogą żyć w środowisku tlenowym (nazywamy je tlenowcami lub aerobami). Inne natomiast potrafią żyć w środowisku beztlenowym (energię potrzebną im do życia uzyskują z utleniania związków organicznych bez pobierania tlenu z zewnątrz). Nazywamy je beztlenowcami lub anaaerobami.
Rozmnażają się przez uproszczony podział komórki. _________________________________________________________________________________________Mejoza – podział jądra komórkowego, w wyniku którego liczba chromosomów w jądrach potomnych zredukowana zostaje do połowy. Obejmuje 2 podziały, następujące jeden po drugim.
Zachodzi podczas tworzenia się komórek rozrodczych u zwierząt lub zarodników u roślin. Zachodzą 2 sprzężone ze sobą podziały.
a) rozpoczyna się wyróżnicowaniem chromosomów z subst. chromatynowej. Wyróżnicowujące się chromosomy są cienkie i długo się nie dzielą. Podobne do siebie chromosomy, chromosomy homologiczne, zbliżają się do siebie i układają parami oraz splatają się. Te pary chromosomów homologicznych noszą nazwę biwalentów
b) chromosomy grubieją i każdy dzieli się na dwie chromatydy (1 biwalent – 4 chromatydy). Biwalenty się rozplątują. Chromosomy układają się w płaszczyźnie równikowej wrzeciona kariokinetycznego, a chromosomy homologiczne leżą naprzeciw siebie. Następnie rozchodzą się całe (podwójne) chromosomy, odciągane przez włókna wrzeciona kariokinetycznego. W nowo tworzących się jądrach znajduje się liczba chromosomów o połowę mniejsza niż w jądrze przed podziałem.
Dwa nowe jądra dzielą się, chromosomy podzielone na chromatydy, grubieją i jak w typowej metafazie, układają się obok siebie w równikowej płaszczyźnie wrzeciona. Wędrówkę ku biegunom odbywają chromatydy i przechodzą kolejne przemiany mejozy. W konsekwencji 2 podziałów mejotycznych powstają 4 jądra o zredukowanej do połowy liczbie chromosomów.
Mitoza – podział jądra komórkowego prowadzący do powstania dwóch jąder potomnych o nie zmienionej liczbie chromosomów.
Składa się z 4 faz:
a) profaza -formują się chromosomy z substancji chromatynowej. Znika błona jądrowa i jąderka
b) metafaza – chromosomy układają się w płaszczyźnie równikowej wrzeciona kariokinetycznego (układ włókienek zbudowanych z mikrotubul). Każdy chromosom jest podzielony podłużnie na 2 identyczne części – chromatydy (pod koniec fazy)
c) anafaza – włókna wrzeciona kariokinetycznego skracają się i odciągają przyczepione do nich połówki chromosomów (chromatydy) do przeciwległych biegunów komórki. Między wędrującymi ku biegunom chromatydami powstaje nowa struktura włóknista, zbudowana także z mikrotubul – wrzeciono cytokinetyczne, odgrywające ważną rolę w podziale cytoplazmy
d) telofaza – chromatydy, teraz już chromosomy potomne, dochodzą do biegunów i tu zachodzi proces tworzenia się nowych jąder. Powstaje błona jądrowa i jąderka, chromosomy rozkręcające się w cieńsze nici budują siateczkę o strukturze sprzed podziału jądra. _______________________________________________________________________________________Plastydy występują tylko u roślin .Posiadają prosty system lamelarny(błoniasty) tworzony przez spłaszczone pęcherzyki ,czyli tylakoidy.Wkomórce bakterii kilka tylakoidów tworzy tzw.chromatofor.Plastydy posiadają własny DNA i własny aparat niezbędny do syntezy białek.Zaliczamy je więc do organelli samoreplikujących się(podobnie jak mitochondria).Ze względu na rolę, pochodzeniei barwę, plastydy dzielimy na: 1.PROPLASTYDY-występują w komórkach embrionalnych, powstają z niezróżnicowanych związków plastydów , które mogą się dzielić.Proplastydy są bez barwne, od mitochondriów odróżnia je równoległy układ błon wewnętrznych. 2.LEUKOPLASTY-są bezbarwne , powstają zwykle z proplastydów.Leukoplasty mają uproszczoną budowę,tzn.słabo rpzbudowany system błon wewnętrznych.Jednak na świetle mogą przekształcić się w chloroplasty.Cechą charakterystyczną leukaplastów jest ich zdolność do intensywnej syntezy skrobi . 3.CHLOROPLASTY-barwne, aktywne fotosyntetycznie powstają na świetle z proplastydów i leukoplastów . 4.CHROMOPLASTY-barwne, niektóre powstają z proplastydów lub częściej z chloroplastydów. Mają żółto lub czerwoną barwę (ksantofil i karoten) CHLOROPLASTY-zewnętrzna błona jest gładka ,a wewntrzna tworzy system równoległych wpukleń .Chloroplast posiada tylakoidy (składa się z dwóch błon zanużonych w stromie .W chloroplastach są dwa rodzaje tylakoidów :krótkie poukładane w stosy zwane granami i długie , mniej liczne łączą ze sobą grana.W komórce jest 50 gran .Chloroplasty umożliwiają asymilację dwutlenku węgla na swietle. RYBOSOMY Rybosomy są odpowiedzialne za biosyntezę białek Nie oddziela ich od cytoplazmy żadna błona biologiczna .Z wyglądu przypominają ,,spłaszczone grzybki”.Rybosomy składają się z RNA , białek . Każdy kompletny rybosom składa się z dwóch podjednostek-większej, mniejszej Ze względu na rozmiary podjednostek i całych rybosomów wyróżnia się : 1.Tzw.rybosomy małe , występujące u Procariota oraz w plastydach i mitochondriach u Eucariota. 2.Tzw.rybosomy duże , występują w cytoplaźmie komórek eukariotycznych.Zwykle tego typu rybosomy związane są z błonami retikulum szorstkiego .Rzadko występują w cytoplaźmie jako wolne organelle .Liczba rybosomów zależy od aktywności metabolicznej komórki. U Procarioty rybosomy powstają w cytoplaźmie w wyniku gromadzenia się składników . U Eucarioty skomplikowany proces syntezy rRNA zachodzi głównie w jąderku .Tam też rRNA zostaje opatrzony białkami .W wyniku tego powstają duże kompleksy RNA-białko, które nazywamy pierwotną podjednostką .Zanim dostaną się do cytoplazmy , poddane zostają procedurze. Później wędrują do cytoplazmy i tam łączą się w kompletne rybosomy. JĄDRO KOMÓRKOWE
U Procariota odpowiednikiem jądra jest nukleoid .Stanowi on centralny obszar cyroplazmy zawierającej cząsteczkę DNA.Cząsteczka jest nawinięta na białko stabilizujące oraz RNA i przytwierdzona do błony komórkowej .W przeciętnej komórce jest jedno jądro . Jeśli w jednej komórce występuje więcej jąder to jest to komórczaku . Powstają one poprzez wielokrotny podział jądra komórkowego , którym nie towarzyszą podziały cytoplazmy albo w drodze zlewania się komórek jądrowych .Jądra komórkowe są kuliste i położone centralnie .Rzadziej są owalne i ulokowane peryferycznie .Wielkość jądra komórkowego jest zmienna .Jądro składa się z: -OTOCZKI JĄDROWEJ , która oddziela neukoplazmę od cytoplazmy. Składa się z dwóch błon biologicznych: zewnętrznej i wewnętrznej , które się łączą tworząc pory (które transportują składniki cytoplazmy).Błona wewnętrzna jest gładka a, na zewnętrznej znajdują się rybosomy .Błona zewnętrzn łączy się z retikulum szorstkim. -KARIOLIMFA wypełnia wnętrze jądra komórkowego .Zawiera enzymy( które przeprowadzają reakcję chemiczną). -W kariolimfie zanurzona jest chromatyna (stanowią ja skaplikowane plątaniny długich fibryli chromatynowych – główny składnik to DNA)Jednostką budującą chromatyny jest fibrylla, która jest zbudowana z białek histonowych. W czasie podziału komórki w wyniku spiralizacji chromatyny tworzą się tworzą się chromosony ,które są tylko widzialne w czasie podziału .Człowiek w komórce ma 46 chromasynów .Chromasyn jest zbudowany z dwóch chromatyd. -JĄDERKO nie jest oddzielone żadną błoną . Składa się z białek , RNA i w niewielkiej ilości kwasu DNA. W czasie podziału jąderko zanika. Jąderko pełni funkcję informacji genetycznej w postaci kwasu DNA(czyli informacji o budowie białek). Podział komórki zaczyna się od podziału jądra .Są dwa rodzaje podziału:(mitoza,mejoza) Struktury Golgiego są powszechnym składnikiem komórek eukariotycznych , pojedyńczy aparat Golgiego nazywamy diktiosomem zwykle składa się na niego 4 – 8 spłaszczonych woreczków ułożonych w stos w okół którego ułożone są mniejsze lub większe pęcherzyki i kanaliki . są rozrzucone w całe jcytoplazmie . Nie występują w komórkach prokariotycznych w komórkach glonów jest ich tylko kilka natomiast u okryto nasiennych liczba dochodzi do kilkuset , diktiosomy budowane są przez gładkie błony biologiczne wykazują bardzo duża aktywność ” produkcji na eksport ” ( funkcja wydzielnicza ) np komórki wydzielnicze trzustki , dużą ilosć struktur Golgiego wykryto w szybko rosnączych komórkach roślinnych .LIZOSOMY powstają ze struktur Golgiego , dokonują rozpadu związków złożonych , po uszkodzeniu błony otaczającej lizosom , nastąpi samostrawienie komórki przez własne enzymy . Elementy składowe komórki a. PLAZMATYCZNE : błona plazmatyczna cytoplazma jądro mitochondria plastydy ( tylko tylko w komórce roślinnej ) retikulum endoplazmatyczne rybosomy struktury Golgiego lizosomy B. nieplazmatyczne ściana komórkowa ( z wyjatkiem komórek zwierzęcych występuje wszędzie ) Każda komórka otoczona jest żywą błoną komórkową , Wodniczka sok komórkowy roztwór wody i różnych zw chemicznych 90 % H2O K+ Ca2+ Mg2+ Cl- SO 42- PO3- Z cukrów występują cukry proste lub di sacharydy Roztwór hipoosmatyczny woda wchodzi tylko do komórki kiedy jest w tym roztworze . Jest zaliczana wraz ze ścianą komórkową do martwych składników komórki natomiast jej błona Mitochondrium Funkcja : dostarczenie do miejsc zapotrzebowania energii użytecznej biologicznie , jest to energia wysoce wydajna która jest łatwa w obróbce . w komórce jest to energia chemiczna związkiem który jej dostarcza jest ATP adenozynotrifosforanowy , adenozynotrójfosforan nazywany uniwersalnym akumulatorem i przenośnikiem energii. Głównym źródłem ATP jest proces oddychania polegający na utlenianiu związków organicznych w formie prostej w następującej kolejności : węglowodany tłuszcze białka Podstawowym zadaniem mitochondrium jest transformacja energii zwiazków organicznychnp glukozy na energię użyteczną biologicznie zawartą w ATP . Błona wewnętrzna otaczająca Mitochondrium jest gładka a zewnętrzna tworzy poprzeczne uwypuklenia czyli grzebienie mitochondrialne. Liczba grzebieni jest zmienna w środku mitochondrium znajduje się matrix mitochondrialny .CYTOPLAZMA to najważniejszy składnik protoplastu jest jednorodna jest wielofazowym układem koloidalnym , tworzy środowisko dla zdecydowanej większości rekacji chemicznych Cytoplazma ma zdolność do odwracalnej zmiany stanów skupienia sol(półpłynny) – żel (półstały)sol-kolagulacja>żel żelpeptyzacja>sol . Wodniczka moze się przemieszczać w komórce ruch rotacyjny wokół jednej centralnej wodniczki pulsacyjny wokół kilku drobnych wodniczek przy czym kierunek jest zmienny co daje wrażenie pulsacji . cyrkulacyjny wokół kilku małych wodniczek .ŁIZOSOMY mają prostą budowę są otoczone pojedyńczą błoną biologiczną grubosć błony lizosomalnej jest podobna do grubości błony komórkowej . ((występują tylko w komórkach zwierzęcych )) wypełnione są enzymami . U zwierząt umożliwiają wewnątrzkomórkowe trawienie we wszystkich rodzajach komórek odpowiadają za wewnętrzny przerób metaboliczny . GERL to połączenie aparatu Golgiego lizosomu i retikulum endopazmatycznego nazwa pochodzi od pierwszy liter nazwiska Golgi Endoplasmatic Reticulum Lysosom
MITOZA OKRES G1 – rozpoczyna się bezposrednio pa zakonczeniu poprzedniej mitozy.brak replikacji dna , przewaga procesów syntezy nad procesami rozpadu OKRES S – spada syntez białek budulcowych i enzymatycznych a komórka kieruje całą energię metaboliczną na replikacje czyli syntezę DNA DNA zwiekasz się z 2c do 4c OKRES G2 – przerwanie replikacji DNA komórka przygotowuje składniki protoplastu do podziału , wzrasta aktywnośc związana z syntezą białek wrzeciona podziałowego , najważniejszym jest tubulina . PROFAZA – najpierw pojawiają się chromosomy złożone z 2 chromatyd które są ze sobą ścisle połaćzone centromerami , jaderko zaczyna się rozpraszać aż do zaniknięcia pęka jednocześnie otoczka jądrowa i chromosomy zostają zepchnięte w centralną część komórki METAFAZA polega na upożądkowaniu ułożenia chromosomów , pod koniec metafazy następóje skręcenie włókien wrzeciona podziałowego , w skótek tego pojawiają się siły ciągnące chromatydy w przeciwne strony wted ycentromery pękają i każda chromosom dzieli się na dwie chromatydy zwane chromosomami potomnymi ANAFAZA – to faza wędrówki chromosomów potomnych do przeciwległych biegunów komórki z powodu kurczenia się wrzeciona podziałowego TELOFAZA w tym czasie dookoła 2 grup chromosomów tworzą się otoczki jądrowe a chromosomy ulegają despiralizacji do chromatyny potem wokół organizatorów jąderkotwórczych powstają jąderka MEJOZA jest pośrednim sposobem podziału jądra komórkowego OKRES G1 MITOZA G2 replikuje DNA spada synteza białek enzymatycznych i budulcowych utrzymuje się synteza histonów , podwajany jest kwas dezoksyrybonukleinowy . PROFAZA I 1leptoten-pojawiają się lepkie cienkie nici w skotek kondensacji domen ZYGOTEN chromosomy homologiczne ulegają koniugacji . chromosomy te rozpoznają się i łączą parami 1 od ojca 1 od matki ułożone równolegle pary tworzą biwalenty człowiek 23 PACHYTEN stopniowa kondensacja chromosomów prowadzi do ich skrócenia zachodzi crossing over , po wymianie odcinków biwalentów następuje replikacja syntezy DNA DIPLOTEN oddzielenie się chromosomów chomologicznych w biwalentach DIAKINEZA skręcenie i grubienie chromosomów w biwalentach METAFAZA I w płaszczyżnie układają się centromery w biwalenty podział biwalentów ANAFAZA I wędrówka chromosomów do przeciwległych biegunów , rozdzielenie chromosomów następuje przypadkowo TELOFAZA powstają 2 jądra o zredukowanej liczbie chromosomów
_________________________________________________________________________________________
BAKTERIE atmosfera litosfera inne organizmy,w środowisku najwięcej jest w powieżchniowej warstwie ziemi 30 cm / 3 rodzaje kształtów : kuliste laseczkowate spiralne 0,2-80um ściana komórkowa – białkowo lipidowo cukrowa , bez jądra ( obszar jądrowy zwany nukloidem ) – na tym obszarze znajduje się genofor zwany chromosomem bakteryjnym który złożony jest z DNA białka i RNA jest kulisty nie ma mitochondriów ale ich role pełnią mezosomy nie ma retikulum endoplazmatycznego są luźno leżące rybosomy nie ma plastydów ale w bakteriach fotosyntetycznych są długie tylakoidy , błona komórkowa wić ODRZYWIANIE CUDZOŻYWNE heterotroficzne 1 pasożyty 2 saprobionty ODDYCHANIE celem jest uzyskanie energii wiele bakteri należy do beztlenowców , energie uzyskuja z beztlenowego rozkladu cukru 1 względne 2 bezwzględne te tlen zabija bakterie chorobotwórcze : weneryczna prętek biały Angina Paciorkowiec Dur brzyszny pałeczki bakteryjne dur plamisty-bakterie riketsje gangrena tężec czerwonka gruźlica Bakterie przewodu pokarmowego a korzeniowe – brodawkowe ( rosliny motylkowe) b.Azotowe pełnią role mitryfikacyjną Azotobakterie fermentacja : mlekowa , octowa , w oczyszczlniach sciakow Escherechia Coli pałeczka okrężnicy kożysta z niestrawionego pokarmu jest komensaliczna , można ją chodować produkuje witamine B i K SINICE fikocyjanina i fikorytryna barwniki , na powierzchni wody , kuliste , nukleoidy lamelle z barwnikami ściana komórkowa błona wewnętrzna błona zewnętrzna ODRZYWIANIE samożywnie autotroficznie : 1 fotosyntezujące 2 chemosyntezujące : bakterie nitryfikacujne siarkowe żelazowe wodorowe metanowe , do budowy zw organicznych wykożystują energię z procesu utleniania ODDYCHANIE tlenowe ROZMNAŻANIE Przez podział ale nie mitotyczny w czasie koniugacji wymieniają się częścią genoforu fragmenty plechy dziel a się i rosną WIRUSY spiralne bryłowe bryłowo-spiralne BUDOWA 10nm-400nm kwas nukleinowy,białka,albo DNA albo RND nigdy 2 w bakteriofagach RNA,otoczka chroniąca kwas nukleinowy : DNA Główka Płytka Ogonkowa . ChOROBY WIRUSOWE grypa,zapalenie opon mózgowych,Hainego – Medina ( polio ) żółtaczka ,półpasiec ,różyczka ,świnka, ospa, odra, wścieklizna , AIDS, nowotwory np. białaczka b zwierząt wścieklizna nosówka pryszczyca c: roślin mozaika tytoniowa (plamistośc liści )kędzierzawka (liście robią się poszarpane ) pozytywne znaczenie wirusów:fagi mogą niszczyć bakterie chorobotwórcze NEGATYWNE powodóją różne choroby
