Modele postrzegania depresji: * A. Zięba – u ludzi depresyjnych występuje specyficzny styl poznawczy, którego cechą charakterystyczną jest niedopuszczanie do siebie pozytywnych informacji o sobie samych i wydarzeniach, z którymi są bezpośrednio związani; * Sekwencyjny Model Zachowania E. Trembleya – utrzymuje, że osoba dopóty tkwi w depresji, dopóki postrzega świat jako odrzucający, siebie samą jako bezwartościową, a przyszłość jako ponurą; * T. Beck – w depresji zaburzenia poznawcze doprowadzają do silnego obniżenia nastroju, zmniejszenia aktywności psychoruchowej, braku łaknienia, utraty zainteresowań, itp. (poznawcze koncepcje depresji); * Egzystencjalny model postrzegania depresji – depresja jako pewien typ zachowania neurotycznego, charakteryzujący się utratą zainteresowań i brakiem inicjatywy w życiu. Życie w tym modelu jest egzystencjalną próżnią, a podstawą depresji – wina, będąca skutkiem niepodjęcia odpowiedzialności za swoje życie; * Emocjonalny model depresji – rozstrój psychiczny, który ma miejsce, gdy jednostka zmaga się z życiowymi problemami, okresowo przekraczającymi jej możliwości adaptacyjne.
Destrukcyjne działanie człowieka pojawia się w formie niszczenia podstawowych struktur egzystencjalnych, zarówno dążeniowych, jak i poznawczych oraz emocjonalnych. Wolność – wartość, która pozwala człowiekowi pokonywać wszystkie ograniczenia losu. Fromm – człowiek ma do wyboru ucieczkę albo dążenie do realizacji wolności pozytywnej, opierającej się na niepowtarzalności człowieka. Frankl – wolny jest ten, kto pozostaje człowiekiem nawet w najbardziej niegodnych warunkach. Desygnaty wolności: mają moc kreatywną; niepewność, gorycz niewykorzystanej szansy, bezprawie. Dawać świadectwo wolności to poszerzać pole swych możliwości w tworzeniu, podejmowaniu działań niepowtarzalnych i użytecznych, dokonywać wyborów, wewnętrznie przeciwstawiać się złu. Wolność ma wówczas moc kreatywną. 4 rodzaje sytuacji, w której występuje fenomen odpowiedzialności: *gdy ktoś jest za coś odpowiedzialny; *gdy podejmuje odpowiedzialność; *gdy pociągany jest do odpowiedzialności; * gdy działa odpowiedzialnie. Frankl – trzeba zawsze brać odpowiedzialność za swoje życie. Odwaga to śmiała postawa wobec niebezpieczeństwa, a także wypowiadanie własnych przekonań, demonstrowanie postaw, itp. odwaga może być: fizyczna oraz cywilna (skierowana ku ludziom), twórcza i wewnętrzna (Kozielecki). Za podstawę godności człowieka uznaje się prawdę o sobie samym, akceptowanie własnych problemów i wad. Sens wg Sróżewskiego to coś więcej niż przedmiot racjonalnego poznania, pojęcie sensu jest szersze od pojęcia racjonalności. Metaracjonalizm dopuszcza istnienie sensu tam, gdzie czysty racjonalizm widzi już tylko sferę bezsensu. Sens życia wg Frankla polega na twórczym ustosunkowaniu się do własnego bytowania. 3 drogi jego odnalezienia: *radość życia, *umiłowanie celu i zadania, *wytyczenie sobie celów transcendentnych. Okresy życia, w których poczucie sensu życia ulega przekształceniom: *dojrzewania i młodości, *urealniania sensu życia; *bilansu życiowego. Elementy dobra: zdrowie, wolność, odpowiedzialność, odwaga i poczucie godności.
W nowym przygotowaniu poznawczym człowieka chodzi o: * aby człowiek nie przeceniał ograniczeń rzeczywistych, automatycznie i odruchowo aktywując swój program lękowy; *Umiejętności człowieka dotyczące poznawczego porządkowania świata i zajmowanego w nim miejsca, selekcjonowania napływających do niego informacji oraz analizowania prawdziwości i zasadności swych automatycznych myśli. Kryteria losu pojedynczego człowieka: * zasięg losu pojedynczego człowieka, związany z granicami wpływu (wyznaczają go 2 rodzaje czynników: zewnętrzne i wewnętrzne. Czynniki zewnętrzne obiektywne na ogół są od człowieka niezależne. Czynniki wewnętrzne dzielą się na subiektywne – genetyczne i ograniczenia biologiczne, i subiektywne – wiążą się z wyborami człowieka); * jakości występujące w przestrzeni życiowej człowieka (znajdują się tu zarówno jakości – sytuacje przypadkowe jak i celowe – zamierzone. Jedne i drugie mogą być pozytywne i neutralne. Jakości przypadkowe mogą być jeszcze negatywne. Dziela się następnie ( za wyjątkiem jakości zamierzonych neutralnych) na zwielokrotnione i pojedyncze), * przebieg losu, uwzględniający jego nieuchronność i niemożliwość; * temporalne, dotyczące losu przyszłego, teraźniejszego i przeszłego (analizując rzeczywisty los człowieka można wyróżnić w nim różnego rodzaju sytuacje przypadkowe, np. wystąpienie w czasie przeszłym jakiegoś przypadkowego negatywnego zdarzenia, które pogorszyło ten los rzeczywisty. Występują też sytuacje pomyślne, które ten los polepszają. Obok losu rzeczywistego występuje też los oceniany przez niego subiektywnie, człowiek ocenia swój los albo optymistycznie, albo negatywnie. W czasie przeszłym i teraźniejszym są 2 rodzaje ograniczeń : pozorne i obiektywne. W ramach losu nieuchronnego będzie przebiegał los możliwy). Edukacyjne zadania: * kreowanie przyszłych sytuacji dzięki poznaniu ograniczeń obiektywnych i subiektywnych, a także przewidywaniu rozwoju rzeczywistości; * kreowanie sytuacji wynikających ze zdarzeń przypadkowych, by zdarzenia te mogły być wykorzystane do polepszenia rzeczywistego losu człowieka; * uczenie właściwego wspierania człowieka, w oddaleniu przez niego z zmienianiu ograniczeń oraz w kreowaniu sytuacji wynikających z negatywnych zdarzeń losowych. Kompetencje homo construens:* ewaluatywne – pozwalają uwolnić się od zależności, jakie niosą ograniczenia obiektywnie lub subiektywnie rzeczywiste: *emocjonalne – umiejętność radzenia sobie z negatywnymi uczuciami i umiejętność empatii; *strategiczne – aktywna eksploracja informacji i podejmowanie wielu rozwiązań i wyznaczanie sobie zadań. Rodzina i szkoła muszą przygotowywać do tego, by: *lęk pełnił funkcję ochronną, wychodzącą naprzeciw grożącemu niebezpieczeństwu; *lęk nie był odpowiedzią na błędną informację zdarzeń, stanowiącą zagrożenie nierealne; * lęk stawał się czynnikiem mobilizującym go do działania, nie wywoływał zaś następstw negatywnych.
