Dzięki reformą K. Wielkiego utrwaliła się w Polsce monarchia stanowa. Społeczeństwo podzielone było na stany, z którymi władca dzielił się władzą. Dzięki temu w Polsce wykształciły się cztery stany: stan rycerski, stan duchowny, stan mieszczański i stan chłopski.
Duchowieństwo był to jedyny stan, do którego przynależność nie wiązała się z urodzeniem. Fryderyk Jagiellończyk był biskupem i prymasem. Doprowadziło to do tego, że stan ten był zróżnicowany materialnie i pod względem oświecenia. (księża chłopscy, mieszczaństwo, rycerstwo i książęta) Stan duchowny zaczął uzyskiwać przywileje i prawa.
Stan rycerski (10% społeczeństwa) podzielony był na dwie warstwy: I możnowładztwo – przedstawiciele bogatych rodów, sprawujący wysokie urzędy(szlachta Małopolska) II warstwa to ogół rycerstwa, czyli reszta. Po śmierci Kazimierza rozpoczął się proces nadawania przywilejów ogólno stanowych(generalnych dla rycerstwa)- szlachta osiadła. Z czasem stan ten zaczął się zamykać w wieku XVI. Na razie niemożliwe było przejście z różnych stanów. Często kupowano sobie godności, zawierano małżeństwa (mezalians), nadawano przywilejów przez króla.
Stan mieszczański wyodrębnił się za Kazimierza(lokacja miast) nastąpił rozwój osadnictwa i mieszczaństwo się wykrystalizowało.
– PATRYCJAT miejski -najbogatsi(sprawowali oni rządy)
– POSPULSTWO -był to ogół
– PLEBS (plebejusze)- żebracy, szukający pracy
Była rada królewska wybierająca wójta. Typowa budowa miast. Np. Kraków W centrum był rynek, od którego odchodziły ulice zamieszkiwane zawodami. (np. szewska, kanoniczna)
Wtedy też znaczną rolę odgrywali w mieszczaństwie przedstawiciele niepolscy.
Warstwa chłopska za czasów Kazimierza okrzepła. (kształtuje się od XIII wieku) osadnictwo, lokacja wsi, sołtys z prawami, prawo lokacji polskie i niemieckie.
Zróżnicowana była sytuacja prawna, różne sądy. Największe miasta to Gdańsk, Poznań, Kraków, Toruń, Elbląg. Pod koniec XVI w. nastąpiło zamykanie się stanów.
Duchowieństwo: (prawa) – odrębne dochody – prawo kanoniczne – prawo sądownictwa (wszyscy duchowni podlegli sądom kościelnym, w których obowiązywało prawo kanoniczne) (obowiązki) – odprawianie mszy św. – udzielanie sakramentów – czuwanie nad religijnością
Rycerstwo: (prawa) – przywileje 1374 koszycki, 1422 czerwiński, 1430 jedloński, 1454 czerwińsko – mieszawski. – zwolnienie od większych podatków – nietykalność, utrzymywanie sejmików (obowiązki) – ochrona kraju przed najeźdźcami
Mieszczaństwo: (prawa) prawa miejskie – prawo lokacji (obowiązki) – sprawowanie urzędów miejskich – wykonywanie zawodu
Chłopi: (prawa) – wolność osobista – prawo do dziedziczenia (obowiązki) – czynsz – dziesięcina.
