Najczęściej wykorzystywanym motywem jest motyw Apokalipsy. Obecność tego motywu potęguje katastroficzną wymowę dzieła, obrazuje totalne zniszczenie, chaos, klęskę doczesnego świata i jego odrodzenie, upadek ludzkości i walkę dobra ze złem. Najbardziej znanymi symbolami Apokalipsy są: siedem pieczęci, siedem trąb, bestia-Antychryst oraz cztery zwierzęta (lew, wół, orzeł i zwierzę o ludzkiej twarzy).
ROMANTYZM (całościowe widzenie Apokalipsy: z kataklizmu wyłania się nowy świat):
*Juliusz Słowacki „Uspokojenie” – widzenie Apokalipsy na planie dziejów politycznych narodu, który zmartwychwstanie do wolności.
*Adam Mickiewicz „Dziady” cześć III – w Wielkiej Improwizacji widzenie księdza Piotra jest stylizowane na apokaliptyczno-profetyczne.
*Zygmunt Krasiński „Nie-Boska komedia” – kataklizm jest tylko przejściowym etapem ku nowemu życiu.
MŁODA POLSKA (zawężenie pojmowania Apokalipsy do wymiaru katastroficznego):
*Jan Kasprowicz „Dies irae” (dzień gniewu) – hymn; apokaliptyczna wizja Sądu Ostatecznego fascynowała poetów modernizmu, co przejawiało się w katastroficznych wyobrażeniach losów ludzkości. Kasprowicz wyraża bunt przeciw Bogu i rozpatruje pojęcie dobra i zła. Trzeba w tym miejscu przypomnieć manicheizm, koncepcję wg której Dobro i Zło są równorzędnymi siłami stwarzającymi wszechświat, istnieją w odwiecznym konflikcie, lecz obie są pierwiastkami koniecznymi.
XX LECIE MIĘDZYWOJENNE (wizje Apokalipsy przewidywanej):
*Czesław Miłosz „Roki” – świat ulega ostatecznej zagładzie, w wizji Apokalipsy nie zapomina o edukowaniu czytelnika: człowiek po katastrofie nie może pozostać obojętny, zawsze pozostaje coś do uratowania.
*Czesław Miłosz „Walc” – zapowiedź I wojny światowej, a następnie II wojny światowej, nadchodzi nowa apokalipsa, wiersz jest pesymistycznym proroctwem obu wojen, zapowiedź obłąkania i śmierci w tępym niewolnictwie.
*Józef Czechowicz „Żal” – apokaliptyczne widzenie wojny, która będzie dla człowieka sprawdzianem z człowieczeństwa, koniec świata w sensie fizycznym i moralnym, apokalipsa będzie spowodowana przez ludzi.
*Antoni Słonimski „Niemcom” – pogląd katastroficzny przed II wojną światową.
LITERATURA WSPÓŁCZESNA (Apokalipsa spełniona):
*Czesław Miłosz „Piosenka o końcu świata” – ukazanie końca świata jako czegoś normalnego, nagłego, nadeszłego bez rozgłosu, koniec świata możemy wywołać swoimi czynami i nieprzemyślanymi decyzjami.
*Krzysztof Kamil Baczyński *** (Których nam nikt nie wynagrodzisz…) – nad czasami wojny przejął władzę Antychryst – symbol Apokalipsy.
Wizje Apokalipsy spełnionej obrazują również liczne dzieła literatury wojenno-okupacyjnej i powojennej: Zofia Nałkowska – „Medaliony”, Tadeusz Borowski – opowiadania, Gustaw Herling-Grudziński – „Inny świat”, Hanna Krall – „Zdążyć przed Panem Bogiem”, Kazimierz Moczarski – „Rozmowy z katem”, Miron Białoszewski – „Pamiętnik z powstania warszawskiego”.
*Tadeusz Konwicki „Mała apokalipsa” – przepowiednia upadku świata pogrążonego w totalitarnym systemie, przedstawiona rzeczywistość jest światem apokaliptycznym. Tadeusz Konwicki ukazuje w swoim dziele małą, naszą, polską apokalipsę: realia kraju zobrazowane są jako chaos, nie maludzi cnotliwych (pozostali tylko zdrajcy, przekupni i przestraszeni), system – powoduje całkowity upadek wartości i staje się normalnością. „Mała” apokalipsa oznacza również apokalipsę prywatną, bohater ma zaprotestować aktem samospalenia, mówi: „mój własny koniec świata”, jest to apokalipsa w prywatnym rozrachunku bohatera. Oto dwa charakterystyczne fragmenty powieści:
a) „Oto nadchodzi koniec świata (…). Koniec mojego osobistego świata. Ale zanim mój wszechświat rozpadnie się w gruzy, rozsypie się na atomy, (…) czeka mnie jeszcze ostatni kilometr mojej Golgoty…”
b) „Mam wrażenie jakby ten kraj naprawdę umierał (…). Nasza nędza współczesna jest przezroczysta jak szkło i niewidzialna jak powietrze (…). Nasza nędza to łaska totalnego państwa, łaska, z której żyjemy.”
