Na czym polega rentowność przedsiębiorstwa i jak ją mierzymy?
Celem działalności przedsiębiorstwa jest maksymalizacja korzyści ekonomicznych, które sprowadzić można do maksymalizacji zysku. Istotne jest, więc posiadanie mierników, które informowałyby, w jakiej mierze cel ten jest w przedsiębiorstwie realizowany. Temu służy zestaw różnych wskaźników rentowności przedsiębiorstwa. Problem ten jest przedmiotem szczególnego zainteresowania organów księgowości w przedsiębiorstwie, a w aspekcie teoretycznym traktuje o tym teoria rachunkowości. W ogólnym zarysie jest on przedmiotem teorii ekonomii (mikroekonomii).
Rentowność oznacza osiągnięcie z aktywności gospodarczej dodatniego wyniku finansowego. Jest ona miarą ekonomiczną oceny efektywności działalności przedsiębiorstwa, rozumianą jako wzajemna relacja wyniku finansowego do określonych wielkości ekonomicznych.
Zysk jest nadwyżką przychodów ze sprzedaży towarów i usług nad kosztami uzyskania tych przychodów.
Nadwyżka ta wyraża zysk brutto i określana jest jako dochód, będący podstawą wymiaru podatków.
Możemy także mówić o zysku operacyjnym lub stracie operacyjnej.
Przedsiębiorstwo może otrzymywać zyski lub straty nadzwyczajne, nie związane bezpośrednio z działalnością produkcyjno – usługową.
Do strat nadzwyczajnych zaliczyć można straty losowe, kary z tytułu niedotrzymania terminu umowy, zanieczyszczania środowiska itp.
Zyski nadzwyczajne związane mogą być np. z przeszacowaniem wartości majątku, kupionego wcześniej po niższych cenach, karami otrzymanymi od nieterminowych dostawców lub dłużników itp.
Ostateczny wynik finansowy przedsiębiorstwa, czyli zysk bilansowy, otrzymujemy dodając do zysku operacyjnego zyski nadzwyczajne i odejmując nadzwyczajne straty. Po potrąceniu od zysku bilansowego podatku dochodowego podatku dochodowego, płaconego do budżetu państwa, otrzymujemy zysk netto.
W teorii rachunkowości wyróżnia się także pojęcia zysku ekonomicznego oraz zysku księgowego. Zysk ekonomiczny jest różnica między ogólną wartością sprzedaży a kosztem ekonomicznym, czyli kosztem, zawierającym także nieujęte w księgowości przedsiębiorstwa ukryte.
Zysk ekonomiczny jest zawsze mniejszy od zysku księgowego, czyli zysku, uwzględniającego tylko koszty jawne, które przechodzą przez przepisy księgowe. Zysk ekonomiczny jest tożsamy z zyskiem księgowym, gdy nie ma kosztów ukrytych.
Zysk netto jest ekonomiczną podstawą finansowania przedsięwzięć rozwojowych przedsiębiorstwa, a także wypłacania dywidendy, czyli dochodów akcjonariuszy spółek.
Należy wskazać na dwie charakterystyczne cechy zysku jako specyficznej formy dochodu:
– po pierwsze dochód ten nie może być negocjowany lub ustalany wcześniej, gdyż jest wartością wynikową, rezultatem działalności operacyjnej przedsiębiorstwa
– po drugie dochód może być nie tylko dodatni, ale także ujemny – w przypadku poniesienia przez przedsiębiorstwo strat.
Wyróżnić można dwa podstawowe rodzaje rentowności w zależności od tego jako kształt przybiera licznik w relacji do wybranych wielkości ekonomicznych.
Rentowność brutto to miara efektywności w przypadku, gdy w liczniku relacji występuje zysk brutto, czyli zysk bilansowy przed opodatkowaniem.
Rentowność netto oznacza, że w liczniku występuje zysk bilansowy po opodatkowaniu.
Analizując rentowność w wielkościach względnych wyróżnić należy dwa podstawowe mierniki oceny rentowności. Są nimi współczynnik rentowności majątku i stopa zwrotu netto.
Współczynnik rentowności majątku, który możemy określić jako stopę zysku lub współczynnik zwrotu zainwestowanego majątku wyrażony jest wzorem:
Rn = Zn lub Rn = Zo
M M
gdzie:
Rn – wskaźnik zwrotu zainwestowanego majątku (kapitału)
Zn – zysk netto
Zo – zysk operacyjny
M – zainwestowany majątek
Drugi podstawowy miernik oceny rentowności – stopę zwrotu kapitału netto – możemy wyrazić wzorem.
Re = Zn
Kw
gdzie:
Re – to stopa zwrotu kapitału netto
Zn – zysk netto
Kw – kapitał własny
Miernik wyraża rezultaty aktywności w odniesieniu do jednostki kapitału własnego. Uzupełnieniem tego miernika jest wskaźnik rentowności kapitału udziałowego (akcyjnego)
Ru = Zn
Ka
gdzie:
Ru – wskaźnik rentowności kapitału udziałowego (akcyjnego)
Zn – zysk netto
Ka – kapitał akcyjny
Jeśli aktywność przedsiębiorstwa pokryta jest w całości kapitałem własnym – rentowność kapitału jest równa rentowności majątku.
Są to najczęściej stosowane wskaźniki ilustrujące efektywność działalności przedsiębiorstwa.
Aby określić, czy efektywność ta rośnie czy zmniejsza się, trzeba dokonać porównania poszczególnych wskaźników z różnych okresów. Wartość poznawcza tych wskaźników wzrasta, jeśli będziemy mieć możliwość ich porównania z analogicznymi wskaźnikami innych firm branży jako całości.
W pracach teoretycznych i praktyce księgowej przedsiębiorstwa stosuje się poza wskazanymi wyżej – wiele innych wskaźników, które dostarczają informacji o efektywności różnych sfer działalności przedsiębiorstwa. Są to wskaźniki szczegółowe w odróżnieniu od wskazanych wyżej wskaźników syntetycznych. Ich dobór zależy od celu analizy.
Możliwe jest np. sformułowanie zestawu wskaźników produkcyjności, które dostarczają informacji o stopniu wykorzystania danego czynnika produkcji. Może to być np. wskaźnik produkcyjności trwałych, materiałów, siły roboczej: mogą to być wskaźniki chłonności – materiałów, pracy, energii itp.
A oto niektóre szczegółowe wskaźniki rentowności
– wskaźniki zyskowności na jedną akcję:
zysk netto
liczba akcji (udziałów)
Określa, jaka część zysku przypada na jedną akcję. Jest sygnałem o celowości zwiększania lub zmniejszania zaangażowania kapitałowego w przedsiębiorstwo.
– wskaźnik dywidendy na jedną akcję:
zysk przeznaczony na dywidendy
liczba akcji (udziałów)
Informuje o stopniu zyskowności (rentowności) każdej akcji, posiadanej w przedsiębiorstwie
– wskaźnik relacji ceny rynkowej akcji do zysku na jedną akcję:
cena rynkowa akcji
zysk na jedną akcje
Informuje o efektywności lokat kapitałowych – przy uwzględnieniu sytuacji na rynku kapitałowym
– wskaźnik wypłaty dywidendy na stosunku do zysku na jedną akcję:
dywidenda na jedną akcję
zysk na jedną akcję
wskazuje jaka część zysku przeznaczona została dla akcjonariuszy, a jaka na potrzeby rozwojowe przedsiębiorstwa
– wskaźnik rentowności zatrudnienia:
zysk netto
przeciętny stan zatrudnienia
informuje o efekcie finansowym, wypracowanym przez jednego zatrudnionego w danym okresie obliczeniowym.
Wskaźniki tego rodzaju można mnożyć – w zależności od potrzeb analizy. Bardziej szczegółowo traktuje o poruszanych tu zagadnieniach teoria rachunkowości.
Współczynnik płynności (Wpł):
Wpł = płynne aktywa (zapasy + należności + gotówka)
płynne pasywa (zobowiązania + spłata kredytów krótkoterminowych)
Współczynnik ten określa stopień pokrycia zobowiązań krótkoterminowych bieżącymi aktywami przedsiębiorstwa, czyli jego zdolność do pokrywania bieżących zobowiązań.
Płynność firmy będzie tym większa, im większa będzie przewaga aktywów nad wielkością pasywów. Współczynnik winien, więc być większy od jednostki.
Współczynnik aktywności (Wa):
Wa = należności + gotówka w kasie
zobowiązania + spłata kredytów
Wskazuje on na stopień pokrycia zobowiązań krótkoterminowych aktywami w wysokim stopniu płynności. Powinien być większy lub równy jedności.
Współczynnik obsługi długów (Wod)
Wod = zysk brutto + odsetki + amortyzacja
raty spłat długoterminowych + odsetki
Informuje, czy zysk przedsiębiorstwa jest na tyle wyskoki, że stwarza możliwość spłat kredytów długoterminowych i odsetek. Powinien być wyższy od jedności.
Podstawowym źródłem informacji przy analizie rentowności przedsiębiorstwa jest bilans, który stanowi zestawienie syntetyczne w ujęciu wartościowym rzeczywistego stanu aktywów i pasywów przedsiębiorstwa na ściśle określony moment (moment bilansowy – dzień)
Aktywa – to ogół środków gospodarczych (składników majątkowych), których rozporządza przedsiębiorstwo w dokładnie określonym momencie.
Pasywa – to zestawienie źródeł finansowania majątku przedsiębiorstwa.
