Na pagórku niewielkim, we brzozowym gaju, stal dwór szlachecki, z drzewa, lecz podmurowany Na pagórku niewielkim, we brzozowym gaju, stal dwór szlachecki, z drzewa, lecz podmurowany Porównaj opis literacki Soplicowa z obrazem filmowym. To jedyne dzielo w swoim rodzaju (…), komiczne, pelne zycia narodowego i polskiego, dzielo polskie cala geba, narodowe, wiejskie, szlacheckie (…). Wszystko tam sie znajdzie: wady i zalety polskie. Natura polska, uczucia nasze wzniosle i smiesznosci bez liku. Rewolucje nasze, sejmiki, szlachta stara i mlode generacje (…) – wszystko, wszystko z taka prawda oddane, z taka prostota, ze az strach bierze.(Zygmunt Krasinski) Pan Tadeusz – poemat epicki Adama Mickiewicza, który z czasem zyskal miano epopei narodowej. XVIII wieczne arcydzielo literatury polskiej, jedna z wazniejszych lektur i najchetniej czytanych ksiazek. Ona inspirowala Polaków od dawna – tych którzy walczyli o niepodleglosc, dla których byla swojego rodzaju biblia patriotyczna, uwieczniajaca esencje Polskosci , – tych którzy zaznali szczesliwego zycia w wolnej Rzeczypospolitej, – tych którzy zyja teraz – na przyklad Andrzeja Wajde, dzieki któremu to arcydzielo polskiej literatury doczekalo sie ekranizacji filmowej. Powstala filmowa adaptacja Pana Tadeusza – utwór filmowy zapisany w postaci obrazu i dzwieku na tasmie filmowej, przeznaczony do masowego odbioru. W tej pracy spróbuje porównac obraz filmowy z obrazem poetyckim zawartym w wspanialym dziele A. Mickiewicza. Porównanie to jednak zaweze tylko do pewnych fragmentów i opisów, a mianowicie do opisu Soplicowa. Soplicowo – wspanialy dwór szlachecki – gniazdo rodu Sopliców, lezacy kilkadziesiat kilometrów od powiatowego miasta – Nowogródka na Litwie. W poetyckiej wersji dziela opisany, cytuje …nad brzegiem ruczaju, Na pagórku niewielkim, we brzozowym gaju, Stal dwór szlachecki, z drzewa, lecz podmurowany; Swiecily sie z daleka pobielane sciany, Tym bielsze, ze odbite od ciemnej zieleni Topoli, co go bronia od wiatrów jesieni. Dom mieszkalny niewielki, lecz zewszad chedogi, I stodole mial wielka, i przy niej trzy stogi Uzatku, co pod strzecha zmiescic sie nie moze; Widac, ze okolica obfita we zboze,… W filmie w role Soplicowa wcielil sie Dwór w Turowej Woli – na filmie zaprezentowany zostal z dobudowanymi po bokach alkierzami i z dachem pokrytym gontem, caly z cegly i bialy. W tym momencie zaobserwowac mozna male przeklamanie w porównaniu do wersji literackiej, gdyz dach nie byl pokryty strzecha, a dom nie byl drewniany, ale to nie rzuca sie w oczy poniewaz calosc jest bardzo ladnie i harmonijnie polaczona. Od frontu zdobil dom wielki zagon z kwiatami, z drugiej strony ogród na ksztalt parku i niewielki ogródek Zosi, przytulony do jednego boku. Ów ogródek, Mickiewicz zaprezentowal nastepujaco … W sadzie, na brzegu niegdys zaroslym pokrzywa, Byl malenki ogródek, sciezkami porzniety, Pelen bukietów trawy angielskiej i miety. Drewniany, drobny, w cyfre powiazany plotek Polyskal sie wstazkami jaskrawych stokrotek…. W filmie, mimo wrazenia, ze widziany obraz jest idealnie odwzorowany – tak na prawde widzielismy fantastycznie skomponowana przez Allana Starskiego ( glównego scenografa ) kapuste i róznego rodzaju sloneczniki. Kwiaty, które na co dzien sa zupelnie inne na filmie wygladaja tak podobnie – fantastycznie. Wnetrze dworu, zaprezentowane na filmie nie zostalo przedstawione tak bogato jak w wspanialym opisie naszego wieszcza, …Wbiega i okiem chciwie sciany starodawne… mniej wielkie, mniej piekne, niz sie dawniej zdaly I tez same portrety na scianach wisialy. Tu Kosciuszko w czamarce krakowskiej, z oczyma Podniesionymi w niebo, miecz oburacz trzyma;… Dalej w polskiej szacie Siedzi Rejtan zalosny po wolnosci stracie, W reku trzymna nóz, ostrzem zwrócony do lona, A przed nim lezy Fedon i Zywot Katona. Dalej Jasinski, mlodzian piekny i posepny, Obok Korsak, towarzysz jego nieodstepny, Stoja na szancach Pragi, na stosach Moskali, Siekac wrogów, a Praga juz sie wkolo pali. Nawet stary stojacy zegar kurantowy W drewnianej szafie poznal, u wniscia alkowy, I z dziecinna radoscia pociagnal za sznurek, By stary Dabrowskiego poslyszec mazurek… jednak, mimo wyboru troche ubozszej formy przedstawienia danej sceny na filmie mozemy zobaczyc: wyzej opisane szesc portretów sarmackich, które zostaly namalowane doskonale, oraz biale podstarzale sciany i bajeczne stare meble wraz z innymi przedmiotami. Dziewiecdziesiat procent mebli i obrazów uzytych w filmie to rzeczy autentyczne, z epoki. Najodpowiedniejsze rekwizyty byly wyszukiwane w muzeach i kolekcjach prywatnych, dlatego tez moim zdaniem zaprezentowany obraz wraz z fantastyczna muzyka wytwarzaja wspaniala atmosfere – wprost jak z ksiazkowego opisu. Scenografia wnetrz Soplicowa byla specjalnie wykreowana w halach zdjeciowych Wytwórni Filmów Dokumentalnych i Fabularnych w Warszawie. Nad jak najwiarygodniejsza jej forma pracowali A. Starski, A. Adamaszek i sam A. Wajda. Dodam jeszcze, ze na filmie bardzo dobrze odwzorowana zostala studnia dworska, oraz okiennice w pokoju Tadeusza, Wszystko biezy ku studni, której ramie z drzewa On chrapal; slonce w otwór, co sród okienicy Raz w raz skrzypi i napój w koryta rozlewa. Wyrzniety byl w ksztalt serca, wpadlo do ciemnicy Slupem ognistym, prosto sennemu na czolo; a takze obie tabakierki które odtworzono z wielka precyzja w warszawskiej Pracowni Modelarskiej Wlodzimierza Mazurka – wedlug projektu Wieslawy Chojkowskiej. Na jednej z nich widnieje podobizna króla Stanislawa Augusta Poniatowskiego, na drugiej, uzywanej przez Ksiedza Robaka, widzimy portret Napoleona na koniu oraz wizerunek Matki Boskiej. W Panu Tadeuszu funkcjonowaly trzy glówne dekoracje: folwark, dwór i zamek Horeszków. To wszystko trzeba bylo stworzyc, siegajac do opisów Mickiewicza i posilkujac sie wlasna wyobraznia. Do tej pory mickiewiczowska rzeczywistosc ogladalismy glównie oczami Andriollego. No i wlasnymi, bo przeciez kazdy czlowiek po przeczytaniu ksiazki ma jakies wyobrazenie scenerii, w jakiej toczy sie akcja. A jednak dla scenografa uwaznie analizujacego tekst, zawarte w nim wskazówki Mickiewicza nie sa zbyt precyzyjne. Opisy sa bardzo piekne i dokladne, ale czasem dostarczaja sprzecznych informacji. Przede wszystkim trzeba wiec bylo opierac sie na wyobrazni i wnikliwych studiach ikonografii z tamtego okresu. (Allan Starski) Najwieksze wyzwanie, przed jakim stanal Starski, polegalo na polaczeniu bajkowosci Mickiewiczowskich opisów z prawda historyczna. Artysta nie lekcewazyl realiów historycznych (poczynione zostaly bardzo dokladne studia epoki), ale podchodzil do nich w sposób selektywny, wybierajac i odpowiednio laczac te, które pozwalaja stworzyc na ekranie wlasciwy klimat. Praca nad osiagnieciem takich rezultatów kosztowala wiele wysilku, poswiecenia oraz czasu. Czy to sie udalo ? – Ja mysle, ze tak, ale wy sprawdzcie i ocencie to sami ogladajac wspanialy film A. Wajdy PAN TADEUSZ .
