Norma prawna – to ustalona reguła postępowania. Każda norma prawna wskazuje w jaki sposób powinien się dany podmiot zachować w określonej sytuacji. Norma prawna albo coś nakazuje, albo czegoś zakazuje, albo na coś zezwala. Normy prawne mają charakter abstrakcyjny, ponieważ odnoszą się – nie imiennie do konkretnej osoby, lecz do każdego, kto znajdzie się w określonej sytuacji. Norma prawna składa się z trzech elementów: hipotezy, dyspozycji i sankcji.
Hipoteza – określa w sposób ogólny i abstrakcyjny sytuację, która wywołuje skutki normatywne zawarte w dyspozycji.
Dyspozycja – zawiera właściwą regułę postępowania w owej sytuacji.
Sankcja – określa ujemne skutki grożące adresatom normy, jeżeli ci nie zachowają się zgodnie z postanowieniem dyspozycji.
Sankcja egzekucji – polega na tym, że przy zastosowaniu przymusu państwowego osiąga się taki stan rzeczy, jaki powinien powstać w wyniku dobrowolnego zastosowania się do obowiązujących norm.
Normy bezwzględnie obowiązujące nie pozostawiają adresatom swobody w ustalaniu treści stosunku prawnego.
Normy względnie obowiązujące występują przede wszystkim w dziedzinie prawa cywilnego, a w szczególności w odniesieniu do stosunków zobowiązaniowych, a więc najczęściej stosowanych w odniesieniu do obrotu gospodarczego.
Akt normatywny – zbiór przepisów prawnych, razem wydanych i razem opublikowanych.
Kodeksami nazywane są akty normatywne regulujące ważne dziedziny życia społecznego: obejmujące obszerny materiał normatywny; regulujące daną dziedzinę życia w sposób systematyczny oraz możliwie wyczerpujący.
Podstawowym źródłem prawa cywilnego jest kodeks cywilny, ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Ostatecznie kodeks cywilny składa się z czterech ksiąg, a mianowicie: księga pierwsza – część ogólna; księga druga – własność i inne prawa rzeczowe; księga trzecia – zobowiązania; księga czwarta – spadki.
Stosunek cywilnoprawny jest to stosunek prawny unormowany przepisami prawa cywilnego. W każdym stosunku cywilnoprawnym można wyróżnić następujące elementy: podmiot stosunku prawnego; przedmiot stosunku prawnego; uprawnienia wynikające z tego stosunku; obowiązki wynikające z tego stosunku.
Podmiotami stosunku cywilnoprawnego są zazwyczaj ludzie, czyli tzw. osoby fizyczne. Oprócz tego podmiotami mogą być także różnorakie organizacje społeczne i gospodarcze, mające przyznaną tzw. osobowość prawną, czyli po prostu: osoby prawne.
Przedmiot stosunku prawnego jest to określone zachowanie się podmiotu zobowiązanego. Tak np. przy zobowiązaniach – przedmiotem stosunku prawnego jest zachowanie się dłużnika zgodnie z treścią danego zobowiązania. Spośród obiektów mogących stanowić przedmiot stosunku prawnego, na uwagę zasługują: rzeczy lub zbiory rzeczy; prawa na dobrach niematerialnych; majątek danej osoby jako pewna całość (np. gospodarstwo rolne).
Hipoteka należy do podstawowych instytucji prawa cywilnego. Do powstania hipoteki niezbędna jest umowa między właścicielem nieruchomości a wierzycielem oraz wpis do księgi wieczystej. Hipoteka zabezpiecza jedynie wierzytelność pieniężną i może być wyrażona tylko w oznaczonej kwocie pieniężnej. Zabezpiecza ona zarazem roszczenia o odsetki oraz o przyznane koszty postępowania. Hipoteka wpisana do księgi wieczystej, jest skuteczna wobec każdoczesnego właściciela nieruchomości. Wierzyciel hipoteczny ma przy tym pierwszeństwo do pokrycia swej należności przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości. Jeżeli dana nieruchomość jest obciążona kilkoma hipotekami, zachowują one określoną kolejność uprawnień – według kolejności wpisów. Hipoteka obejmuje nieruchomość wraz z jej częściami składowymi oraz przy należnościami. Obejmuje również roszczenia właściciela wobec osób trzecich np. z tytułu czynszu najmu lub dzierżawy. Hipoteka podlega ochronie prawnej. Wierzyciel hipoteczny może żądać od właściciela, jak również od osób trzecich, zaniechania działań, które by mogły pociągnąć za sobą zmniejszenie wartości nieruchomości, co z kolei mogłoby prowadzić do zmniejszenia skuteczności zabezpieczenia hipotecznego. Hipoteka wygasa z mocy samego prawa na skutek wygaśnięcia zabezpieczonej wierzytelności. Natomiast przedawnienie wierzytelności nie pociąga za sobą wygaśnięcia hipoteki.
Przedmiotem zastawu mogą być rzeczy ruchome, jak również niektóre prawa podmiotowe zbywalne. Wierzyciel może dochodzić zaspokojenia się z przedmiotu zastawu – niezależnie od tego, kto stał się jego właścicielem. Ma przy tym pierwszeństwo przed wierzycielami osobistymi dłużnika.
Zastaw umowny powstaje na podstawie umowy między wierzycielem, a właścicielem rzeczy. Umowa ta ma charakter realny. Do ustanowienia prawa zastawu konieczne jest wydanie przedmiotu zastawu wierzycielowi lub osobie trzeciej, chyba że dana rzecz znajduje się już we władaniu wierzyciela.
Zastaw ustawowy powstaje bezpośrednio z mocy prawa (ex lege). W praktyce zastaw ustawowy występuje nieporównanie częściej aniżeli umowny. Ma on na celu zabezpieczenie ewentualnych przyszłych należności z tytułu niektórych umów, przy których przedmiot zastawu znajduje się już w posiadaniu czy też w gestii osoby uprawnionej. Przykładem może tu być umowa najmu, dzierżawy, przewozu rzeczy, spedycji, składu, komisu, umowa hotelowa i inne.
Prawo rzeczowe w znaczeniu przedmiotowym, to część prawa cywilnego, która reguluje problematykę własności oraz innych praw dotyczących rzeczy, mających bezwzględny charakter. Głównym źródłem prawa rzeczowego jest kodeks cywilny, w szczególności przepisy zawarte w księdze drugiej kodeksu zatytułowanej: „Własność i inne prawa rzeczowe”. Normy prawa rzeczowego mają z reguły charakter bezwzględnie obowiązujący. Jako prawa rzeczowe, prawo polskie wymienia i reguluje: własność, użytkowanie wieczyste oraz tzw. prawa rzeczowe ograniczone.
Rozporządzanie rzeczą obejmuje m.in. możliwość przeniesienia własności rzeczy na inną osobę, dokonywanie rozporządzeń testamentowych, obciążanie rzeczy poprzez ustanawianie na niej praw rzeczowych ograniczonych na rzecz innej osoby, wydzierżawianie, wynajmowanie, użyczanie rzeczy.
Posiadanie jest faktycznym władaniem rzeczą. Posiadaczem nazwiemy jednak osobę, która rzeczą włada w określony sposób. Na posiadanie bowiem składają się dwa elementy: fizyczny (corpus) oraz psychiczny (animus). Corpus oznacza, że określona osoba znajduje się w sytuacji, która umożliwia jej faktyczne korzystanie z rzeczy w taki sposób jak to czynią osoby, którym przysługuje do rzeczy określone prawo. Animus z kolei oznacza wolę wykonywania władztwa dla siebie.
Posiadaczem samoistnym jest osoba, która rzeczą faktycznie włada jak właściciel. Posiadaczem zależnym jest natomiast osoba, która faktycznie włada rzeczą jak ten, komu przysługuje do rzeczy inne niż własność prawo, upoważniające do władania rzeczą. Oczywiście, także dla kwalifikacji określonej osoby jako posiadacza zależnego obojętne jest, czy osobie tej przysługuje prawo do rzeczy.
Posiadaczem prawnym jest osoba, która włada rzeczą zgodnie z przysługującym jej prawem do rzeczy. Posiadacz bezprawny włada rzeczą pomimo, że nie przysługuje mu prawo do rzeczy, z którego wynika uprawnienie do określonego sposobu władania. Posiadaczem bezprawnym jest np. złodziej, paser. Posiadaczem bezprawnym jest także osoba, która włada rzeczą w sposób dalej idący niż wynikałoby to z przysługującego jej prawa do tej rzeczy, np. dzierżawca rzeczy władający nią tak jak właściciel.
Sposoby nabycia własności można podzielić na nabycie pierwotne i pochodne.
Nabycie pierwotne – określony podmiot nabywa własność rzeczy niezależnie od tego, w jakim kształcie prawo to przysługiwało poprzedniemu właścicielowi. Dotychczasowy właściciel traci prawo własności, a nowy właściciel nabywa je w sposób niezależny od sytuacji prawnej poprzedniego właściciela. Nabycie własności następuje zatem bez dotychczasowych obciążeń własności przysługującej dotychczasowemu właścicielowi.
Nabycie pochodne – charakteryzuje się przejściem prawa własności z dotychczasowego właściciela na nowego. Nabywca własności jest następca prawnym dotychczasowego właściciela. W przypadku nabycia pochodnego obowiązuje zasada, że nikt nie może nabyć więcej praw aniżeli miał jego poprzednik.
Zasiedzenie polega na nabyciu własności rzeczy ruchomej lub nieruchomej wskutek długotrwałego posiadania rzeczy. Zasiedzieć rzecz może jedynie posiadacz samoistny. Nie jest zatem możliwe zasiedzenie przez najemcę czy dzierżawcę lub inna osobę, która włada rzeczą jako posiadacz zależny.
Nieruchomość może być nabyta przez zasiedzenie zarówno przez posiadacza samoistnego w dobrej wierze jak i posiadacza w złej wierze. Różny jest jednak okres posiadania niezbędny do zasiedzenia. W przypadku posiadacza w dobrej wierze wynosi on 20 lat. Posiadacz w złej wierze, aby nabyć własność nieruchomości musi ją posiadać przez okres lat 30.
Nabycie własności rzeczy ruchomej w drodze posiadania możliwe jest wyłącznie przez posiadacza samoistnego w dobrej wierze. Stąd też złodziej lub inna osoba posiadająca rzecz tak jak właściciel, ale mająca świadomość, że właścicielem nie jest, nigdy nie nabędzie własności tej rzeczy w drodze zasiedzenia. Okres niezbędny do nabycia własności rzeczy ruchomej w drodze zasiedzenia wynosi 3 lata.
Roszczenie windykacyjne polega na możliwości żądania przez właściciela od osoby, która faktycznie włada jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana. Przedmiotem roszczenia windykacyjnego jest zwrot rzeczy.
Roszczenie negatoryjne polega na możliwości żądania właściciela rzeczy, od osoby, która narusza własność tej rzeczy w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą. Roszczenie to może być kierowane np. przeciwko osobom, które naruszają własność poprzez fizyczne wtargnięcie na nieruchomość, bądź też dopuszczają się tak zwanych immisji tzn. oddziaływania na rzecz, zwłaszcza nieruchomość, z zewnątrz.
Mianem zobowiązania określamy rodzaj stosunku cywilnoprawnego zachodzącego pomiędzy wierzycielem (podmiotem uprawnionym) a dłużnikiem (podmiotem zobowiązanym), na którego treść składa się prawo podmiotowe o względnym charakterze zwane wierzytelnością oraz odpowiadający temu prawu obowiązek, zwany długiem.
Względny charakter przysługującego wierzycielowi prawa podmiotowego stanowi główny wyznacznik, pozwalający na odróżnienie zobowiązania od innych stosunków cywilnoprawnych, w szczególności stosunków wynikających z prawa rzeczowego. Oznacza on, że wierzytelność jest prawem skutecznym wyłącznie wobec dłużnika. Tylko od dłużnika wierzyciel może domagać się wykonania zobowiązania.
Odpowiednikiem wierzytelności jest dług. Pojęciem tym obejmujemy obowiązek lub zespół obowiązków ciążących na dłużniku, których wykonanie ma na celu zaspokojenie uzasadnionego interesu wierzyciela.
Świadczeniem jest zachowanie się dłużnika zgodne z treścią zobowiązania czyniące zadość godnemu ochrony interesowi wierzyciela. Świadczenie jest przedmiotem zobowiązania. Nie należy go utożsamiać z przedmiotem samego świadczenia, którym to mianem określamy różnego rodzaju dobra materialne lub niematerialne, do których odnosi się zachowanie dłużnika.
Świadczenie pieniężne polega na przekazaniu z majątku dłużnika do majątku wierzyciela sumy pieniężnej, tj. wartości majątkowej wyrażonej w mierniku, jakim jest pieniądz.
Szkoda jest to uszczerbek w dobrach prawnie chronionych określonego podmiotu doznany wbrew jego woli.
Strata polega na zmniejszeniu się wartości majątku osoby poszkodowanej wskutek zdarzenia, z którym prawo wiąże obowiązek naprawienia szkody.
Mianem źródeł zobowiązań określamy zdarzenia prawne rodzące powstanie stosunku zobowiązaniowego. Wśród zdarzeń prawnych, które powodują powstanie zobowiązań, największe praktyczne znaczenie mają następujące zdarzenia: umowy; jednostronne czynności prawne, w tym: przyrzeczenie publiczne, zapis testamentowy; czyny niedozwolone; bezpodstawne wzbogacenie; niewykonanie lub nienależyte wykonanie wcześniej istniejącego pomiędzy stronami zobowiązania; prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia; akty administracyjne; konstytutywne orzeczenia sądów.
Umowy stanowią najważniejsze źródło zobowiązań. Na nich bowiem opiera się obrót towarami, usługami, pieniędzmi. Przez umowę rozumie się zgodne oświadczenie woli dwu lub więcej stron, mające na celu ustanowienie, zmianę lub zniesienie stosunku prawnego. Regułą jest zawieranie umowy przez złożenie oferty przez jedną ze stron zainteresowanych zawarciem umowy oraz przyjęcie tej oferty przez jej adresata.
Oferta stanowi jednostronne oświadczenie woli, które zawiera propozycję zawarcia umowy, a jednocześnie określa przynajmniej istotne postanowienia proponowanej umowy.
Umowa o zwolnienie dłużnika przez osobę trzecią od obowiązku świadczenia jest umową, w której osoba trzecia zobowiązuje się wobec dłużnika zwolnić go od obowiązku świadczenia na rzecz wierzyciela.
Zadatek stanowi zazwyczaj sumę pieniężną wręczaną przy zawarciu umowy. Następstwa prawne wręczenia zadatku wynikają przede wszystkim z postanowień umowy lub zwyczaju.
Z uwagi na funkcje gospodarcze i społeczne – umowy zobowiązaniowe dadzą się podzielić na trzy grupy: umowy mające na celu przeniesienie własności lub innego prawa z jednego podmiotu na drugi; umowy mające na celu korzystanie z cudzych rzeczy; umowy mające na celu korzystanie z cudzych usług.
Do grupy pierwszej zaliczyć należy takie umowy, jak sprzedaż, dostawa, zamiana, darowizna, umowa licencyjna.
Do grupy drugiej zalicza się umowy mające na celu korzystanie z cudzych rzeczy. W umowach tych nie chodzi o przeniesienie własności. Własność pozostaje przy dotychczasowym podmiocie, lecz na podstawie takich umów zainteresowani pragną sobie zapewnić uprawnienie do korzystania z cudzych rzeczy. Do tej grupy zaliczyć należy przede wszystkim umowę najmu, umowę dzierżawy oraz umowę użyczenia.
Trzecią grupę stanowią umowy mające na celu korzystanie z cudzych usług, zwane też: umowami o świadczenie usług. Do tej grupy należą przede wszystkim trzy podstawowe, niejako wzorcowe umowy, jako to: umowa o dzieło, umowa zlecenia oraz umowa o pracę.
