„Pylos w osądach. Sokrates w geniuszu, Marow w sztuce”*
William Sheaksperae, autor nieprzemijających od ponad 400 lat sztuk teatralnych. Narodowy pisarz Anglii i, co bardzo ważne, reformator teatru.
Po śmierci Szekspira powstał nowy rodzaj dramatu, zwany szekspirowskim. Różnił się on zacząco od dramatu antycznego, którego zasady zostały głęboko zakorzenione w umysłach pisarzy. Jadnak sam Szekspir nie bał się odrzucić wytartych schematów i stworzyć coś nowego i „świeżego”.
Dramat antyczny posiada wiele zasad, w tym trzy najważniejsze:decorum, trzech jedności oraz ilości aktorów na scenie. Sheakspeare złamał większość z nich, także te główne.
W jednym z najbardziej znanych utworów Szekspira „Romeo i Julia” widzimy, że złamano zasady miejsca i czasu. Akcja toczy się zarówno w Veronie, jak i w Mantui (w antyku dopuszczalne było tylko jedno miejsce, na przykład palac, czy dwór). Akcja trwania utworu wynosi 5 dni i 5 nocy, a nie jak w starożytności 24 godziny. Akcja jednowątkowa została zachowana w tej sztuce, jednak już w „Hamlecie” nie. Otóż prócz głównego wątku, jakim jest zemsta Hamleta, są także wątki poboczne takie jak na przykład szaleństwo Ofelii. W tym utworze możemy dostrzec także, że zostaje złamana zasada decorum, czyli stosowności. W dramacie antycznym wręcz niedopuszczalne było łączenie scen komicznych z tragicznymi, zaś Szekspir połączył np. scene komiediową na cmentarzu (rozmowa z grabarzem) z późniejszym rozważaniem na temat ulotności życia. Na przykład scena przedstawienia teatralnego w „Hamlecie” narusza zadadę trzech aktorów na scenie. Na podstawie chociażby „Antygony” Sofoklesa można wywnioskować, że bohaterem w dramacie antycznym rządziło fatum-przeznaczenie. Jednak Szkspir w swych dramatach zwracał większą uwagę na działania i uczucia postaci; są „kowalami” swego losu, co można spostrzeć w „Makbecie”, w którym bohater sam decyduje o swej przyszłości.
Za czasów starożytnych teatr miał przynieśc wyzwolenie emocji, „wyładowanie się” (tak zwane kataharis), w czasnie oglądania sztuki, których zakończenie się znało. Także i tę zasadę angielski pisarz narodowy złamał. Jego sztuki nie były publikowanie przed wystawieniami, a rozterki bohaterów trudno nazwać „oczyszczającymi”. Także kompozycja antyczna tragedii (stasimony, episodiony, epilog) zostały przez Szekspira odrzucone na rzecz aktów i scen.
Chciaż William Szekspir był nowatorskim autorem sztuk teatralnych, nie odrzucił on stuprocentowo zasad dramatu starożytnego. Jak antyczni autorzy, pisał teksty do wystawiania nie do czytania. Wprowadził do swych dzieł elementy nadnaturalne („makbet” – trzy czarownice), które pojawiały się także w antycznych utworach („Król Edyp” – Sfinks, inne utwory – wszechobecni bogowie, pół-bogowie, tytani etc.). Często opierał swe utwory na podstawie motywów historycznych, np. „Ryszard III”, niczym autorzy antyczni, który niekiedy opieraliswe teksty na wydarzeniach historycznych oraz na mitach. Szekspir piszac sztuki zakładał z góry, że aktorami będą mężczyźni, co nie zmieniło się od antyku do XVII wieku.
Podsumowując zestawnienie dramatów antycznego i szekspirowskiego, dochodzi się do wnosku, że róźnią się one od siebie w bardzo znaczący sposób. Nowatorstwo Williama Sheakspeare’a polagało na poszuceniu zasad ograniczających możliwości autora i wprowadzeniu innych, które miałyby wzbogacić sztukę, co za tym idzie – zaciekawić widzów.
*
Część epitafuim Szekspira. Całość brzmi „Pylos w osądach, Sokrates w geniuszu, Marow w sztuce. Ziemia go grzebie, ludzie opłakują, do Olimpu należy.”
