POPPER
„Naukowiec- teoretyk czy eksperymentator- formułuje zdania lub syntezy zdań, które sprawdza krok po kroku. Konstruuje tezy, hipotezy, teorie oraz sprawdza je doświadczalnie poprzez obserwację i eksperymenty.
Zadaniem logiki odkrycia naukowego jest dokonanie logicznej analizy tej procedury, czyli zbadanie metod nauk empirycznych.”
1. PROBLEM INDUKCJI
Wnioskowanie indukcyjne, to takie wnioskowanie, oparte na doświadczeniu, które prowadzi od zdania jednostkowego do zdania uniwersalnego.
Popper: Niezależnie od liczby zdań jednostkowych (przeprowadzonych obserwacji) każdy wniosek uzyskany tą drogą może być fałszywy. ( Bez względu ile razy zaobserwowaliśmy białe łabędzie, wniosek, że wszystkie łabędzie są białe będzie nieprawomocny.)
Pytanie o warunki, w jakich wnioskowanie indukcyjne jest prawdziwe i czy w ogóle jest to możliwe to właśnie PROBLEM INDUKCJI.
Wielu ludzi wierzy, że prawdziwość zdań uniwersalnych „znana jest z doświadczenia”. Jasne jest, że zdać sprawę z doświadczenia, obserwacji, eksperymentu może tylko zdanie jednostkowe, nie zaś uniwersalne. Możemy zatem zredukować, że prawdziwość zdania uniwersalnego to prawdziwość zdania jednostkowego. Natomiast prawdziwość zdań jednostkowych znamy z doświadczenia. Czy zatem wnioskowania indukcyjne są z punktu widzenia logiki prawomocne?
Gdyby istniało coś takiego, jak czysto logiczna zasada indukcji, nie było by problemu indukcji.
Próby wyjaśniania tej zasady kończyły się zazwyczaj regressus ad infinitum
a. Hume
Traktować zasadę indukcji jako zdanie uniwersalne tzn., że jego prawdziwość znanna jest z doświadczenia. Pojawiają się więc na nowo te same problemy, do których zasada ta została powołana. Aby ją uprawomocnić, musielibyśmy posłużyć się wnioskami indukcyjnymi, a dla uprawomocnienia ich musielibyśmy założyć zasadę indukcji wyższego rzędu i tak dalej.
b. Reichenbach – wnioskowanie probabilistyczne
Zasada indukcji to narzędzie, za pomocą którego rozstrzyga się kwestie prawdziwości. Służy więc ona do rozstrzygania o prawdopodobieństwie (prawda i fałsz są nieosiągalne)
Popper: Jeśli jednak zdaniom, opartym na wnioskowaniu indukcyjnym, mamy przypisać pewien stopień prawdopodobieństwa, trzeba to uzasadnić powołując nową, odpowiednio zmodyfikowaną zasadę indukcji. A to z kolei trzeba uprawomocnić. I tak dalej.
c. Kant
Zasadę indukcji nazwał „zasadą przyczynowości powszechnej”, traktował ją jako ważną „a priori”, z czym Popper również się nie chciał zgodzić. ( a priori – z założenia; poznanie dane człowiekowi niezależnie od doświadczenia.)
d. POPPER – DEDUKCJONIZM
Pamiętamy, że praca naukowa według Poppera polega na formułowaniu i sprawdzaniu teorii.
1. Pierwszy jej etap to: akt powzięcia pomysłu (wymyślenie teorii)
2. Drugi to: sformułowanie i przedłożenie twierdzenia do analizy.
Należą one do zupełnie innych dziedzin poznania naukowego. Pierwszy etap należy do psychologii wiedzy, drugi do logiki wiedzy.
psychologia wiedzy -o faktach empirycznych
* Jak to się dzieje, że ktoś wpadł na nowy pomysł?
(czy to temat muzyczny, intryga dramatyczna, czy teoria naukowa)
* Procesy zachodzące w trakcie rozbudzania i słabnięcia inspiracji
logika wiedzy – relacje logiczne
* Pytania o fakty dotyczące prawomocności lub ważności
np. Czy twierdzenie Jakieś można uzasadnić? W jaki sposób? Czy jest logiczne w odniesieniu do innych twierdzeń?
* W tej mierze, w jakiej naukowiec krytycznie osądza, modyfikuje, odrzuca własna inspirację – traktujemy podjętą analizę metodologiczna jako pewnego rodzaju „racjonalną rekonstrukcję odpowiednich procesów myślowych” czyli logiczny szkielet.
Poprzednicy:
BERGSON: Każde odkrycie kryje „element irracjonalny” albo „intuicję twórczą”.
EINSTEIN: Żadna ścieżka logiczna nie wiedzie do uniwersalnych praw. Dotrzeć do nich można jedynie drogą intuicji, opartej na czymś przypominającym intelektualne współodczuwanie z przedmiotami.
3. Sprawdzanie teorii:
• wzajemne logiczne porównywanie wniosków, dzięki czemu sprawdza się wewnętrzną spójność systemu
• badanie logicznej formy teorii biorąc pod uwagę to, czy teoria ma charakter empiryczny, czy naukowy.
• porównanie z innymi teoriami (sprawdzenie czy jest krokiem naprzód w dziedzinie nauki )
• empiryczne zastosowanie wniosków, jakie można z niej wyprowadzić
Tutaj dowodzi, że procedura sprawdzania ma charakter dedukcyjny.
Z teorii tej dedukuje się pewne zdania jednostkowe tzw. przewidywania (które są łatwe do sprawdzenia lub zastosowania) za pomocą innych, uprzednio przyjętych zdań (sprzecznych z obiegową teorią).
Wydedukowane „przewidywania” porównujemy z zastosowaniem praktycznym i eksperymentami.
Jeżeli decyzja jest pozytywna, czyli jeśli przewidywania okazały się możliwe do przyjęcia, czyli zostały zweryfikowane, wówczas teoria CZASOWO przetrwała test.
Ale jeżeli decyzja jest negatywna, czyli wnioski zostały sfalsyfikowane – falsyfikacja wniosków, falsyfikuje teorię, z której zostały one logicznie wywiedzione.
Zauważyć należy, że decyzja pozytywna dostarcza poparcia dla teorii jedynie na pewien czas, dopóki późniejsza decyzja negatywna jej nie obali.
Dopóki teoria wychodzi zwycięsko z drobiazgowych i surowych testów i dopóki – za sprawą nauki-
inna teoria nie zajmie jej miejsca, możemy powiedzieć, że została potwierdzona przez dotychczasowe doświadczenie.
W zarysowanej tu procedurze nie pojawia się nic, co przypominało by logikę indukcyjną. Nigdzie Popper nie zakłada, że prawdziwość, bądź prawdopodobieństwo teorii rozstrzyga się na mocy wynikłych z niej „zweryfikowanych” wniosków.
OBIEKTYWIZM NAUKOWY A PRZEKONANIE SUBIEKTYWNE
Popper nawiązuje do Kanta, który używa słowa „obiektywny” dla wskazania, iż wiedza naukowa powinna dać się uzasadnić niezależnie od czyjegoś widzimisię. Uzasadnienie jest „obiektywne” jeżeli każdy może je sprawdzić i zrozumieć. „ Jeżeli jest ono ważne dla każdego, kto tylko ma rozum, to podstawa tego jest obiektywnie dostateczna” (Kant)
Zdaniem Poppera teorie naukowe nigdy nie dają się uzasadnić lub zweryfikować w pełni, są jednakże sprawdzalne. Dla niego obiektywizm twierdzeń naukowych tkwi w fakcie, że podlegają one sprawdzeniu intersubiektywnemu.
Obiektywizm twierdzeń naukowych wiąże się ściśle z budowaniem teorii ( z użyciem hipotez i zdań uniwersalnych). Tylko wtedy, gdy pewne zdarzenia pojawiają się wedle jakiś reguł, jak w wypadku powtarzalnych eksperymentów, obserwacje mogą być sprawdzone przez każdego. Jedynie dzięki powtórzeniom nabrać możemy przekonania, ze mamy do czynienia ze zdarzeniami, które dzięki regularności i powtarzalności podlegają intersubiektywnemu sprawdzeniu.
Zjawisko fizyczne o znaczeniu naukowym można niewątpliwie zdefiniować jako zjawisko, które może regularnie uzyskać każdy, kto przeprowadza odpowiedni eksperyment w przewidziany sposób. Zjawiskiem „okultystycznym” nazywa Popper zjawisko, dla powtórzenia którego fizyk nie mógłby podać żadnych wskazówek.
Zatem twierdzenia naukowego nigdy nie uzasadnia doświadczenie subiektywne (okultystyczne) lub samo uczucie przekonania. ( może pojawić się jedynie w postaci hipotezy psychologicznej, która domaga się sprawdzenia intersubiektywnego)
Jeżeli pozostaniemy wierni żądaniu obiektywizmu twierdzeń naukowych, wówczas zdania należące do empirycznej bazy nauki, muszą również być obiektywne, czyli sprawdzalne intersubiektywnie.
Jednakże sprawdzalność intersubiektywna implikuje zawsze, że ze zdań, które mają być poddane sprawdzeniu, wydedukować można inne zdania sprawdzalne. Zatem jeśli zdania bazowe mają być z kolei same intersubiektywnie sprawdzalne, wówczas nie może być w nauce zdań ostatecznych; nie może być w nauce żadnych zdań, których w zasadzie nie można odrzucić w drodze falsyfikacji niektórych z konkluzji, jakie z nich wynikają.
Stąd, systemy teorii sprawdza się dedukując z nich zdania o niższym poziomie uniwersalności. (rys.4) Ponieważ zdania te mają być intersubiektywnie sprawdzalne, z kolei one same muszą podlegać podobnemu sprawdzeniu i tak ad infinitum. Nasuwa się przypuszczenie, że pogląd ten prowadzi do regressus ad infinitum, a zatem nie daje się utrzymać. Krytykując indukcjonizm Popper wysunął zarzut, że prowadzi ona do regrssum ad infinitum , odrzuca jednak ten zarzut w odniesieniu do dedukcjonizmu. Dedukcyjna metoda sprawdzania nie pozwala uznać lub uzasadnić twierdzeń właśnie sprawdzonych – nie do tego jest przeznaczona. Sprawdzalność ad infinitum i nieobecność zdań ostatecznych, nie wymagających sprawdzenia- stwarza jednak pewien problem. Jasne jest, że w praktyce nie można sprawdzania przeprowadzać ad infinitum: wcześniej czy później musimy się zatrzymać. Natomiast fakt, że sprawdzanie nie może trwać wiecznie, nie kliduje z żądaniami Poppera co do sprawdzalności twierdzeń naukowych. Popper broni teorii pisząc, że on nie żąda, aby każde twierdzenie zostało faktycznie sprawdzone, zanim się je przyjmie. Żąda jedynie by każde twierdzenie dawało się sprawdzić. Nie zgadza się tym samym z poglądem, że w nauce istnieją twierdzenia, które trzeba potulnie przyjmować jako prawdziwe tylko dlatego, że sprawdzenie ich nie wydaje się z logicznych powodów możliwe.
Przykład prostego wnioskowania dedukcyjnego. Wychodząc z przesłanek:
Wszystkie króliki są ssakami.
Wszystkie ssaki mają nerki.
Dochodzimy na drodze dedukcji do konkluzji (przewidywań):
Wszystkie króliki mają nerki.
Decydującą własnością poprawnego rozumowania za pomocą dedukcji jest to, że niemożliwe jest otrzymanie fałszywej konkluzji, jeśli obie przesłanki są prawdziwe, ponieważ informacja zawarta w konkluzji znajduje się już w przesłankach wziętych razem. Obliczenia matematyczne są wnioskiem dedukcyjnym.
Przykład prostego wnioskowania indukcyjnego. Z przesłanek
Wszystkie obserwowane kruki są czarne.
Na podstawie indukcji stawiamy tezę:
Wszystkie kruki, niezależnie od tego, czy obserwowane, czy też nie, są czarne.
Decydującą cechą rozumowania indukcyjnego jest to, że informacja zawarta w tezie wykracza poza informację, znajdującą się w przesłance. Dlatego jest możliwe, że wnioskowanie indukcyjne może nas zwieść – prawdziwa przesłanka prowadzi do fałszywej tezy.
Wnioskowanie dedukcyjne, nieważne jak długie, zostało skodyfikowane i dokładnie opracowano warunki jego poprawności. Wnioskowanie indukcyjne oparło się podobnej kodyfikacji i jego poprawność pozostaje wciąż kontrowersyjna.
W celu wyjaśnienia konkretnych rezultatów eksperymentów teorie korzystają z dedukcji. Potwierdzenie teorii przez eksperyment, odbywa się za pomocą zasady indukcyjnej, chociaż o konstrukcji bardziej złożonej niż podane proste przykłady
