Ukazanie się w roku 1822 w Wilnie pierwszego tomu ,,Poezji” Adama Mickiewicza, a w nim ,,Ballad i romansów” stanowiło niepodważalny dowód na to, że nadejście nowej epoki literacko – artystycznej stało się faktem.
Epoką tą był romantyzm; odnosił się on z niechęcią do takich przejawów oświecenia jak materializm czy racjonalizm, dawał pierwszeństwo emocjonalnemu stosunkowi do świata.
W dziełach twórców romantycznych często możemy odnaleźć odwołania do kultury ludowej oraz liczne opisy przyrody.
Opisy natury pełnią ważną funkcję w wielu utworach A. Mickiewicza.
W ,,Balladach i romansach” poeta wykorzystuje liczne wierzenia ludowe, ściśle wiążące się z przyrodą; stanowi ona zarówno tło jak i część akcji, jak również może stanowić podstawę tematyczną utworu jak np. ,,Świteź”.
Jest to opowieść o tajemniczym jeziorze, na dnie, którego zatopione są ruiny miasta. Świteź osnuwa mgła tajemniczości i niesamowitości, ludzie boją się nocą zbliżać do jego brzegu.
,, Lecz żeby w nocy jechać do jeziora,
Trzeba być najśmielszym z ludzi.
Bo jakie szatan wyprawia tam harce!
Jakie się larwy szamocą!”
Liczne opisy natury potęgują atmosferę grozy. Służą rozbudzeniu wyobraźni czytelnika, urealnieniu jego wyobrażeń.
Podobnie dzieje się w ,,Liliach” gdzie wiarołomna żona, po zabójstwie swojego męża, biegnie przez las i towarzyszą jej odgłosy przyrody:
,, wrona gdzieniegdzie kracze i puchają puchacze”, wieje wiatr i zapada złowróżbny mrok. Lilie, które sadzi na grobie zamordowanego mają pełnić funkcje magiczne, tuszować popełniony grzech.
Wydawałoby się , że ,,Sonety krymskie” to również opisy przyrody, krajobrazu, jednak prawdziwym celem poety było ukazanie cierpienia i tęsknoty podmiotu lirycznego za ojczyzną. Jest on samotny, rozdarty wewnętrznie, z dala od rodzinnego kraju. Pierwszy raz przedstawiona zostaje postać Pielgrzyma, nieustająca tułaczka i tętniąca życiem przyroda. Te trzy motywy stanowią o całości artystycznej sonetów.
Poeta opisuje stepy ( ,,Stepy akermańskie”), morze (,,Ajudah”), góry (,,Bakczysaraj”), burzę…
Liczne środki artystycznego przekazu (tj. peryfrazy, oksymorony, porównania, personifikacje), które zastosował poeta pisząc ,,Sonety…” uplastyczniają jego wypowiedź. Przyroda budzi w nim podziw, a jednocześnie przytłacza swoją potęgą, zmusza do rozmyślań.
Patrząc na wysoki szczyt Ajudachu i morze, które pozostawia u jego stóp ,,muszle, perły i korale” podmiot liryczny snuje refleksje na temat swojej twórczości, namiętności duszy, marzy, iż jego utwory przyniosą mu kiedyś nieśmiertelność.
,,Podobnie twe serce, o poeto młody! (…)
Ucieka w zapomnienia pogrążyć się toni
I nieśmiertelne pieśni za sobą uroni,
Z których wieki uplotą ozdobę twych skroni”
Z kolei gdy patrzy na Czatyrdah, porównuje go do anioła Gabriela, las staje się jego płaszczem, chmury turbanem.
,,Ciemny las twoim płaszczem, a janczary strachu
Twój turban z chmur haftują błyskawic potoki.”
Poeta stwierdza, że góra niezależnie odtego jakie ludzi spotykają nieszczęścia, pozostaje niewzruszona, w pełni swej potęgi. Możemy odnaleźć tu motyw marności, zaczerpnięty z Biblii.
Podczas podróży przez stepy ,,śród fali łąk szumiących” podmiot liryczny skupia się głównie na tym co widzi, jednak szybko zapada zmrok i zmusza go do wytężenia słuchu. Z gęstwiny słychać ,,ciągnące żurawie”, węża który ,,śliską piersią dotyka się zioła”. Wsłuchując się w odgłosy natury ma nadzieję usłyszeć głos wołający go z Litwy, niestety ,,nikt nie woła”.
Również w niektórych lirykach Mickiewicza możemy doszukać się opisów przyrody. W utworze ,,Nad wodą wielką i czystą…” poeta opisuje szczegółowo krajobraz górski. Pisze o przejrzystości górskiego jeziora, burzy , która właśnie rozpętała się nad nim i o piorunach uderzających w taflę wody.
Lecz burza mija, a krajobraz pozostaje niezmieniony.
,,Nad wodą wielką i czystą
Błysnęło wzdłuż i grom ryknął
I woda tonią przejrzystą
Odbiła światło, głos zniknął.
A woda, jak dawniej czysta,
Stoi wielka i przejrzysta.”
Poeta twierdzi, że piękne krajobrazy na zawsze takimi pozostaną, nic nie jest w stanie ich zniszczyć. Pełen jest goryczy, ponieważ jego poezja nie jest aż tak wielka i z czasem pamięć po nim zaginie i nikt nie będzie jej czytał.
Jednak najbardziej znaczącymi opisami natury, są opisy przedstawione w ,,Panu Tadeuszu”. Pełnią tam cztery główne funkcje.
Pierwszą jest budzenie uczuć patriotycznych, stanową o tym m.in. opis porównawczy nieba włoskiego i litewskiego oraz Inwokacja:
,,Tymczasem przenoś moję duszę utęsknioną
Do tych pagórków leśnych, do tych łąk zielonych,
Szeroko nad błękitnym Niemnem rozciągnionych;
Do tych pól malowanych zbożem rozmaitem,
Wyzłacanych pszenicą, posrebrzanych żytem;
Gdzie bursztynowy świerzop, gryka jak śnieg biała,
Gdzie panieńskim rumieńcem dzięcielina pała(…)”
Drugą z nich jest zapowiadanie nadejścia jakiegoś zdarzenia tj. zachód słońca sygnalizuje zakończenie prac polowych.
Trzecią ukazanie przyrody, która współgra z nastrojem ludzi np. dwa stawy odzwierciedlają uczucia Telimeny i Tadeusza.
,,Dwa stawy pochyliły ku sobie oblicza
Jako para kochanków: prawy staw miał wody
Gładkie i czyste jako dziewicze jagody;
Lewy ciemniejszy nieco, jako twarz młodziana
Smagława i już męskim puchem osypana.”
Ostatnia polega na spowolnieniu akcji tzw. funkcja retardacyjna, zaczerpnięta z cech epopei antycznej. Dodatkową funkcją opisów przyrody jest wprowadzenie sielankowego nastroju, oddającego urok natury, wsi. Nadają one twórczości Mickiewicza niepowtarzalny charakter. Ponadto rozbudzają uczucia patriotyczne, odbijają nastroje przedstawionych bohaterów. Wymagają użycia licznych środków stylistycznych przez co wzbogacają utwór, a przede wszystkim oddają urok opisywanej sytuacji, miejsca czy uczuć. Mimo iż momentami spowalniają akcję są nieodzownym elementem twórczości Mickiewicza.
