W różnych momentach epoki porozbiorowej łączono na-dzieje polskie na odzyskanie niepodległości z dwiema okolicz-nościami : z możliwością wojny światowej , do której zaborcy staną między sobą skłóceni , i z możliwością rewolucji po-wszechnej lub przynajmniej w państwach rozbiorowych . Obie koncepcje były trafne , choć żadna z nich sama nie zadecydo-wała o ostatecznym wyniku .
Gdy podbite państwa centralne zostały ogarnięte ogniem rewolucji istniały dwie możliwości zrealizowania się idei nie-podległościowej .
Pierwsza to oczekiwanie na decyzje konferencji pokojowej , która miała być niepodległościowa . Nie wymagała ona ofiar i wysiłków ale jej konsekwencją było przedłużenie rządów zabor-czych i okupacyjnych do czasu zawarcia pokoju .
Druga polegała na tworzeniu przez samo społeczeństwo polskie faktów dokonanych .
Koncepcję czekania na decyzję pokojową reprezentował obóz narodowo – demokratyczny z Romanem Dmowskim na czele . Jednak większość społeczeństwa nie mogła , ani nie chciała iść tą drogą . Stanęło przed nią zagadnienie tworzenia państwa polskiego w drodze faktu dokonanego .
Państwowość polska zaczęła powstawać samorzutnie , w wielu punktach równocześnie . W poszczególnych powiatach , a nawet miejscowościach kształtowały się odrębne jednostki rzą-dzące – małe republiki starające się o podporządkowanie ja-kiejś większej formacji .
Najstarszym z tego typu rządów była Rada Regencyjna . W dniu 12 września cesarze Austrii i Niemiec wydali patent o utworzeniu trzyosobowej Rady Regencyjnej , 15 października powołali regentów w osobach arcybiskupa warszawskiego ks. Aleksandra Kakowskiego , prezydenta Warszawy księcia Zdzi-sława Lubomirskiego i byłego członka rosyjskiej Rady Państwa , właściciela ziemskiego Józefa Ostrowskiego .
Dnia 27 października 1917 r. regenci złożyli orędzie , w którym lojalnie oświadczyli , że opierać się będą na patentach obu cesarzy . Następnie mianowali oni Rade Ministrów złożona z przedstawicieli obozu aktywistycznego czyli współpracującego z władzami okupacyjnymi , i powołali do życia Rade Stanu , w której znaleźli się zarówno aktywiści jak i pasywiści ( narodowi demokraci i inne grupy skupione w Kole Międzypartyjnym , a dotychczas sprzyjające koalicji) .
Zakres działania Rady Regencyjnej i jej organów był bar-dzo szczupły i ograniczał się właściwie do wpływu na dwie dziedziny życia
– Sadownictwo
– Szkolnictwo
Najważniejsze działy administracji zostały przy władzach okupacyjnych i Rada Regencyjna była w całym tego słowa zna-czeniu władzą pozorną . Traktat brzeski wytrącił Radę Regen-cyjną z obranego przez nią toru . Dnia 13 lutego 1918r. wydała ona nowe orędzie , w którym protestując przeciw pokojowi brzeskiemu oświadczała , że odtąd „będziemy mogli czerpać prawo sprawowania zwierzchniej władzy państwowej opierając się na woli narodu”.
Nowy premier Jan Kanty Steczkowski zapowiedział w no-cie , że Polska oprze swój los na przymierzu i konwencji woj-skowej z państwami centralnymi . W momencie powzięcia przez zachodnie państwa koalicujne uchwały tzw. „wersalskiej” R.R. odpowiedziała protestem , w którym oświadczyła , że sprawa polska zostanie rozwiązana ” we współpracy z sąsiednimi mo-carstwami centralnymi .
Na początku października R.R. stara się usamodzielnić i uzyskać władzę suwerenną .Na okres przejściowy R.R. powie-rzyła samej sobie sprawowanie władzy ustawodawczej , zry-wając tym samym formalnie z okupantami i przybierała postać władzy tymczasowej , pomostu między władzą wypływającą z woli okupantów a władza wypływającą z woli narodu .Skończyło się to mianowaniem rządu Józefa Świerzyńskiego , rządu na-rodowodemokratycznego .Rząd Świerzyńskego zbuntował się przeciwko R.R. , wysłał odezwę gdzie wysunał ideał „zjedno-czonej , wolnej Polski ludowej” i głosił , że ” interesy warstw uprzywilejowanych muszą w tej historycznej godzinie ustąpić dobru ojczyzny ” i „że obecny rząd polski podjął zdecydowaną inicjatywę natychmiastowego wytworzenia rządu narodowego , a to w porozumieniu z politycznymi stronnictwami przedstawia-jącymi pracujący lud polski” . Odezwa ta oznaczała :
1) Zupełne przejście do porządku dziennego nad Radą Regencyjną
2) Stwierdzenie , że władze pochodzące od okupantów nie powinny sprawować nawet tymczasowej władzy aż do zwołania sejmu .
3) Przyznanie , że rząd Świerzynskiego nie uważa się za ów rząd z przedstawicieli najszerszych warstw , zapo-wiadany przez Rade Regencyjną .
Rada Regencyjna oburzona dała rządowi natychmiast dy-misję , zawiesiła go bezzwłocznie w urzędowaniu i powo-łała do życia rząd urzędniczy z Władysławem Wróblew-skim na czele . Ostatecznie generał – gubernator Beseler zgodził się oddać administrację 15 listopada 1918 r. , a gen.-gub. Liposzczak 1 grudnia 1918r.
Dnia 30 października 1918r. R.R. mianowała swego komisarza na okupacją austriacką , a na pocz. Listopada przedstawiciel rządu Rady Regencyjnej zgłosił oświadcze-nie o jej prawie suwerenności nad Galicją .
R.R. starała się także o stworzenie armii . Zapowie-działa formowanie armii narodowej i ogłosiła ustawę o obowiązku służby wojskowej .
W rezultacie Rada Regencyjna nie zdobyła sobie sa-modzielnej władzy na żadnym terenie .
