Odpowiedzialność prawna
1. Pojęcie i ogólne zasady odpowiedzialności karnej:
*odpowiedzialność prawna polega na obowiązku ponoszenia przewidzianych przez normę sankcji;
*odpowiedzialność za czyny własne i cudze (z tytuły uprawnień i obowiązków w stosunku do innych podmiotów, np. rodzice – dzieci);
*Rodzaje odpowiedzialności:
-odpowiedzialność prawna: dotyczy ona jedynie ludzi, którzy odpowiadają za własne czyny;
-odpowiedzialność cywilna: dotyczy osób fizycznych i prawnych, odpowiadać można za czyny własne, zachowania cudze (np. zwierząt) oraz na zasadzie ryzyka, z jakim wiąże się prowadzenie określonej działalności (przy założeniu, że jest to ryzyko wyższe niż w innych dziedzinach);
a) z tytułu deliktu, czynu niedozwolonego – naruszenia zakazu lub nakazu – „ex delicto”; delikt prawa cywilnego polega na zawinionym wyrządzeniu szkody innej osobie;
b) z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązku powstałego na podstawie czynności prawnej – „ex contractu”; odpowiedzialność znająca sankcję nieważności czynności prawnej i sankcję egzekucyjną;
*Inne rodzaje odpowiedzialności:
-służbowa: ponoszona przez pracowników wobec pracodawców z powodu naruszenia obowiązków związanych z wykonywanymi czynnościami;
-parlamentarna (polityczna): ponoszona solidarnie przez rząd lub indywidualnie przez jego członków wobec Sejmu z powodu niezgodności działania władzy wykonawczej z wolą parlamentu; sankcją jest dymisja na drodze wotum nieufności;
-konstytucyjna: dotyczy najwyższych funkcjonariuszy państwowych za czyny niezgodne z konstytucją lub ustawami (delikty konstytucyjne); odp. O quasi-karnym charakterze;
2. Przesłanki odpowiedzialności prawnej na przykładzie odpowiedzialności karnej:
*Przesłanki odpowiedzialności karnej:
a) popełnienie czynu zabronionego przez ustawę karną obowiązującą w miejscu i czasie jego dokonania, społeczna szkodliwość czynu nie może być znikoma;
b) dokonując czynu konieczne jest posiadanie swobody wyboru zachowania;
c) osiągnięcie przez dokonującego czyn określonego, minimalnego wieku – w RP 17 lat (15?);
d) odpowiedni stan zdrowia psychicznego i rozwoju psychicznego w momencie popełnienia czynu;
e) działanie nie zostało podjęte w obronie koniecznej, w stanie wyższej konieczności, oraz w stanie błędu co do okoliczności faktycznych czynu;
f) jeżeli odpowiedzialność dotyczy czynu przynoszącego skutek przestępczy, między działaniem a skutkiem musi istnieć związek przyczynowy (adekwatny);
g) czy dokonany został w stanie winy (nie ma przestępstwa bez winy – „nemo crimen sine culpa”); przez winę rozumie się stan psychiczny towarzyszący przestępcy dokonującemu czynu, wyróżniamy winy:
-umyślną: gdy sprawca działa z premedytacją – chce popełnić delikt albo przewiduje tą możliwość godząc się na to (zamiar pośredni);
-nieumyślna: gdy sprawca nie mając zamiaru popełnienia czynu niedozwolonego popełnia go na skutek nie zachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że mógł je przewidzieć;
3. Fikcja powszechnej znajomości prawa:
*ignorantia iuris nocet – nieznajomość prawa szkodzi
*ignorantia iuris non exculapat – nieznajomość prawa nie usprawiedliwia
