Odprawa1 posłów greckich Jana Kochanowskiego Podana na teatrum przed Królem jego Mścią i Królową jej Mścią w Jazdowie2 nad Warszawą. Dnia 12 stycznia roku pańskiego 1578, na feście u Jego Mści Pana Podkanclerzego Koronnego.3 Odprawa – jako dzieło sztuki dramatyczno-teatralnej – nie jest szczególnie wybitnym osiągnięciem, ale jest pierwszą po polsku napisaną oryginalną tragedią. Temat utworu został zaczerpnięty z legend o wojnie trojańskiej, ale autor nadał wydarzeniom koloryt polski, dlatego też już współcześni treść dramatu odczytali jako bezkompromisowe potępienie samowoli i braku patriotyzmu, a jej zakończenie jako pobudkę wojenną mającą zachęcić szlachtę do wyprawy na Moskwę. Streszczenie Tekst tragedii poprzedza list Kochanowskiego do Jana Zamoyskiego, który jest odpowiedzią na prośby magnata, który – jak z odpowiedzi poety wynika – zwrócił się doń z propozycją zaprezentowania gotowego już dzieła w Ujazdowie, dla uświetnienia uroczystości weselnych. Protasis4 Prolog (w. 1-29): monolog Antenora informuje o preakcji: wylądowali greccy posłowie domagający się zwrotu Heleny. Aleksander podjął knowania mające na celu przekonanie dostojników o pozostawieniu porwanej w Troi. Epitasis5 Epeisodion6 pierwsze (w. 30-67): Aleksander próbuje skłonić Antenora, by i on głosował przeciwko wydaniu Heleny Grekom. Obaj rozmówcy posługują się przysłowiami, osłaniając w ten sposób wzajemną niechęć. Rozmowa toczy się w krótkich, jednowierszowych zdaniach (tj. stichomytia), dowodzących wzburzenia przeciwników. Wreszcie Aleksander oskarża Antenora, iż ten został przekupiony przez posłów. Stasimon7 I (w. 68-87): By rozum był przy młodości , refleksja na temat młodzieńczego ulegania żądzom prowadzącym do utraty zdrowia, majętności i sławy. Epeisodion II (w. 88-160): lament Heleny wyrzekającej na los; kobieta obawia się powrotu do domu w niesławie. Nadchodzi Stara Pani, pociesza nieszczęśliwą. Stasimon II (w. 161-180): Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie , dramatyczny i bardzo surowy w wymowie apel do sprawujących władzę. Katastasis8 Epeisodion III (w. 181-378): Poseł opowiada Helenie przebieg rady panów trojańskich, która poparła Aleksandra. Cytuje słowa króla zagajającego obrady (w. 197-208); następnie przytacza wywód Aleksandra (w. 210-257) optującego za pozostawieniem w Troi Heleny. Ogarnięty żądzą młodzian tłumaczy swój występek wolę bogów (Wenus wdzięczna za przyznanie jej palmy pierwszeństwa w konkursie piękności, obiecała mu rękę Heleny), przytacza historię Medei i Jazona, by w ten sposób zasugerować słuchaczom, że prawo odwetu usprawiedliwia jego czyn. Na koniec przypomina dawne krzywdy uczynione Trojanom przez Greków. Skrupulatny poseł oddaje wiernie również przemowę Antenora (w.266-302). Rozważny patriota apeluje: Niechże się Aleksander tak drogo nie żeni,/ Żeby małżeństwem swoje upadkiem ojczyzny/ I krwią naszą miał płacić! … . Niestety późniejsze wypowiedzi, zwłaszcza porywczego Iketaona (w.307-348) podburzają do walki. Wreszcie głosując poprzez rozstąpienie się zadecydowano o pozostawieniu Heleny w Troi. Katastrophe Stasimon III (379-382): krótki czterowiersz o charakterze informacyjnym (odejście niezadowolonych posłów). Epeisodion IV (383-423): monolog Ulisesa rozpoczynający się słowami O nierządne królestwo o zginienia bliskie oraz pełna bólu i zawziętości skarga skrzywdzonego Menelaosa. Stasimon IV (424-464):pełna patosu, wspaniała pieśń O białoskrzydła, morska pławaczko… , pełna przenośni i mówień, napisana wierszem białym. Epeisodion V (465-556): rozmowa rozważnego Antenora z Priamem w której apeluje o przygotowanie miasta do obrony; proroctwo córki królewskiej, Kasandry nasycone straszliwymi obrazami upadku Troi. Stasimon V (557-558): zalecenie wyprowadzenia oszalałej panny Epilog (559-605): apel Antenora, by król wysłuchał proroctwa córki; przybycie Rotmistrza z wiadomością o zbliżających się oddziałach greckich. Utwór kończy znamienne wezwanie Antenora: Na każdy rok nam każą radzić o obronie;/ Ba, radźmy też o wojnie, nie wszystko się brońmy:/ Radźmy, jako kogo bić; lepiej, niż go czekać! Dramat tragedia klasyczną 1. Zachowana zasada trzech jedności: akcji (jednowątkowość), miejsca (wydarzenia toczą się przed pałacem królewskim), czasu (jest dłuższy niż czas spektaklu, ale mieści się w granicach jednej doby i biegnie bez luk, choć ulega przyspieszeniu w przerwach wypełnionych stasimonami). 2. fabuła zaczerpnięta z mitologii (mitu o wojnie trojańskiej) 3. tematem jest konflikt między jednostką a państwem (Kochanowski staje po stronie państwa), 4. dramat racji moralnych i politycznych reprezentowanych przez poszczególne postacie (Aleksander – Antenor). 1 słowo odprawa nie oznacza odmowy , lecz załatwienie , tak jak dzisiaj odprawa celna lub paszportowa . 2 Jazdów – Ujazdów, wówczas wieś podwarszawska, gdzie znajdował się dwór Radziwiłłów. Tam w 1578 r. odbyło się wesele Krystyny Radziwiłłówny i Jana Zamoyskiego. 3 wystawienie tragedii na feście u Jego Mści Pana Podkanclerzego zaciążyło na interpretacjach utworu. Już bowiem współcześni rozumieli wymowę tego tekstu jako pobudkę do zaczepnych działań wojennych wobec spodziewanej wojny z Moskwą. 4 część utworu, w której widz dowiaduje się o temacie sztuki 5 pojawia się zarys konfliktu i jego nasilenie 6 Epeisodion – część tragedii pomiędzy pieśniami chóru, wypełniona dialogiem lub monologiem, elementarna część akcji (stąd późniejsza nazwa epizod ); tragedia grecka składała się zazwyczaj z czterech, pięciu epeisodionów. 7 Stasimon – pieśń wygłaszana przez Chór stojący na orchestrze , w odróżnieniu od pieśni śpiewanej przy wejściu (parados) lub wyjściu (exodos). 8 powikłania dochodzą do szczytu; w tej fazie najsilniej przejawia się perypetia, czyli odmiana losu
