Polskie ośrodki władzy
Jesienią 1918 roku klęska państw centralnych była ewidentna. Niemcy przegrywali kolejne bitwy na froncie zachodnim, następował rozpad Austro-Węgier. Na ziemiach polskich została powołana w 1917 roku przez Berlin i Wiedeń Rada Regencyjna podporządkowana władzom niemieckim. Jej kompetencje były mocno ograniczone, nie miała wpływu na politykę zagraniczną ani nie posiadała władzy nad Polską Siłą Zbrojną – polskimi oddziałami w armii niemieckiej. Poza krajem działał Komitet Narodowy Polski w Paryżu, który stał się formą emigracyjnego rządu uznawanego przez państwa Ententy za oficjalnego reprezentanta Polski. Jego głównym przywódcą był twórca Narodowej Demokracji Roman Dmowski. Ośrodek ten sprawował władzę nad tworzącą się Armią Polską we Francji pod dowództwem gen. Józefa Hallera (tzw. Błękitna Armia).
W zaistniałej sytuacji w październiku 1918 roku Rada Regencyjna rozpoczęła przygotowania do uniezależnienia się od pokonanych Niemiec. Ogłosiła zamiar przeprowadzenia wyborów do sejmu, przejęła kontrolę nad oddziałami polskimi. Politycy i posłowie galicyjscy zerwali współpracę z Austro-Węgrami. Zaczęły formować się również nowe ośrodki władzy. W Krakowie powstała Polska Komisja Likwidacyjna z Wincentym Witosem na czele, w Cieszynie rozpoczęła działalność Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego. 7 listopada 1918 roku w Lublinie powołany został Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej pod przewodnictwem Ignacego Daszyńskiego. Zadeklarował on zasady ustroju powstającego państwa jako republiki demokratycznej.
11 listopada 1918 roku
Godło II Rzeczpospolitej w latach
1921-1927
10 listopada 1918 roku do Warszawy przybył uwolniony z więzienia niemieckiego w Magdeburgu Józef Piłsudski. Był on komendantem legionów i cieszył się niekwestionowaną popularnością wśród Polaków. W kraju rozpoczęto akcję rozbrajania niemieckich żołnierzy i przejmowania administracji. Znaczną rolę w tych działaniach odegrały nieliczne jednostki Polskiej Siły Zbrojnej oraz Polskiej Organizacji Wojskowej – konspiracyjnej organizacji utworzonej przez Piłsudskiego na początku I wojny światowej. Doszło do starć z oddziałami niemieckimi między innymi w Warszawie i Łodzi. Rozpoczęło się tworzenie nowego Wojska Polskiego.
11 listopada 1918 roku Rada Regencyjna przekazała Piłsudskiemu władzę nad Polską Siłą Zbrojną, trzy dni później rozwiązała się oddając całą władzę Piłsudskiemu. Podporządkowali mu się także premier rządu lubelskiego oraz dowódca POW Edward Rydz-Śmigły. Tego samego dnia, 11 listopada, w lesie Compiégne pod Paryżem zostało podpisane zawieszenie broni na froncie zachodnim. Z biegiem czasu ta data uznana została za święto państwowe – Święto Odzyskania Niepodległości.
Misję formowania nowego rządu w Warszawie powierzono socjaliście Jędrzejowi Moraczewskiemu. Nie udało mu się pozyskać do współpracy endecji i PSL „Piast”, dlatego gabinet opierał się głównie na PSL i lewicy ludowej. Dnia 22 listopada 1918 roku Piłsudski i Moraczewski podpisali dekret stwierdzający, iż Polska jest republiką, ustalający strukturę prawną nowego państwa i oddający najwyższą władzę Piłsudskiemu jako Tymczasowemu Naczelnikowi Państwa do chwili zwołania Sejmu Ustawodawczego.
Powstanie Wielkopolskie
Defilada w czasie uroczystostego zjednoczenia sił zbrojnych byłego zaboru pruskiego z Wojskiem Polskim dnia 27 grudnia 1919 roku
W dniach 3-5 grudnia 1918 roku w Poznaniu obradował Sejm Dzielnicowy, który zajął stanowisko, aby przyłączyć ziemie zaboru pruskiego do odradzającego się państwa polskiego. W tej kwestii jednak stwierdził, że należy poczekać na werdykt konferencji pokojowej z Niemcami. Jednocześnie powołał on Naczelną Radę Ludową, która miała organizować polską administrację i zabiegać w Komitecie Narodowym Polskim w Paryżu o podjęcie działań dyplomatycznych w sprawie polskiej. 26 grudnia do Poznania przybył wybitny pianista i polityk Ignacy Paderewski. Jego przybyciu towarzyszył ogólny entuzjazm, dzień później doszło do uroczystości i manifestacji narodowych. Niemcy przeciw demonstrantom użyli sił wojskowych. Stało się to bezpośrednią przyczyną wybuchu walk o Poznań.
Wybuch powstania 27 grudnia 1918 roku zastał zabór pruski przygotowany do walki. Samodzielnie tworzące się oddziały polskie rozszerzały akcję zbrojną na całą Wielkopolskę. Tam, gdzie Polacy dysponowali przewagą liczebną usuwanie władz niemieckich odbywało się z reguły bezkonfliktowo. Do większych starć doszło w Chodzieży, Inowrocławiu i Nakle. Dnia 8 stycznia 1919 roku Naczelna Rada Ludowa przejęła władzę na wyzwolonym obszarze. Rozpoczęto tworzenie regularnej Armii Wielkopolskiej, na stanowisku głównodowodzącego mjr Stanisława Taczaka zastąpił gen. Józef Dowbor-Muśnicki. Dnia 16 lutego 1919 roku pod naciskiem państw zachodnich przerwano walki i podpisano rozejm. Wytyczona linia demarkacyjna stała się podstawą do wyznaczenia przyszłej granicy polsko-niemieckiej. Powstanie zakończyło się sukcesem.
