– POŁOŻENIE, POWIERZCHNIA, HISTORIA
Ojcowski Park Narodowy jest położony w południowej części kraju, w województwie małopolskim, w odległości 16 km na północ od Krakowa, na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Park obejmuje doliny dwu niewielkich rzek – Prądnika i Sąspówki oraz przyległe fragmenty wierzchowiny jurajskiej.
Po zatwierdzeniu projektu przez Państwową Radę Ochrony Przyrody, Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 14 stycznia 1956r. został utworzony (wówczas jako szósty w Polsce) Ojcowski Park Narodowy o powierzchni 1570,59ha. Pod względem administracyjnym cały obszar Parku stanowi jeden Obwód Ochronny „Groty”, w skład którego wchodzi 5 obchodów – Jamki, Korytania, Bukówki, Złota Góra i Pieskowa Skała. Po zmianach administracyjnych wprowadzonych z dniem 1 stycznia 1999r. teren Parku znalazł się w województwie małopolskim, w powiecie ziemskim krakowskim, na terenie czterech gmin:
. Skała – 1198,23ha – 63,4% powierzchni OPN
. Jerzmanowice-Przeginia – 88,05ha – 4,5%
. Wielka Wieś – 118,85ha – 6,3%
. Sułoszowa – 484,87ha – 25,6%
Park posiada otulinę, rozciągającą się na obszarze pięciu gmin, tj. gmin wymienionych wyżej oraz gminy Zielonki. Z powierzchni 7000ha z 1981r. uległa niewielkiemu zmniejszeniu do 6777ha z związku z nowelizacją.
Obecnie powierzchnia Ojcowskiego Parku Narodowego wynosi 2145,62ha.
Starania o ochronę przyrody Doliny Prądnika sięgają początków XIX w, i wiążą się z pierwszymi badaniami prowadzonymi na tym terenie. Odkryto tu wówczas wiele interesujących gatunków roślin i zwierząt oraz dokonano naukowej eksploracji jaskiń. Oprócz tego Park stał się tematem reportaży i wspomnień oraz natchnieniem dla wielu artystów i poetów. Piękno Doliny Prądnika, bogata fauna i flora, interesująca przeszłość archeologiczna skłaniały licznych przybyszów do objęcia ochroną tego zakątka ówczesnego Królestwa Kongresowego, nazywanego nawet „Polską Szwajcarią”.
– GEOLOGIA I GEOMORFOLOGIA
Utworami geologicznymi odsłaniającymi się w rejonie Ojcowskiego Parku narodowego są wapienie górnojurajskie, osiągające około 200 m miąższości, powstałe z nagromadzenia ogromnej ilości szczątków organizmów, które żyły w morzu jurajskim około 150-180 lat temu. Barwa ich jest z reguły biała, jasnożółta lub jasnoszara. W okolicach Ojcowa występują dwa typy wapieni – skaliste i ławicowe. Formy skałkowe zbudowane są z wapieni skalistych, wyróżniających się duża twardością, zwięzłością, spękaniami ciosowymi i brakiem krzemieni. Spośród skamieniałości najczęściej można spotkać gąbki. Tereny położone między skałkami zbudowane są z wapieni ławicowych o różnej grubości ławic, litologicznie zbliżonych do skalistych, różniących się od nich wyraźnym warstwowaniem i obecnością buł krzemiennych. Wśród skamieniałości występują ramienionogi i bardzo rzadko amonity.
W starszym trzeciorzędzie (paleogenie) omawiana część Wyżyny podlega długotrwałym procesom denudacyjnym, które doprowadziły do powstania rozległej, lekko falistej wierzchowiny wzniesionej średnio ok. 450 m n.p.m., nazywanej paleogeńską powierzchnią zrównania. W okolicach parku, głównie od strony północno-zachodniej, wierzchowina usiana jest licznymi skałkami, nazywanymi ostańcami, zbudowanymi z odpornych wapieni skalistych wieku jurajskiego, które w momencie powstania wierzchowiny nie poddawały się procesom niszczącym.
Pod koniec trzeciorzędu (pliocen) w południowej części Wyżyny wskutek silnej erozji wgłębnej potoków wykształciła się obecna sieć rzeczna; wody płynące z północy na południe wycięły doliny o charakterze głębokich jarów. Równocześnie z rozwojem dolin, w wyniku działalności krasowej wód podziemnych, powstały liczne jaskinie.
Lądolód, który tylko dotarł do brzegu karpat, pokrył teren Wyżyny glinami, piaskami i żwirami, jednak utwory te zostały już w znacznej części wyniesione z dolin. W czasie młodszych zlodowaceń (środkowopolskiego i bałtyckiego) teren dzisiejszego Parku Narodowego znajdował się w strefie chłodnego klimatu. U schyłku epoki lodowcowej został nawiany z północy less, który pokrywa obecnie Wyżynę płaszczem o miąższości do 8 m. Wykształcają się na nim urodzajne gleby. Współcześnie (holocen) powstają dnach rzek muły, piaski i żwiry. Holoceńskim osadem jest również martwica wapienna (trawertyn), występująca głównie w dnie Doliny Sąspowskiej.
-WODY
Obecna sieć rzeczna Parku wykształciła się pod koniec trzeciorzędu w wyniku wgłębnej erozji potoków. Głównym ciekiem jest Prądnika jedynym jego dopływem na terenie Parku jest Sąspówka. Potoki te zaopatrywane są w wodę z około 20 źródeł szczelinowo-krasowych zwanych wywierzyskami.
– ZWIERZĘTA
Fauna parku jest bardzo bogata. Dotychczasowe badania wskazują na bytowanie na jego terenie około 5500 gatunków zwierząt; ogólną zaś ich liczbę szacuję się na 12000 gatunków. Spośród ssaków występują takie jak: borsuk, orzesznica, gronostaj oraz introdukowany w 1985r. bóbr. Do najciekawszych ssaków należą nietoperze, z których wiele zimuje w tutejszych jaskiniach. Z 15 obserwowanych gatunków nietoperzy, zwraca uwagę osiągający tu północny kres swego występowania nocek orzęsiony. Wśród ptaków stwierdzono 134 gatunki m.in.: żyjącego głównie w górach pluszcza. Najliczniej reprezentowany i najbardziej urozmaicony jest świat owadów, liczący około 4600 gatunków, w tym m.in. 1700 gatunków chrząszczy, ponad 950 gatunków błonkówek i 1075 gatunków motyli.
– ROŚLINNOŚĆ
Różnorodność rzeźby terenu oraz mikroklimatu wpłynęły na bogactwo i urozmaicenie flory Parku, na terenie którego występuje około 1000 gatunków roślin naczyniowych o różnych wymaganiach ekologicznych i pochodzeniu, w tym m.in. około 50 gatunków górskich i ponad 100 ciepłolubnych występujących głównie na południu Europy. Do najciekawszych z nich zalicza się: nasz największy storczyk – obuwik pospolity, subalpejski chaber miękkowłosy, stepowa trawa – ostnica Jana oraz rosnąca na jedynym w Polsce stanowisku macierzanka wczesna. W Parku stwierdzono także 100 gatunków mszaków, 73 gatunki wątrobowców, 370 gatunków porostów i 1140 gatunków grzybów.
W okresie tworzenia Parku głównymi zbiorowiskami leśnymi były bory mieszane (38% powierzchni Parku), w których dominowała sosna, jodła i świerk. Grądy zajmowały 16% powierzchni, a buczyny 9%. W wyniku sukcesji wtórnej oraz oddziaływania emisji zanieczyszczeń przemysłowych struktura zbiorowisk leśnych uległa zasadniczej przemianie. Obecnie bory mieszane zajmują 5% obszaru parku a do roku 2010 przewiduje się ich zanik; dominują zaś grądy (40%) oraz buczyna karpacka (31%).
– KULTURA MATERIALNA I TURYSTYKA:
Najstarsze ślady bytności człowieka na tym terenie pochodzą ze starszego paleolitu i liczą około 120 tysięcy lat. Późniejsze stanowiska archeologiczne z jaskiń reprezentują kultury lewaluasko-mustierską, mikocko-prądnicką (około 70 – 54 tysięcy lat p.n.e.) i jerzmanowicką (około 36 tysięcy lat p.n.e.). Z okresem neolitu wiąże się kopalniana eksploatacja krzemienia i jego obróbka w rejonie Ojcowa.
Na terenie Parku znajdują się liczne zabytki architektury. Należą do nich m.in. dobrze zachowany, renesansowy zamek w Pieskowej Skale i ruiny gotyckiego zamku w Ojcowie. Obydwa te obiekty były ogniwami średniowiecznego systemu obronnego chroniącego południowo-zachodnią granicę Polski. W zamku w Pieskowej Skale mieści się muzeum Oddział Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu. Ojcowski Park Narodowy posiada stałą ekspozycję w Muzeum im. prof. Władysława Szafera, którą co roku odwiedza około 40 tysięcy osób. Innymi obiektami udostępnionymi do zwiedzania są: Jaskinia Łokietka, Jaskinia Ciemna oraz ruiny zamku w Ojcowie.
Muzeum im. prof. Władysława Szafera powstało w Ojcowskim Parku Narodowym 1965r. Gromadzi ono dane o zasobach i zjawiskach zachodzących na terenie parku, przygotowuje warunki do prowadzenia badań naukowych oraz propaguje wiedzę o parku i regionie. Park wydaje pismo „Prądnik”, w którym publikowane są prace dotyczące zagadnień ochrony przyrody i środowiska oraz edukacji.
Z uwagi na bliskość Krakowa, Park jest odwiedzany przez licznych turystów, którzy mają do dyspozycji bogatą infrastrukturę (muzeum, szlaki, szrony, itp.)
