RYBY:
Większość gatunków ryb to zwierzęta jajorodne. Składają najczęściej od kilku tysięcy do kilku milionów jaj zwanych ikrą. Okres składania jaj nazywa się tarłem i towarzyszą mu specjalne obyczaje godowe. U samców następuje w tym okresie zmiana ubarwienia, uwydatniają się niektóre części ich ciała, są bardziej aktywne, a nawet agresywne. Czasami dochodzi do bójek pomiędzy samcami o prawo do samicy, czego przykładem są popularne ryby akwariowe – bojowniki. Innym przykładem może być sparus, który odbywa bitwę według pewnego rytuału, kiedy to przeciwnicy zataczają kręgi, zanim chwycą się za paszcze.
Niektóre ryby podejmują dalekie wędrówki w celu odbycia tarła. Np. węgorze odbywają daleką drogę z wód śródlądowych do Morza Sargassowego, które jest miejscem ich tarła. Larwy węgorzy unoszone biernie prądem zatokowym są przenoszone do wybrzeży Europy. Wędrówka ta trwa 3 lata. Następnie larwy przybierają postać małych węgorzy i wypływają do rzek wędrując w górę ich biegu i do zbiorników śródlądowych, gdzie rosną i osiągają dojrzałość. Dojrzałe węgorze odbywają drogę powrotną do Morza Sargassowego, gdzie po złożeniu i zapłodnieniu jaj giną. Łososie wędrują z morza do rzek, gdzie odbywają tarło. Młode spływają do morza i przebywają tam do czasu osiągnięcia dojrzałości.
Złożoną przez samicę ikrę samiec polewa tzw. mleczkiem zawierającym plemniki, czyli ją zaplemnia. W wyniku tego część jaj zostaje zapłodnienia. Po kilku dniach wylęga się narybek, który początkowa odżywia się zawartym w jajku żółtkiem. Wkrótce przybiera on postać dorosłych ryb i zaczyna samodzielnie zdobywać pokarm.
Większość ryb nie opiekuje się potomstwem. Są jednak nieliczne, które wykazują taką troskę. Pospolity w naszych wodach ciernik buduje gniazdo między roślinami występującymi na dnie zbiorników. Budową gniazda i opieką nad potomstwem zajmuje się samiec. Do gotowego gniazda zapędza samicę, która po złożeniu jaj odpływa i nie interesuje się nimi więcej.
Niektóre ryby są żyworodne. Zapłodnienie u nich odbywa się w drogach rodnych samicy i tam też przebiega rozwój zarodkowy. Na zewnątrz wydostają się już maleńkie rybki. Tak rozmnażają się popularne w Polsce ryby akwariowe – mieczyki.
Manta jest także przykładem ryby, która nie składa jaj. Żyworodna, wydaje na świat dzieci już uformowane. Kiedy przychodzi moment porodu skacze ponad wodę, aby wypchnąć noworodka. Młoda manta ma około 80cm długości i gdy tylko wydostanie się z brzucha matki, rozpościera swoje „skrzydła” i zagłębia się w oceanie.
PŁAZY:
Wszystkie płazy są rozdzielnopłciowe. Samce i samice różnią się od siebie ubarwieniem powierzchni ciała. Tylko samce posiadają narządy głosowe, które są używane szczególnie intensywnie w okresie godowym. Wtedy też najlepiej można usłyszeć charakterystyczne odgłosy kumkania samców różnych gatunków żab.
U żab występuje zapłodnienie zewnętrzne. Złożone przez samicę na wiosnę w wodzie jaja samiec polewa płynem zawierającym plemniki. Jaja otoczone są galaretowatą otoczką, skrzekiem, i wylęgają się z nich larwy, zwane kijankami, przebywające jeszcze jakiś czas w wodzie. Podczas rozwoju larwalnego następuje u żab
przebudowa narządów wewnętrznych. Zanika ogon i skrzela, wyrastają kończyny i płuca. Po przeobrażeniu w postać dorosłą większość żab opuszcza środowisko wodne, pozostaje jednak w jego pobliżu. Żaby zazwyczaj nie opiekują się swoim potomstwem.
Aksolotle, larwy salamandry meksykańskiej, w warunkach naturalnych nie przeobrażają się w postać dorosłą i są zdolne do rozrodu form larwalnych. Ich przeobrażenie można uzyskać podając im hormon tarczycy – tyroksynę.
Płazy beznogie beznogie przypominają swoim kształtem dżdżownice. Zamieszkują tropikalne okolice Ameryki, Australii i Azji, wiodąc podziemny tryb życia. Samice składają jaja w norkach i aby je uchronić przed wyschnięciem, zazwyczaj otaczają własnym ciałem. Przykładem płazów beznogich jest Marszczelec pierścieniowaty.
GADY:
Gady są na ogół zwierzętami jajorodnymi. Jaja składają na lądzie i przeważnie nie opiekują się nimi, ani też wyklutym potomstwem. Nie przechodzą one przeobrażenia, jak np. płazy. Ich rozwój jest prosty, z jaj wylęgają się młode osobniki podobne do dorosłych.
Samica zwijki składa w czerwcu do wilgotnej ziemi 4-15 jaj. Jedynym ich zabezpieczeniem jest otaczająca je osłonka. Po kilku tygodniach wylęgają się młode jaszczurki, które szybko rosną liniejąc. Jesienią zapadają w sen zimowy.
Niektóre gady wykazują jednak troskę o złożone jaja. Kobra królewska buduje rodzaj gniazda z liści, a po złożeniu jaj układa się na powstałym kopczyku. Krokodyle budują gniazda ze szczątków roślin i mułu. Szczątki roślinne gnijąc powodują podwyższanie się temperatury gniazda. Gniazda są poprawiane w razie potrzeby i chronione przez samicę po złożeniu w nich jaj.
Żółw skórzasty spędza całe życie w wodzie, ale rozród odbywa się na lądzie. Samica wychodzi na plażę nocą i w suchym piasku przygotowuje miejsce o pow. 3m i kopie jamę o głębokości 80cm. Następnie składa 50-140 jaj, przykrywa je piaskiem, zamazuje swoje ślady i wraca do morza. Wyczerpana jest łatwym łupem dla drapieżników. W okresie rozrodu każda samica składa jaja około 4 razy.
PTAKI:
Ptaki są jajorodne. Ich pisklęta zależnie zaraz po wykluciu od gatunku są samodzielne lub nie. Na tej podstawie ptaki dzieli się na zagniazdowniki i gniazdowniki. Pisklęta zagniazdowników wylęgają się zdolne do samodzielnego życia. Są one okryte puchem i bardzo szybko po wykluciu z jaja biegają lub pływają, same zdobywając pokarm. Samice przez pewien czas prowadzają je, chronią przed napastnikami i ogrzewają pod skrzydłami. potrafią on w ich obronie zaatakować nawet dużo większego przeciwnika, np. człowieka. Zalicza się do nich np. kury, kaczki, gęsi. Pisklęta gniazdowników wylęgają się nagie, ślepe, bez zdolności termoregulacyjnych. Wymagają one opieki, karmienia i ogrzewania.
Gniazdowniki budują nieraz bardzo misterne gniazda, w których przez kilka tygodni wysiadują jaja i pielęgnują pisklęta. Ich budową zajmują się zazwyczaj oboje z rodziców, czasami jednak gniazdo buduje tylko sam samiec lub samica, wkładając w to bardzo dużo energii, tak że są one małymi dziełami sztuki. niektóre z ptaków wykorzystują naturalne otwory lub tworzą je
same, np. jaskółka brzegówka, czy sowa. Gniazdo zazwyczaj wysłane jest źdźbłami traw, innymi fragmentami roślin i puchem dla ochrony przed niską temperaturą. Opiekę nad potomstwem ułatwiają im zabarwione jaskrawożółto lub czerwono wnętrza dziobów piskląt i stanowiące bodziec dla rodziców do wkładania do nich pokarmu oraz charakterystyczne piski młodych domagających się pokarmu. Do gniazdowników zalicza się większość ptaków, m.in. wszystkie wróblowate.
Fregata znosi tylko jedno jajo, które jest wysiadywane przez oboje z rodziców przez 1.5 miesiąca i gdy jedno z nich opiekuje się małym to w tym czasie drugie zdobywa pożywienie. Młode i bardzo słabe pisklę przez ponad rok musi być dokarmiane i chronione przez dorosłych. Samiec fregaty na gardle posiada pomarańczowy worek, który w sezonie godów nadyma się jak balon i staje się intensywnie czerwony. Gdy samica zniesie jajo worek ten maleje i traci kolor.
Ciekawostką są tzw. jaskółcze gniazda, stanowiące przysmak, z którego przyrządza się zupy w południowo-wschodniej Azji. Są to gniazda ptaków spokrewnionych z jerzykami, slogan. Są one zbudowane ze śliny i morskich glonów.
Nie wszystkie ptaki budują gniazda i wysiadują jaja. Kukułki podrzucają jaja, po jednym do gniazd innych ptaków śpiewających. Czasami dochodzi do paradoksu, gdyż młode kukułki wyrzucają z gniazda prawowite potomstwo, a rodzice nieświadomie karmią nie swoje dziecko.
Wiele ptaków odbywa przeloty sezonowe, związane z różnicami temperatury w kolejnych porach roku. Mają one zazwyczaj tak wykształcony zmysł orientacji, że potrafią wrócić do miejsca swojego wylęgu, żeby wydać tu swoje potomstwo.
o dwa lata albatrosy wędrowne wracają na okres lęgu na małe wyspy Antarktydy. Parady godowe stanowią preludium do łączenia się w pary. Stojąc naprzeciw siebie samiec i samica wyciągają szyje ku niebu i wykonują rodzaj tańca wznosząc i opuszczając kolejno swoje skrzydła. Od czasu do czasu przerywają aby małymi szybkimi ruchami pocierać się dziobami, jakby chciały je naostrzyć. W innym momencie głaszczą swoje szyje, oglądają się i skłaniają ku ziemi, jak gdyby chciały się przywitać.
SSAKI:
Rozwój zarodka ssaków następuje wewnątrz organizmu W rozwoju wszystkich ssaków występują błony płodowe, a u ssaków łożyskowych wytwarza się łożysko. Młode są karmione mlekiem matki i pozostają przez jakiś czas po urodzeniu się pod jej opieką.
Stekowce są jedynymi ssakami znoszącymi jaja. Jest to bardzo stara grupa ssaków zamieszkująca Austalię, Tasmanię i Nową Gwineę. Ich przedstawicielem są dziobak i kolczatka. Dziobaki wysiadują jaja w norach, a kolczatki noszą w torbie skórnej na brzuchu. Matki karmią młode mlekiem, wydzielonym przez gruczoły mleczne, spływającym po skórze ciała, gdyż stekowce nie mają sutek.
Torbacze nie wytwarzają łożyska, ciąża trwa u nich krótko i dalszy rozwój młodych odbywa się we wgłębieniu fałdu skóry tworzącego torbę na brzuchu samicy. Stąd wywodzi się nazwa tych zwierząt, zaliczana jest do nich rodzina kangurowatych, charakteryzująca się długimi kończynami tylnymi i poruszaniem się skokami, a także niedźwiadki koala i wilk workowaty.
Wyróżniamy wiele obyczajów godowych ssaków, które zmieniają się zależnie od gatunku. Warte obejrzenia są np. walki jeleni. W okresie rui idąc lasem usłyszeć można charakterystyczne odgłosy uderzeń, które są wynikiem zderzenia dwóch rozpędzonych samców walczących o prawo do samicy. Walka taka może trwać nawet kilka godzin i kończy się zawsze rezygnacją jednego z walczących.
Zwierzęta żyjące pojedynczo, np. wilki lub niedźwiedzie mają tak wyczulony węch, że potrafią wyczuć samicę w okresie tarła nawet z odległości kilku kilometrów.
Humbak, rodzaj wieloryba, w okresie godowym wraz ze swoim partnerem wykonuje serię „tańców miłosnych”. Okręca się wokół siebie, robi piruety, wymienia z partnerem klapsy gwałtownymi uderzeniami płetw. Pokazy odbywają się przy takich wytryskach wody i tak hałaśliwie, że słychać je z odległości kilku kilometrów. Jest to zadziwiające zachowanie u zwierzęcia, które jest raczej dobroduszne i spokojne.
