Bezpośrednio przed rokiem 1861 Włochy były tylko pojęciem geograficznym. Jako pojęcie polityczne Włochy istnieją bez przerwy dopiero od 1861 r, ale to nie znaczy że powstało ono dopiero wówczas. Już w 1802r Republika Cisalpińska otrzymała nazwę Republiki Włoskiej , a w 1805 r Napoleon przyjął króla Włoch. Państwo to istniało do kongresu wiedeńskiego i nie obejmowało nawet całego Półwyspu Apenińskiego, ale mimo to Włochy nie były już wówczas pojęciem geograficznym. Między jednymi a drugimi Włochami istniała przerwa czasowa, wynosząca przeszło 45 lat. Przerwanie ciągłości państwowej nie oznaczało jednak przerwania ciągłości ideowej. Liczba ludzi mających świadomość narodową w czasach napoleońskich była jeszcze niewielka. Świadomość ta zaczęła się dopiero rozwijać w szerszych kołach społeczeństwa.
Rozbicie narodowe i polityczne Włoch utrwalała tradycja kulturowa.W czasach rzymskich Italia też nie stanowiła jedności kulturalnej. W średniowieczu i w czasach nowożytnych różnice się utrwaliły. Pod względem kulturalnym można ogólnie wyróżnić we Włoszech XVIII w. Pięć stref:
Sabaudia i Piemont – zawsze były pod silnym wpływem francuskim;
Lombardia i Toskania – związane z zachodem, pod wpływem zarówno kultury francuskiej jak i niemieckiej; strefa ta mająca pod względem gospodarczym korzystne warunki stała w XVIII i XIX w najwyżej, z czego dumni byli Toskańczycy i często powoływali się na tradycję;
Wenecja – związana przez cały wiek XVIII ze wschodem, miała na lądzie stałym znaczny odsetek poddanej ludności słowiańskiej;
Państwo Kościelne – w najwyższym stopniu ulegało różnym zewnętrznym wpływom kulturalnym i miało najbardziej kosmopolityczny charakter;
Neapolitańskie i Sycylia – różnią się między sobą, choć w obydwu zrąb kultury był ulegającą ewolucji sumą elementów często etnicznych: greckich, kartagijskich, rzymskich, arabskich, normańskich i hiszpańskich.
Warto podkreślić, że większości tych elementów brak było wspólnej strefie kulturalnej Włoch.
Wiadomości o rewolucji francuskiej w 1789 r wywołały we Włoszech
początkowo zdziwienie ale rychło zarazem uznanie i podziw, zwłaszcza w ośrodkach mieszczańskich i w kołach średnio zamożnej szlachty. Ale już od roku 1790 sympatię dla reformizmu francuskiego zaczęły we Włoszech słabnąć. Rządy włoskie i kler katolicki wraz z napływającymi licznie do Włoch emigrantami francuskimi zaczął systematyczną propagandę antyrewolucyjną, którą potęgował strach przed możliwością powtórzenia się podobnego terroru we Włoszech. Nie był on zupełnie bezpodstawny. W Sabaudii i Piemoncie doszło w latach 1790 – 92 do rozruchów chłopskich. W południowej prowincji Basilicata w grudniu 1793 r tłum wystąpił przeciw opłatom na rzecz króla wołajac, że chcą tak robić jak Francuzi. Dopiero po 1796r zaczął w masach chłopskich znikać mit o Francuzach – wybawcach.
Znacznie silniejsze i trwalsze sympatie dla rewolucyjnej Francji zrodziły się w kołach średniego mieszczaństwa i niższego kleru. Najsilniejsze były wśród ludzi wolnych zawodów tj. lekarzy, prawników, nauczycieli i pozostałej inteligencji.
Najbardziej wrogi rewolucji był król sardyński Wiktor Amadeusz XVI. Odrzucił przymierze z Francją przeciwko Austrii i nie otrzymawszy od niej pomocy utracił na rzecz Francji – Sabaudię we wrześniu 1792 r. W dwa miesiące później wcielono do Francji także Niceę. Wiktor Amadeusz III nie ustąpił i sprzymierzony z Austrią i Wielką Brytanią toczył dalej wojnę, aż wreszcie pobity przez Bonapartego na mocy pokoju w Paryżu z 15 maja 1796 r stracił Niceę i Sabaudię.
W 1794 r wojsko francuskie zajęło Oneglia i obsadziło na stanowisku komisarza, działacza włoskiego Filipa Buonavvoti. Oneglia sama przez się była miejscowością bez znaczenia, ale Buonavvoti uczynił z niej centrum propagandy rewolucyjnej. Znalazłosię tu wielu emigrantów z Piemontu, Genui i innych krajów włoskich, nawet z Neapolu. Po raz pierwszy w dziejach Włoch znaleźli się razem ich reprezentanci, zastanawiający się nad szerzeniem w całych Włoszech tej samej ideologii, a więc nad zjednoczeniem kraju. Buonavvoti w liście do dyrektoriatu pisał ” Wszyscy jesteśmy z tego samego kraju, z tej samej ojczyzny, wszyscy Włosi są braćmi”. Tak samo lub podobnie musieli myśleć inni patrioci w Oneglia i nie tylko oni. Widać z tego że idea zjednoczenia – Bi Sorgimento istniała w tych kołach na pewno. Możemy być pewni, że wpływ rewolucji przyspieszył ewolucję ich myśli patriotycznej, a rewolucja ułatwiała kontakty ludzi podobnie myślących. Dlatego wielu historyków rok 1799 uważa za rozpoczęcie pierwszej fazy dziejów zjednoczenia Włoch.
Fatalna polityka dyrektoriatu doprowadziła do znienawidzenia francuzów przez miejscową ludność oraz do utraty zdobytych ziem włoskich na rzecz Austrii i Rosji. Zwycięzcy przywracali wszędzie porządki społeczne. Wojsko austriackie i rosyjskie popełniały przy tym takie rabunki i nadużycia, że zakasowały zupełnie rabunki Francuzów. Jadni „oswobodziciele” warci byli drugich. Ale pierwsi przynieśli przynajmniej pewne reformy liberalne, toteż wśród inteligencji włoskiej, nawet wśród przeciwników orientacji profrancuskiej, zaczęła się powoli rodzić większa niechęć do Austrii niż do Francji. Okupacja austriacka wydawała się o tyle gorsza, że nie tylko niszczyła kraj pod względem ekonomicznym ale i powstrzymywała jego rozwój społeczno – polityczny.
W roku 1800 zaczął się piętnastoletni okres dyktatury napoleońskiej. Bonaparte objąwszy władzę we Francji po zamachu stanu 9 XI 1799r podjął natychmiast wijnę z koalicją antyfrancuską. W maju 1800r przez przełęcz Świętego Bernarda wkroczył ze swoją armią na równinę Lombardzką. Tym razem przyjmowano Francuzów na ogół życzliwie. Sądzono że nastąpi rozwój instytucji republikańskich i zjednoczenie kraju. Napoleon tym razem zrobił więcej dla Włoch niż poprzednio, choć miał sprawić wielu ludziom zawód.
Pokój, na który austriacy musieli się zgodzić podpisano w Luneville 9 II 1801r. Cesarz Franciszek II odstąpił na rzecz Francji ziemie po lewej stronie Renu, a na rzecz Republiki Cisalpińskiej ( zorganizowanej przez Bonapartego za czasów dyrektoriatu ) ziemie aż po rzekę Adige. Werona również weszła w skład republiki. Ponadto cesarz musiał się wycofać ze spraw włoskich. Bonaparte mógł teraz bez przeszkód organizować Włochy.
Klęski Austriaków przestraszyły króla Neapolu, który zrzekł się wyspy Elby, oraz niewielkiego skrawka wybrzeża toskańskiego.
Zwycięstwo Bonapartego przywróciło byt polityczny republikom cisalpińskiej i liguryjskiej. Do pierwszej przyłączono w 1801r legacje papieskie. Do Francji przyłączono: Lucce, Piombino, wyspę Elbę i Piemont. Bonaparte chciał z państewek włoskich utworzyć państewka buforowe, będące satelitami Francji. Wśród tych satelitów Cisalpina miała odegrać rolę specjalną jako kraj sąsiadujący z Austrią. Dlatego trzeba było pozyskać jej mieszkańców. Pierwszy konsul Francji zwołał zjazd notabli cisalpińskich do Lionu. Konsulata ta przyjęła narzucony jej tekst konstytucji i obrała prezydentem Bonapartego. Podczas czytania aktu zamknięcia obrad wyraz ” Cisalpina” obecni zagłuszali wołaniem ” Italiana” . Bonaparte zgodził się wreszcie na poprawkę. Państwo od 26 stycznia 1802r nosiło nazwę Repubblica Italiana.Było to zatem pierwsze w dziejach państwo nazywające się oficjalnie włoskim i stąd budziło wielkie nadzieje.
W celu umocnienia się władzy przez odebranie opozycji argumentu religii, Bonaparte zawarł z papierzem Piusem VII konkordat normujący stosunki kościelne we Francji i drugi, regulujący sprawy wyznaniowe w Republice Włoskiej.
W 1804r Bonaparte ogłosił się cesarzem Francuzów tym samym konsulata republiki przemianowała Włochy na królestwo. Napoleon koronował się uroczyście w Mediolanie na króla Włoch. Zobowiązał się jednak, że w przyszłości korona rancji nie będzie połączona z włoską w jednej osobie. Koniec Republiki Włoskiej pociągnął za sobą upadek dwóch pozostałych republik – Lombardzkiej i Lukskiej. Na wniosek senatu Ligurię przyłączono do Francji.
W 1805r po wojnie z trzecią koalicją Austria zrzekła się Wenecji, Istrii, Dalmacji, Tyrdu i Volbergu, tym samym wycofała się całkowicie z Włoch.
Państewka włoskie Napoleon rozdał swojej rodzinie i protegowanym. Skończył się także byt Państwa Kościelnego, w 1808r Marchie zostały włączone do Królestwa Włoskiego, a Umbria, Lacjum i Rzym w 1809r do Francji.
Włochy zostały właściwie zjednoczone pod jedną pośrednią lub bezpośrednią władzą Napoleona. Część półwyspu – Liguria, Sabaudia, Piemont i Państwo Kościelne – wchodziło bezpośrednio w skład cesarstwa. To była Italia francuska. Królestwo włoskie było połączone z cesarstwem unią realną. Wreszcie pozostała część Włoch należała do rodziny Napoleona: Lucca i Piombino do Elizy Bacciochi, Neapol do Joachima Murata.
Zalażność całych Włoch kontynentalnych od Francji pociągnęła za sobą ważne następstwa. Przede wszystkim rozszerzył się znacznie zakres wpływów kultury francuskiej we Włoszech, w prawodawstwie, administracji, wojsku i szkolnictwie. W całych Włoszech wprowadzono z niewielkimi zmianami cztery kodeksy francuskie: 1806r cywilny i postępowania cywilnego, 1808r handlowy, 1810r karny.
W sumie biorąc rządy napoleońskie dały Włochom pojęcie nowożytnego państwa, opartego o prawodawstwo wyrosłe z ducha oświecenia. Wszędzie zniesiono inkwizycję, pozwolono Żydom wyjść z getta co było niewątpliwie korzystne dla rozwoju narodowego Włoch.
Poza władzą Napoleona pozostały wyspy Sardynia i Sycylia. Upadek Napoleona i kongres wiedeński przekreśliły cały dorobek jednoczących się Włoch. Wenecja wraz z Lombardią weszła w skład Austrii. Genua została właczona do królestwa sardyńskiego, Toskania dostała się Ferdynandowi III, Parmę, Piacenzę i Guastellę dostała ex-cesarzowa Maria Luiza. Ex – królowa Etruvii, Maria Luiza, otrzymała Księstwo Lukki, gdzie w 1824r objął władzę jej syn Karol Ludwik. Jedną z najtrudniejszych była sprawa Państwa Kościelnego. Kongres Wiedeński w artykule 103 aktu końcowego określił, że Księstwa Camerino, poute, Carro i Benewent, marchie Ankona, Macerata i Fermo, legacje Rowenna i Bolonia oraz księstwo Ferrary po prawej stronie Padu miały być pod władzą pap
ieża. Rząd austriacki zastrzegł sobie tylko prawo utrzymania zasług wojskowych w Comachio i Ferrerze.
Ustalona na kongresie restauracja wyrażała się w kasowaniu tych wszystkich reform, które wprowadzono w ciągu poprzednich piętnastu lat. Najbardziej zacofany charakter miała w większości krajów włoskich. I tak w Piemoncie przywrócono prawodawstwo z 1770r tzn arystokracji i klerowi wrócono wszystkie przywileje, protestantom i Żydom odebrano prawa polityczne, w sądownictwie przywrócono tortury, unieważniono wszystkie awanse wojskowe i urzędnicze dokonane po 1798r.
Równie tępa była reakcja w Państwie Kościelnym: unieważniono kasatę dóbr kościelnych, restytuowano wszystkie zniesione klasztory, przywrócono feudałom ich prawa sądownicze, wyższe stanowiska w sądownictwie i administracji objęli z powrotem duchowni, przywrócono trybunały świętej inkwizycji, zniesiono wszystkie „bezbożne” instytucje francuskie (np. oświetlenie ulic, zakaz żebrania na ulicach, szczepienie ospy).
