EPOKA STAROŻYTNA
Rozpoczęła się od XIX w pne, a zakończyła V w n e
ANTYK jest kulturą starożytną i jest to kultura grecko ? łacińska
STAROŻYTNOŚĆ ? najstarsze cywilizacje
MITOLOGIA ? zbiór mitów, czyli opowieści, baśni, legend o bogach bohaterach prezentujących wierzenia danej społeczności. Bohaterami mitów są postacie o obdarzone nadprzyrodzonymi cechami. Mity pełniły różne funkcje:
– poznawczą(umożliwiały interpretację zjawisk przyrody)
– światopoglądową ( były podstawą wierzeń religijnych)
– sakralną ( wiązały się z kultem bóstwa i obrzędami
Fetyszyzm ? pierwotna forma religii polegająca na oddawaniu czci przedmiotom martwym
Antropomorfizm- wyobrażenia bogów w postaci ludzkiej
BOGOWIE GRECCY
ZEUS ? ojciec niebios i ziemi ,władca piorunów
POSEJDON- władca mórz
ARTEMIDA- bogini szczęśliwych łowów
DEMETER- bogini wszelkich prac rolniczych, plony, urodzaj
APOLLO- przewodnik muz, opiekun wszelkich sztuk i rzemiosł
HADES- władca podziemia, zmarłych
HEKATE- bogini zsyłająca bogactwo, opiekunka czarów i czarownic
HEBE- młodość
HERA- kobiety zamężne
HERMES- opiekun kupców i złodziei
HEFAJSTOS- patron ognia i wszelkiego postępu, doskonały rzemieślnik
EROS- miłość
ATENA- bogini mądrości, sztuki
ATLAS- astronomia
ARES- bóg wojny
URANIA- astronomia
HELIOS- bóg słońca
EOS- świt
SELENE- księżyc
DIONIZOS- bóg wina, zabawy
MIT O SYZYFIE
Król Koryntu uchodzący za najbardziej przebiegłego ze śmiertelników, który nie tylko nie bał się bogów, ale potrafił ich przechytrzyć(ujawniał boskie tajemnice, uwięził bożka śmierciTanatosa, wymknął się z Hadesu i żył długie lata na ziemi), za karę za swoją zuchwałość musiał wtaczać głaz pod górę, a gdy ten był u szczytu, staczał się i Syzyf od początku podejmował wysiłek.
SYZYFOWA PRACA ? bezowocna daremna praca
MIT O PROMETEUSZU
Prometeusz- bohater, który wykradł bogom ogień i dał go ludziom. Za karę przykuty do skały na Kaukazie, a sęp wyjadał jego wciąż odradzającą się wątrobę. Ostateczne wyzwolenie Prometeusza miało nastąpić wtedy, kiedy któryś z nieśmiertelnych zrzeknie się dla niego swej nieśmiertelności. Imię Prometeusza stało się symbolem tego, który poświęca się w Imię ludzkości, rezygnując z własnego życia. To także określenie człowieka, który bierze na siebie całą winę i jest gotów ponieść ofiarę.
MIT O DEDALU I IKARZE
Dedal był znakomitym wynalazcą, architektem i artystą mieszkającym w Atenach. Na skutek fatalnego zbiegu okoliczności musiał uciekać ze swej ojczyzny i wraz z synem Ikarem, dotarł na wyspę Kretę, którą rządził Minos. Dedal wykonał dla Minosa wiele prac, z których najsłynniejszą był labirynt. Król Krety kazał go zbudować dla swojego syna pół byka, pół człowieka, którego chciał ukryć przed światem. Dedal dopuścił się zdrady i pomógł Tezeuszowi wyjść z labiryntu , gdy ten przybył zabić Minotaurusa. Minos postanowił ukarać Dedala zakazując mu opuszczać wyspę. Dedal postanowił zrobić dla siebie i syna dwie pary skrzydeł ( pióra ptaków spojone woskiem).Mając świadomość , że Ikar jest młody i porywczy,przed podróżą szczegółowo poinstruował syna ,czego pod żadnym pozorem nie wolno robić- nie wolno lecieć zbyt wysoko, ponieważ wtedy promienie słońca roztopią wosk, ani zbyt nisko, ponieważ wtedy pióra wchłoną parę wodną z morza i staną się zbyt ciężkie. Dedal i Ikar pod osłoną nocy wyruszyli z wyspy. Kiedy jednak zaczęło świtać ,Ikar nie mógł się powstrzymać, by nie wzlecieć ku słońcu. Zgodnie z przypuszczeniem Dedala, promienie słoneczne roztopiły wosk i Ikar runął do morza, rozsądny Dedal doleciał. Symbolika tego mitu mówi o dwóch sposobach podejścia do życia: tym nieodmiennie związanym z młodością- spontaniczny, pełen fantazji, często nierozważnym, idealistycznym; i tym który charakteryzuje wiek dojrzały- rozważnym, spokojnym. Historia Dedala i Ikara przedstawia konflikt pokoleń- Ikar nie posłuchał rad ojca, nie zaufał doświadczeniu Dedala i skończyło się to dla niego tragicznie. Ale to właśnie o Ikarze się pamięta. To on zrealizował odwieczne marzenie człowieka o lataniu, spróbował choć przez chwilę wolności. Dokonał niemożliwego- rozważnemu Dedalowi nie było to dane. Ikar uosabia odwieczną tęsknotę człowieka za wyjściem poza ograniczenia.
MIT O EDYPIE
Edyp był synem króla Teb Lajosa i jego żony Jokasty. Wyrocznia przepowiedziała , że dziecko zabije własnego ojca i poślubi matkę. Przerażeni rodzice postanowili pozbyć się niebezpiecznego potomka. Po przebiciu pięt Edypa Lajos kazał wynieść dziecko w góry. Tam znaleźli je pasterze i oddali na wychowanie królowi Koryntu, Polibosowi. Kiedy Edyp dorósł, poznał fatalną przepowiednię. Uważając Polibosa i jego żonę za swoich rodziców, postanowił opuścić Korynt, by wróżba nie mogła się spełnić. Po drodze, w przypadkowej kłótni, zabił jakiegoś starca, którym okazał się Lajos, jego prawdziwy ojciec. Zmierzając do Teb , odgadł zagadkę Sfinksa, na którą nikt do tej pory nie umiał dać odpowiedzi. Zagadka brzmiała: ?Co to za zwierzę obdarzone głosem, które z rana chodzi na czworakach, w południe na dwóch nogach, a wieczorem na trzech??. Edyp odpowiedział na zagadkę: ? Człowiek chodzi rano, to jest w dzieciństwie, na czworakach; gdy urośnie, staje się zwierzęciem dwunożnym; a w starości, która jest życia wieczorem, podpiera się laską, jakby mu trzecia noga przybyła?. W nagrodę dano mu za żonę Jokastę, która była przecież jego matką. Miał z nią czworo dzieci- Eteoklesa, Polinejka, Antygonę Ismenę. Ten kazirodczy związek sprowadził na Teby zarazę. Edyp, chcąc poznać przyczyny plagi, która padła na jego kraj, dowiedział się wszystkiego. Jokasta, jego żona i matka, powiesiła się, nie mogąc znieść ciężaru prawdy, a Edyp, w przypływie rozpaczy,oślepił się, udał na wygnanie i wkrótce potem zmarł. Mit mówi o tym , że człowiek nie może uniknąć przeznaczenia, nawet jeżeli wszystko temu poświęci. Los, fatum wypełnia się do końca i nie ma od niego ucieczki.
Z tego mitu wzięła się nazwa ? kompleks Edypa?
ZWIĄZKI FRAZEOLOGICZNE
SYZYFOWE PRACE- bezowocna, daremna praca, wtaczanie głazu przez SYZYFA, głaz mu się staczał
PIĘTA ACHILLESA- matka herosa, boginka morska TETYDA, aby zapewnić synowi nieśmiertelność, wykąpała go w źródle uodparniającym ciało na wszelkie rany. Jednak zanurzając dziecko, trzymała je za piętę, która pozostała nieodporna, słaby punkt Achillesa
NIĆ ARIADNY- dar królewny kreteńskiej, który umożliwił Tezeuszowi odnalezienie drogi powrotnej z labiryntu. Sposób na wyjście z trudnej sytuacji., rada, wskazówka
STAJNIA AUGIASZA- oczyszczenie stajni nie uprzątanej od 30 lat. Miejsce szczególnie zaniedbane,nieporządek
PO NITCE DO KŁĘBKA-
STRZAŁ AMORA- strzelając powodował miłość,
MĘKI TANTALA- król Tantal, pragnąc upewnić się o wszechwiedzy bogów, poczęstował ich potrawą sporządzoną z ciała syna. Oburzony ZEUS przywrócił chłopcu życie, ale wyrodnego ojca skazał na wieczny głód i pragnienie. Synonim wielkiego cierpienia
OBJĘCIA MORFEUSZA-Morfeusz bóg snu, pragnienie snu
POD EGIDĄ-
KOŃ TROJAŃSKI – zdobycz przynosząca zgubę
MIT O WOJNIE TROJAŃSKIEJ JAKO ŹRÓDŁO ILIADY HOMERA
HISTORIA WOJNY TROJAŃSKIEJ
Na wesele księcia Peleusa i boginki morskiej, Tetydy zostali zaproszeni wszyscy bogowie, oprócz bogini niezgody,Eris. Ta jednak , nie proszona, pojawiła się wśród gości i aby się zemścić, rzuciła na stół biesiadny złote jabłko z napisem: Dla najpiękniejszej. Między Herą, Ateną i Afrodytą powstał spór o to , która jest najpiękniejsza. Sędzią sporu został na polecenie Zeusa, pasterz Parys. Parys był synem Priama, króla Troi Przed jego urodzeniem matka Hekabe miała sen, który wróżbici wyjaśnili, że syn, którego urodzi, stanie się przyczyną zagłady państwa. Toteż gdy chłopiec przyszedł na świat, oddano go pasterzom, aby go porzucili w górach. Tak też uczynili. Lecz kiedy po kilku dniach jeden z nich zauważył , że porzucone dziecko karmi własną piersią niedźwiedzica, wzruszył się i zabrał dziecko do domu. Chłopiec wyrósł na ślicznego pasterza, nie wiedząc nic o swoim pochodzeniu. Kiedy Zeus polecił rozstrzygnąć spór jaki powstał między boginiami o złote jabłko z napisem dla najpiękniejszej , Hera obiecała mu bogactwo, Atena mądrość, a Afrodyta najpiękniejszą kobietę świata. Parys oddał złote jabłko Afrodycie.W niedługim czasie po tym wydarzeniu odbyły się igrzyska, w których Parys wziął udział i odniósł zwycięstwo. Zaproszono go na dwór królewski, gdzie została odkryta tajemnica jego pochodzenia i przyjęto go do grona książąt. Parys wyjechał w gościnę do Sparty nadwór Menelaosa i lekceważąc prawa gościnności, gdy ten był nieobecny, porwał jego żonę Helenę i wywiózł do Troi. Na wieść o tym wydarzeniu w Grwcjizawrzało i postanowiono wojnę. Dowództwo nad wojskami objął Agamemnon. Gdy grecy dotarli do brzegów Azji, wysłali do Troi posłów żądając zwrotu porwanej.Priam ustąpił synowi i wbrew uczciwości i rozsądkowi pozwolił zatrzymać Helenę. Kiedy posłom greckim odmówiono jej wydania, Grecy pod wodzą Menelaosa dotarli pod Troję, zaatakowali miasto i tak rozpoczęła się dziesięcioletnia wojna trojańska o piękną Helenę. Miasto broniło się dzielnie. Z nadejściem nocy wrogie wojska cofały się. W dziesięcioletnie wojnie zginęło wielu wodzów takich jak Achilles. Gdy zginął Parys, Helena wyszła za maż za jego brata Deifoba. Pewnej nocy, tuż przed rzezią Troi Helena pomogła Diomedeusowi i Odyseuszowi przejść potajemnymi korytarzami aby wykraść cudowny posąg Ateny z jej świątyni. Dopóki on znajdował się w świąty6ni miasto nie mogło być zdobyte. Kiedy rozniosła się wieść o porwaniu posągu Ateny, w Troi wszyscy opuścili ręce. W kilka dni później zapanowała radość, ponieważ obóz grecki opustoszał. Grecy upozorowali rezygnację z oblężenia miasta, a w darze zwy6cięzcom pozostawili olbrzymiego, drewnianego konia. Wewnątrz konia ukrytych było dwunastu najlepszych rycerzy greckich wraz z Odyseuszem, który ten podstęp wymyślił. Nieświadomi podstępu Trojanie wprowadzili dar do miasta. Nocą rycerze wydostali się z konia i otworzyli bramy miasta. Wróciły okręty greckie ukryte za pobliską wysepką. Grecy wdarli się do Troi i rozpoczęła się straszna rzeź mieszkańców. W czasie tej rzezi Menelaos wpadł do domu , gdzie mieszkała Helena, zabił jej męża Deifoba i zabrał ją ze sobą. Po zburzeniu Troi niektórzy wodzowie powrócili do ojczyzny. Menelaos wrócił do Sparty i żył długo u boku Heleny, która od czasu powrotu z Troi była przykładną żoną. Po jego śmierci rodzina wypędziła ją z zamku. Zmarła związana powrozami i powieszona na drzewie.
EPOS-rozbudowany utwór epicki ukazujący dzieje legendarnych lub historycznych bohaterów na tle wydarzeń przełomowych dla danej społeczności.
CECHY GATUNKOWE EPOSU:
1.Inwokacja ( na początku tekstu) Apostrofa skierowana z prośbą o pomoc stworzenia dzieła. Zapowiedz tematu Iliady. Treścią Iliady jest: Pojedynek Hektora z Achillesem. Na początku przekazywany był ustnie, a później w księgach.
2. Równoległość dwóch światów ludzi i bogów, współistnieją i nawzajem się przenikają.
3. Narrator obiektywny wszechwiedzący w 3 osobie
4. Szczegółowy realistyczny opis przedmiotów i sytuacji
5. Styl podniosły, poetycki ( patos)
6. Porównania homeryckie
Charakterystyka porównawcza Achillesa i Hektora
Głównymi bohaterami Iliady Homera są Achilles i Hektor. Na pierwszy rzut oka są bardzo do siebie podobni, ale majątakże cechy, którymi się różnią. Achilles syn Peleusa, księcia tesalskiego i pięknej Tetydy, boginki morskiej. Hektor syn Priama i Hekade. Obydwaj bohaterowie to piękni młodzi mężczyźni o ptężnie rozbudowanych sylwetkach. Rysy twarzy Achillesa dziewczęce i delikatne zaś Hektor posiadał wybitnie męskie rysy twarzy. Obaj stawali do walki przyodziani w zbroje i wyposażeni we włócznie, tarcze, pancerze. Jako wojownicy wykazywali się ogromną odwagą. Achilles jako heros, pewien zwycięstwa, posiadał ciało odporne na ciosy, za wyjątkiem pięty, ukazywał się jako nieczuły i bezlitosny zabójca. Chociaż czasami miał chwile słabości. Wzruszył się i łzy pociekły mu po policzkach gdy Priam przyszedł by wykupić zwłoki syna. Natomiast Hektor jako człowiek odznaczał się szlachetnością i czułością. Obu bohaterów cechowała waleczność i męstwo. Troszczyli się o swój honor i pragnęli sławy. Achilles ukazał swoje okrucieństwo, bezlitosność i bezwzględność. Działał impulsywnie, był wybuchowy i zapalczywy. Hektor zaś to typowy rycerz bez skazy, walczył zgodnie z zasadami rycerskimi, posiadał szacunek dla przeciwnika. Poświęcił własne szczęście dla dobra ojczyzny.
Agamemnon
Bohater wojny trojańskiej
– dzielny odważny, waleczny, mężny, chwiejny, dumny, dąży do władzy absolutnej,
– kieruje się emocjami i gniewem; samowolnie postępuje z Chryzesem, a następnie z Achillesem, doprowadzając przez to do klęski Achajów,
– w groźnych chwilach popada w depresję, dwukrotnie odradza powrót spod Troi,
– powołuje się na opiekę Zeusa, nie wiedząc o tym, że ten już postanowił klęskę Greków, ulegając prośbom matki Achillesa; z tą ufnością rusza do walki , którą przegrywa
– zostaje zabity po powrocie z wojny przez żonę ? Klitajmestrę za poświęcenie życia swej córki Ifigenii.
ILIADA HOMERA
Iliada przedstawia ostatnie sceny wojny trojańskiej rozgrywające się w przeciągu 50 dni. Aby dokładnie odczytać epos Homera, konieczne jest przypomnienie mitu o dziesięcioletniej wojnie trojańskiej.
Historia rozpoczyna się od złowróżbnego snu królowej Hekabe, żony Priama- króla Troi, W swoim śnie Hekabe rodzi pochodnię, od której zostaje spalone miasto. Ową wizję Priam i Hebe interpretują w sposób jednoznaczny. To ich nowo narodzony syn ma być sprawcą tej tragedii. Aby jej zapobiec, para królewska porzuca niemowlę w lesie. Dziecko znajduje i wychowuje pasterz. Pewnego razu dojrzały i urodziwy Parys rozstrzyga spór bogiń, o to która z nich jest najpiękniejsza. Rozstrzyga go na korzyść Afrodyty, która przyrzeka dać mu za żonę najpiękniejszą ziemską kobietę- Helenę, zaślubioną królowi Sparty, Menelaosowi.
Parys wygrywa igrzyska sportowe i jego sława jest tak wielka, że król Priam przyjmuje go na dwór. Niebawem młodzieniec wyrusza do Sparty, by podczas nieobecności władcy porwać piękną Helenę. Grecy postanawiają pomścić tę zniewagęi wyruszają pod wodzą brata Menelaosa, Agamemnona na Troję. Wojna trwa 10 lat, obie strony walczą ze zmiennym szczęściem. Na koniec miasto zostaje wzięte podstępem obmyślonym i zrealizowanym przez Odyseusza. Grecy budują wielkiego drewnianego konia i stawiają go przed bramami Troi, pozorując uprzednio odwrót swoich wojsk. Trojanie wprowadzają konia do miasta celem ofiarowania go Atenie. Ukryci we wnętrzu żołnierze greccy wydostają się nocą z kryjówki i otwierają bramy miasta, wcześniej wzniecając ogień,
Homer koncentruje się na kilku epizodach tej wojny. Interesuje go postać Achillesa, a przede wszystkim zatarg między nim a głównym wodzem wojsk Achajów, Agamemnonem. Agamemnon zabiera Achillesowi ulubioną brankę Bryzeidę. Rozwścieczony wojownik wycofuje się z pola bitwy. Agamemnon podejmuje dalszą walkę , ale bez szans na zwycięstwo. Uświadamia sobie , że bez Achillesa nie wygra tej wojny. Grecy ponoszą kolejne klęski, sam wódz zostaje ranny, podobnie jak wielu innych greckich bohaterów. Achilles postanawia wysłać do obozu Achajów swojego przyjaciela Patroklesa, dając mu swoją zbroję.
Patrokles ginie w walce z najmężniejszym wojownikiem Troi, Hektorem. Zrozpaczony śmiercią przyjaciela Achilles postanawia powrócić na pole bitwy. Zabija Hektora i przez 12 dni znieważa jego zwłoki. Jednak pod wpływem błagań ojca Hektora wydaje ciało Trojańczyka, uznając w królu Priamie swego towarzysza w cierpieniu. Pogrzeb Hektora kończy Iliadę, a dalsze dzieje dopowiada mit. Troja płonie, Achilles ginie od strzały Parysa, Agamemnon zostaje otruty przez żonę i jej kochanka, Odyseusz powraca do swej ojczyzny Itaki.
Główne wydarzenia w Iliadzie
– Spór Achillesa z Agamemnonem o brankę Bryzeidę.
– Gniew Achillesa i jego wycofanie się z walki.
– Klęski Greków i śmierć Patroklesa z ręki Hektora.
– Powrót Achillesa na pole walki.
– Pojedynek Achillesa z Hektorem.
– Priam u Achillesa.
– Pogrzeb Hektora.
Tragedia Sofoklesa KRÓL EDYP
Dramat grecki wywodzi się mitów i obrzędów religijnych Dionizosa
Tragedia jest to utwór, który przedstawia nieprzezwyciężalny konflikt między dążeniami jakiejś wybitnej osoby, a siłami wyższymi.
Zasada trzech jedności stosowana w tragedii greckiej:
Jedność miejsca polega na umieszczeniu akcji i bohaterów w danym miejscu. Widzowie oglądają aktorów tylko w tym miejscu.
Jedność czasu polega na na dążeniu twórców antycznych ,aby czas trwania akcji równał się czasowi na scenie. Istniały sztuki które trwały kilka godzin lub nie przekraczały doby.
Jedność akcji była dążeniem do ukazania jednego tylko wątku fabularnego.
Miejsce akcji ? Pałac królewski w Tebach
Czas akcji- nie przekracza jednej doby ( jedność czasu)
Fabuła- jeden wątek z odkryciem prawdy przez Edypa
Budowa tragedii:
Prologom- aktor wygłasza zapowiedź tragedii
Parodos ? wejście chóru na scenę
Epejsodion ? dialogi bohaterów
Stasimon ? pieśń chóru
Exodus ? zakończenie, finał zdarzeń
KrólEdyp? jest najwybitniejszym dziełem Sofoklesa. Tragedia przedstawia bezsilność wobec nieodgadnionych praw losu. Ukazuje historię tytułowego Edypa, próbującego oszukać przeznaczenie, chcącego żyć spokojnie, w zgodzie ze światem.
Tragizm to podstawowe pojęcie związane z tragedią, nie tylko antyczną. Określa sytuację opartą na nierozwiązywalnym konflikcie wartości czy też nieunikniony splot okoliczności, które uniemożliwiają pomyślny wybór i skazują każde działanie na katastrofę. Bohater sam ściąga na siebie zgubę, a jego losy są uzależnione od sił wyższych: fatum czy wyroków boskich. Ironię tragiczną doskonale widać na przykładzie Edypa.
Edyp jest synem Jokasty i Lajosa. W dzieciństwie został porzucony przez swoich rodziców, gdyż wyrocznia przepowiedziała im, iż syn doprowadzi do ich śmierci. Chłopiec zostaje znaleziony przez pasterzy i oddany do Koryntu, gdzie opiekuje się nim Polibos. Gdy dorasta wybiera się do wyroczni delfickiej, która przepowiada mu, że zabije ojca i ożeni się ze swoja matką. Edyp, sądząc, że jego ojczyzną jest Korynt, postanawia założyć rodzinę i dom gdzie indziej. W czasie wędrówki napotkał wóz z panem. Było to w ciasnym wąwozie, żaden z nich nie chciał ustąpić i wybuchła kłótnia. Edyp pozabijał wszystkich, nie domyślał się nawet, że ów mężczyzna jest jego prawdziwym ojcem… W czasie swojej długiej tułaczki Edyp rozwiązał zagadkę okrutnego Sfinksa i tym samym objął tron w Tebach, poślubił Jokastę….
Edyp przedstawiony jest jako dobry władca, pełen troski i miłości do swojego ludu. Cieszy się szacunkiem, dba o losy państwa. Więc, gdy Teby nawiedzają nieszczęścia, zarazy, poddani bez wahania zwracają się do niego o pomoc. Wierzą, mają do niego zaufanie.
?jeśli nie Tobie zaufać, to ? komuż
Dzisiaj więc znowu błagamy cię: ? Pomóż!?
Edyp nie pozostaje bierny, przedkłada interesy i dobro państwa nad swoje sprawy.
? bardziej mnie nęka cierpienie ludu
niż własna udręka?
Władcy naprawdę zależy na przyszłości kraju. Utożsamia się bólem poddanych. Jest odpowiedzialny, obiecuje dociec przyczyny klęsk. Przyrzeka, że nie spocznie, dopóki nie znajdzie sprawcy, a tym samym słusznego rozwiązania.
?z Wami je wspólnie siły złączonem
spłacę dług bogu i dlug naszej ziemi?
Przeprowadza śledztwo, używa różnych środków, by poznać prawdę. Król jest zdeterminowany, gotowy na wszystko.
Sofokles pokazuje krok po kroku, co robi bohater by odnaleźć zabójcę. Rzuca klątwę na mordercę, pytał wieszcza Terezjasza o historię. Zbliża się do zdemaskowania i ukarania samego siebie. Ogłaszając orędzie przeciwko zabójcy Lajosa, nieświadomie przeklął i skazał samego siebie.
?ja zaś przysięgam zgodnie z boga wolą
pomścić zmarłego. Niech sprawcy czynu ? wielu lub
jeden- nędzną śmiercią zginą ! Klnę także samego siebie ! Jeśli za mą wiedzą w domu
mym goszczą i za stołem siedzą, abyto samo mnie, co ich spotkało?
Terezjasz odkrył prawdę przed władcą. Edyp początkowo nie dopuszcza do świadomości tych informacji. Przyjmuje je z trwogą, niedowierzaniem, dystansem. Nie może pojąć zaistniałej sytuacji. Jest przerażony. Wstydzi się swoich czynów. Staje się człowiekiem nieszczęśliwym, przekonanym o swojej winie. Dopuścił się ojcobójstwa, kazirodztwa ? olbrzymiej hańby.
Ironia losu… Ironia tragiczna. Od najmłodszych lat starał się działać jak najrozsądniej. Pragnął uchronić swych przybranych rodziców. Opuścił dom by ich ratować, uchronić przed tragedią. Kochał i nie chciał sprawiać im bólu, wolał odejść, niż ich narażać.
Jako młody mężczyzna zasiadł na tronie Teb. Stworzył szczęśliwą rodzinę. Starał się być sprawiedliwym, rozsądnym, mądrym władcą. Niestety los z niego zadrwił… Wszystkie jego działania zostały udaremnione. Życie Edypa potoczyło się zupełnie inaczej…
Z najszlachetniejszego stał się nędzarzem, żebrakiem i tułaczem, wydając wyrok na zabójcę Lajosa wydał na samego siebie. Nie chciał oglądać swojej hańby, dlatego wykłuł sobie oczy i opuścił Teby, tak oto dopełniło się przeznaczenie.
Wydarzenia
I Edyp informuje, że chce zakończyć klęski, które spotykały Teby i uważał, że spowodowane są śmiercią ojca. Po rozmowie z Terezjaszem postanowił dać surową karę za zabicie ojca czyli wygnanie. Podejrzewa , że zabił jego ojca Kreon. Edyp próbuje dowiedzieć się od wróżbity prawdy.
II Edyp podejrzewa Kreona i mówi mu to prosto w twarz. Próbuje dowiedzieć się więcej szczegółów o śmierci ojca. Jokasta zaczęła bronić Kreona.
III Jokasta zaczyna rozmawiać o straszliwych czynach . Edyp modli się o litość dla niego. Posłaniec informuje Edypa, że nie jest synem Polibosa. Poznawszy prawdę Edyp postanowił szukać rodziców, co przeraziło Jokastę i zaczęła go błagać aby zaprzestał dalszych poszukiwań.
IV Edyp staje przed Lajosem, pyta go o znajomość z posłańcem Koryntu i o dziecko które mu kiedyś oddał.
Exodus Jokasta powiesiła się ,a Edyp wydłubał sobie oczy i jako włóczęga zaczął szukać sobie grobu.
Edyp jest postacią tragiczną gdyż bierze na siebie winę niezamierzoną dlatego, że popełnił ojcobójstwo i kazirodztwo.
Literatura starożytnego Rzymu.
HORACY- poeta rzymski, syn wyzwolonego niewolnika, pisał satyry i liryczne pieśni.
Motyw ?EXEGI MONUMENTUM? -w odzie XXX Horacego
Tę pieśń można uznać za manifest. Poeta wykłada w nim poglądy dotyczące sztuki. Jak każdy jest świadomy ,że umrze, ale wie, że stworzył dzieło, które jest nieśmiertelne.
Jakie elementy autobiograficzne zawiera oda?
Ja z nizin wyrosły- Horacy był synem wyzwoleńca
Z tego kraju gdzie Aufious huczy.
Co Horacy mówi o swojej twórczości?
Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu strzelający nad ogrom królewskich piramid. Jego poezja przetrwa jak najtrwalszy pomnik, określa swojąpoezję ? jest ona niezniszczalna.
Jak ocenia siebie jako poetę?
Nie wszystek umrze- ciało umrze, ale zostanie jego poezja, uważa siebie za poetę nieśmiertelnego, uważa, że będzie sławny. Jest to oda autotematyczna, refleksyjna.
Motyw ?carpe diem? w odach Horacego: korzystaj z życia, wyzbyć się lęku przed śmiercią i przed bogami.
Autor zachęca do korzystania z życia.
Ulubionymi tematami liryki Horacego były: miłość, wesołe biesiady, przyjaźń, refleksje filozoficzne. Swój pogląd oparł na epikureizmie i stoicyzmie ( zasada tzw. Złotego środka).
Swiat poetycki Horacego to pogodna Arkadia, świat pełen spokoju i szczęścia. Wg Horacego trzeba cieszyć się tym co jest ,wartością w życiu jest rozum, zdrowie, łagodna starość.
EPIKUREIZM- nakazuje człowiekowi wierzyć świadectwu zmysłów, cieszyć się życiem i korzystać z jego radości. Epikurejczycy odrzucają wiarę w siły pozaziemskie, głoszą
pochwałę życia na ziemi. Postawa epikurejska.
STOICYZM ?jest to nurt materialistyczny, człowiek aby osiągnąć szczęście musi zachować równowagę duchową, powagę, spokój i trzeźwość umysłu. Postawa stoicka.
BIBLIA ? czyli Pismo Święte składa się z dwu części Starego i Nowego Testamentu to zbiór Ksiąg religijnych judaizmu i chrześcijaństwa.
STARY TESTAMENT to nazwa przymierza, które Bóg zawarł z Izraelem, czyli stare przymierze,dotyczy wydarzeń z doby poprzedzającej przyjście Chrystusa na świat oraz wykład wiary. Zbiór zaczyna PIĘCIOKSIAG zwany też Torą.
Księga rodzaju- pięcioksiąg ona przynosi nam opis stworzenia świata i człowieka.
Kosmogonia- początki istnienia świata.
NOWY TESTAMENT to nowe przymierze, zawierające obietnice błogosławieństwa Bożego dla wszystkich narodów ziemi i przypieczętowane krwią Chrystusa.
Myślą przewodnią Starego Testamentu jest obraz nieskończonej miłości Boga do narodu wybranego- Izraelitów, a w Nowym Testamencie ? miłość Boga do całego rodzaju ludzkiego, do wszystkich ludzi, którzy w nią wierzą, bez względu na ich narodowość, rasę, czy wcześniejsze przekonania.
Stary Testament opowiada o początkach świata oraz o historii wybranego przez Boga narodu izraelskiego. Nowy Testament ukazuje dzieje i naukę Jezusa oraz działalność apostołów po jego śmierci.
Cechy poszczególnych gatunków
przypowieść( parabola); ukazuje głębokie prawdy moralne i pouczenia. Należy do literatury moralistycznej; utwór narracyjny, zmyślony, mający na celu wyjaśnienie tajemnicy Królestwa Bożego. Wydarzenia i postaci mają charakter symboliczny, przedstawiając wartości uniwersalne. Przypowieść wykorzystuje w swej konstrukcji alegorię. Odmianą przypowieści jest przykład (łac. exemplum) ,czyli opowiadanie, w którym znacząca jest dosłowna warstwa fabularna.
?Przypowieść o siewcy?- wskazuje na wagę żyznej gleby na którą pada ziarno nauki . Za siewcę uznać możemy nauczyciela- Chrystusa.
?O miłosiernym samarytaninie?- przypowieść o wzorowej miłości bliźniego.
List-wypowiedz skierowana do adresata lub do szerszego ogółu
Postaci biblijne jako symbole wartości uniwersalnych.
Postaci biblijne przeszły do naszych czasów jako pewne archetypy, a więc wzorce będące na trwałe w zbiorowejświadomości. Symbolizują one różne postawy, zachowania ,wartości. Stają się motywem różnych utworów literackich, jako znaki miłości, dobroci, gniewu, sprawiedliwości…..itd.
Ewa-symbol grzechu ,nieposłuszeństwa ,pokusy.
Salomon-symbol sprawiedliwości i mądrości
Samson- izraelski bohater ludowy słynący z nadludzkiej siły; obalił siłą ramion świątynię Dagona ,w gruzach której zginął. Stał się symbolem siły, odwagi i poświęcenia.
Hiob-symbol cierpienia ,wytrwałości i posłuszeństwa. Jego historia jest dowodem ,że Bóg doświadcza również wiernych.
Chrystus-symbol miłości i poświęcenia dla ludzkości.
Józef wobec braci; ojciec wobec syna marnotrawnego- symbol miłosierdzia i przebaczenia.
8.Cierpienie siłą kształtującą człowieka ( w oparciu o wybrane fragmenty z Biblii).
Cierpienie pojawia się w życiu człowieka wraz ze stworzeniem pierwszych ludzi, Adama i Ewy, którzy zostali wygnani z raju i odtąd musieli znosić ból fizyczny i duchowy. Wielu bohaterów Biblii cierpi. . Jest ono bowiem karą za grzech nieposłuszeństwa pierwszych rodziców. Toteż cierpiał Kain, Abel, Abraham, Jan Chrzciciel, Chrystus ,a nawet nikczemny Judasz. Religia chrześcijańska przepełniona jest cierpieniem, nieszczęściem i bólem. Kapłani wciąż wpajają wiernym, że tylko życie pełne przykrych doświadczeń zapewni nam dostatni żywot po śmierci.
Abraham i jego żona Sara przez wiele lat nie mogą doczekać się potomstwa. Kiedy w końcu na świat przychodzi tak bardzo oczekiwany syn , Bóg zażądał by patriarcha złożył go w ofierze na całopalenie. Abraham mimo ogromnego cierpienia , usłuchał woli Pana. Gdy już podniósł dłoń z nożem, by dokonać ofiary ze swego największego skarbu, Bóg ulitował się nad nim z zwolnił go z takiego poświęcenia. Cierpienie Abrahama nie miło granic , gdyż musiał oddać stwórcy to , co było w jego życiu najważniejsze .
Z bólem ojca spotykamy się również w historii o Józefie. Zawistni bracia sprzedają go do egipskiej niewoli, a zrozpaczonemu ojcu przynoszą zakrwawione szaty twierdząc, że został rozszarpany przez dzikie zwierzęta.
Największe tortury i cierpienia fizyczne i moralne musi znosić inny bohater biblijny- Hiob. Był wiernym i sprawiedliwym czcicielem Boga. z powodu zakładu jaki powstał między Bogiem a Szatanem , Hiob zostaje poddany wielu próbom. Ten mieszkaniec kraju Hus, zostaje pozbawiony majątku, umierają jego dzieci ,a sam zostaje dotknięty trądem.
Choroba odbiera mu szacunek u ludzi ,bowiem jest traktowana jako kara za szczególnie ciężkie grzechy. Oto jak Hiob z niewysłowionym cierpieniem zwraca się do Boga:
?(…) gardzą mną przyjaciele,
zwracam się z płaczem do Boga,
by rozsądził spór człowieka z Bogiem,
Jakby człowiek z człowiekiem.?
Księga Hioba stawia pytania o sens ludzkiego cierpienia. Dlaczego cierpienia spadają na niewinnego człowieka? Czy warto być bezgrzesznym, skoro to nie gwarantuje szczęścia? Odpowiedz zawarta w Biblii brzmi: Bóg ma swojeplany, które nie są zrozumiałe dla człowieka, dlatego powinien przyjąć je z pokorą. cierpienie jest próbą , jakiej Bóg poddaje człowieka by sprawdzić jego ufność i wiarę.
W NT cierpieniu zostaje poddany Syn Boży, Jezus. Jest prześladowany i dręczony, wyśmiewany i opluwany, wreszcie skazany na męczeńską śmierć na krzyżu. Znosi swoje udręki w pokorze bo taka jest wola Najwyższego Ojca. Jest też człowiekiem , z trudem przyjmuje ból i cierpienie , a tuż przed śmiercią z żalem zwraca się do Stwórcy: ?Boże mój czemuś mnie opuścił?”
Bóg nieobcy jest również Matce Boskiej, która widzi straszna śmierć Syna, płacze pod krzyżem ,a jej matczyne serce nie może znieść straty tego którego urodziła i wychowała.
Nieco inaczej przedstawia się historia Judasza. Bohater ten nie jest wiernym sługą , wręcz przeciwnie. Jest zdrajcą i donosicielem ,który za pieniądze wydaje swego mistrza i nauczyciela- Jezusa w ręce katów. Jego cierpienie ujawnia się dopiero po ukrzyżowaniu Chrystusa. Wówczas Judasz zaczyna odczuwać wyrzuty sumienia i związany z nimi ból. Jego historia uczy nas podejmowania słusznych decyzji.
KOSMOGOMIA BIBLIJNA-
– na początku był Bóg, który stworzył niebo i ziemię, która była ciemnym pustkowiem, pełnym wód.
1 dzień stworzył światłość, którą oddzielił od ciemności, nazywając ją dniem, a ciemność nocą
2 dzień za pomocą słów stworzył w środku wód sklepienie i nazwał go niebem
3 dzień oddzielił wody od lądów, nazywając wody morzem, a lądy ziemią i na niej stworzył roślinność
4 dzień stworzył na sklepieniu niebieskim słońce, księżyc i gwiazdy
5 dzień stworzył świat zwierząt morskich i ptaki
6 dzień stworzył zwierzęta lądowe i człowieka ? mężczyznę i kobietę.
Człowieka stworzył Bóg na swój obraz i podobieństwo i zlecił mu panowanie nad całym stworzeniem i ziemią, aby ją zaludnił i uczynił sobie poddaną.
7 dzień Pan Bóg odpoczywał po swym trudzie. Błogosławił ten dzień i uczynił go świętem.
Bóg urządził w EDEN wspaniały ogród i umieścił w nim człowieka
W środku ogrodu znajdowało się drzewo życia i drzewo poznania dobra i zła. Bóg zakazał zrywania owoców z drzewa poznania dobra i zła. Następnie Bóg ulepił z gliny zwierzęta, ptaki i polecił mężczyźnie aby nadał im nazwy. Następnie w czasie głębokiego snu mężczyzny wyjął z niego żebro, z którego uformował niewiastę i przyprowadził ją przed jego oblicze.
– wąż czyli szatan, namówił niewiastę, aby zarwała owoc z zakazanego drzewa (grzech pierworodny), Bóg wygnał kobietę i mężczyznę z raju mówiąc ? prochem jesteś i w proch się obrócisz? i stali się śmiertelni.
– monoteizm- jeden bóg
– człowiekjest istotą wyjątkową otrzymał od Boga wiele darów, Bóg wszechmogący
– sprawiedliwy, miłosierny, doskonały
KOSMOGOMIA MITOLOGICZNA-
– według mitów świat powstał z chaosu
– pierwsza para bogów Uranos- Niebo oraz Gaja ? Ziemia. Uranos i Gaja dali początek następnym bogom i ludziom. Bogowie toczyli ze sobą walki o panowanie nad światem i podzielili się między sobą władzą.
Inne mity głosiły , że człowiek został stworzony przez Prometeusza , który ulepił go z gliny pomieszanej ze łzami, a duszę dał mu z ognia skradzionego bogom z nieba. Zło i nieszczęścia spowodowała Pandora.
– politeizm ?chaos- wielu bogów
– człowiek był przez bogów wykorzystywany, karany, Bogowie okrutni, niedoskonali ,skłóceni ze sobą
APOKALIPSA św. Jana ,ostatnia księga biblii, prorocka, najbardziej tajemnicza w Nowym Testamencie, stanowiąca dopełnienie całości Objawienia Bożego.
– ukazuje widzenie św. Jana, który był ostatnim przy życiu z grona dwunastu apostołów i otrzymał na wyspie Patos objawienie dotyczące losów kościoła, aż do powtórnego przyjścia Chrystusa.
SYMBOLIKA APOKALIPSY: siedem pieczęci
ZDARZENIA
– otwarcie I pieczęci ? pojawienie się białego konia wraz z jeźdźcem apokalipsy
– otwarcie II pieczęci ? pojawienie się konia barwy ognia i siedzącego na nim jeźdźca, który miał odebrać ziemi pokój
– otwarcie III pieczęci ? pojawił się koń czarnej barwy, a na nim jeździec z wagą w ręce
– otwarcie IV pieczęci ? pojawił się koń trupio blady, a na nim siedział jeździec o imieniu śmierć i otchłań towarzyszyła jemu
– otworzono V pieczęć ? ukazały się dusze zabitych dla słowa Bożego i dla świadectwa
– otwarcie VI pieczęci – trzęsienie ziemi i zagłada świata, bestia się pojawiła
SYMBOLIKA Apokalipsy
Bestia ? ucieleśnienie zła
Biała szata ? czystość
Czerń ? śmierć
Baranek ? Jezus Chrystus
Siedem pieczęci ? tajemnica
Relacje pomiędzy człowiekiem a Bogiem
Próba Abrahama
Abraham był wiernym wyznawcą Boga, choć ten przez sto lat nie dał mu dziecka z prawego łoża. Ąle rzecz się odmieniła, 90 letnia Sara powiła syna- Izaaka. I Bóg zażądał od Abrahama ofiary-zażyczył sobie, by Abraham złożył ukochanego syna w ofierze na całopalenie. Abraham wziął syna drewno i udał się na wskazane miejsce. Zbudował tam ołtarz, związał syna, wziął nóż aby zabić syna. Ukazał mu się anioł i kazał Abrahamowi puścić syna ,a zabić barana, którego spostrzegł za sobą w krzakach. Zamiast syna miał złożyć w ofierze barana. Po spaleniu barana anioł obiecał ,że będzie miał tyle dzieci co gwiazd na niebie.
Abraham w godzinę próby wypełnił wolę Boga. Jest symbolem wiary opartej na absolutnym posłuszeństwie i zaufaniu do stwórcy.
PRÓBA ABRAHAMA jako przykład stylu biblijnego
– styl biblijny ? narrator biblijny nie informuje odbiorcy oszczegółach materialnego świata, o wyglądzie postaci, o myślach i uczuciach postaci
– stosowane są zdania krótkie i współrzędnie złożone,
Psalm jako gatunek biblijny ?
PSALM ? to hebrajska pieśń religijna, ma zwykle formę modlitewnego hymnu. Zbudowana jest w wersetach.
PSALM 6 ? utwór błagalny
a) podmiot liryczny 1 osoba l. poj. czyli ja
b) adresat ? Panie Boże
c) o co prosi : prosi Boga o oczyszczenie z grzechów, o zmiłowanie, o opiekę o przyjęcie modlitw
d) Bóg jest miłosierny, potężny, wszechmocny
Wniosek:
Psalm 6 jest utworem błagalnym, gdyż podmiot liryczny błaga Boga o miłosierdzie
PSALM 144 ? psalm pochwalny
a) podmiot liryczny 1 os. L. poj. czyli człowiek
b) adresat Panie Boże
c) pochwała Boga za to że jest obrońcą dobroczyńcą, wybawcą, daje schronienie
związki frazeologiczne- z biblii
jabłko Adama ? legenda głosi, że gdy Adam dał się namówić na spróbowanie zakazanego owocu, kawałek jabłka utkwił mu w gardle. Do dziś nazwa ta funkcjonuje w medycynie ? oznacza chrząstkę w krtani wyraźnie widoczną u szczupłych mężczyzn
kainowe znamię ? jest to piętno zbrodniarza, bratobójcy. Kain z zazdrości o miłość do Boga zabił swojego brata Abla, za co Bóg napiętnował go znamieniem na czole.
przenieść się na łono natury ?
Związki frazeologiczne:
jabłko Adama – tak nazywamy chrząstkę widoczną na szyi mężczyzny
Sodoma i Gomora ? o wielkiej awanturze, zamieszaniu, chaosie wywołującym grozę; o rozpuście, wyuzdaniu
Manna z nieba ? cud; nieoczekiwany dar; zyski, dochody niespodziewane, niezasłużone, niezapracowane
Wdowi grosz ? niewielka suma, ofiara dana ze szczerego serca, kosztem wyrzeczeń przez ludzi niezamożnych.
Syn marnotrawny ? człowiek, który zawinił i opamiętał się
Trąba jerychońska ? głośny
Alfa i Omega ? początek i koniec, wszystko; absolutny autorytet, wyrocznia
Umyć ręce ? usuwać się od czegoś, wyprzeć się kogoś; czegoś, nie chcieć brać za coś odpowiedzialność
Judaszowe srebrniki ? zapłata otrzymana za zdradę
7 lat tłustych i siedem lat chudych – Lata dobrobytu i lata klęski
Niewierny Tomasz -Niedowiarek
Judaszowe srebrniki -przekupstwo
Rzeż niewiniątek – Cierpienie istot niewinnych
Salomonowy wyrok – Sprawiedliwy wyrok zaskakujący w swojej wymowie
Zmienić się w slup – Stanąć jak wryty
Plagi egipskie – Nieszczęście , klęska
Egipskie ciemności – Nieprzeniknione ciemności
Zakazany owoc – Coś co jest niedostępne
Kainowe piętno – Piętno bratobójcy
.wieża Babel- symbol zamieszania wynikający z pychy i źle pojętej ambicji
Rzucać perły przed wieprze: nie warto dawać czegoś cennego czy kosztownego temu, kto tego nie umie docenić.
Perła jest od zawsze oznaką czegoś cennego i wyjątkowego
Wdowi grosz -nie liczy się wysokość ofiary, ale wartość, jaką ma ona dla ofiarującego.
Przenieść się na łono Abrahama ? śmierć
SENS CIERPIENIA W KSIĘDZE HIOBA
Hiob był człowiekiem prawym, sprawiedliwym, bogobojnym i unikał zła. Pewnego dnia szatan rozmawiał z Bogiem i wyraziłswoją wątpliwość w prawość postawy Hioba oraz chęć poddania go próbie. Bóg przekonany o prawości i wierności Hioba , pozwolił szatanowi wystawić wiard) Hioba na próbę. Wówczas przybył do Hioba posłaniec i oznajmił mu o stracie wszystkich jego wołów i pobiciu sług. Drugi posłaniec doniósł mu , że ogień Boży spadł z nieba i spalił jego owce, inny posłaniec oznajmił , że straszny huragan uderzył w jego dom i zginęli jego synowie i córki. Hiob padł na ziemię i rzekł: ? Dał Bóg i zabrał Bóg niech będzie imię Boga błogosławione? Później ponownie rozmawiał z Bogiem i otrzymał zgodę na ponowną próbę. Wówczas Hiob został obsypany trądem. Tę próbę także przeszedł zwycięsko.
Hiob symbolizuje niezachwianą wiarę, ufność do Boga i niezawinione cierpienie. Historia dowodzi, że cierpienie jest wpisane w ludzki los i można je traktować jak próbę przez którą Bóg doskonali ludzi.
SENS PRZYPOWIEŚCI BIBLIJNYCH
Styl: gatunek literatury moralistycznej, utwór narracyjny, w którym przedstawione postacie i zdarzenia są przykładem uniwersalnych praw ludzkiej egzystencji i postaw wobec życia-moralistyczny- pouczający.
Przypowieść ? utwór moralistyczny. Krótka historyjka , która ilustruje życiowe prawdy.
Przypowieść o siewcy: Jezus opowiedział ludowi przypowieść o siewcy.
Siwca wyszedł siać w pole i rozsiewane ziarna padały na różne podłoża: jedne na drogę, skąd wydziobały je ptaki, inne na miejsca skaliste, gdzie szybko po wzejściu uschły, a jeszcze inne między ciernie, które je zagłuszyły. Dopiero gdy trafiło na żyzną glebę, wydało bogaty plon. Pouczenie człowieka.
Miłosierny Samarytanin :Człowiek idący z Jerozolimy do Jerycha wpadł w ręce abójców, którzy mu wszystko zabrali, ciężko zranili i zostawili na wpół umarłego przy drodze. Przechodnie mijali go z obojętnością. Dopiero podróżnik Samarytanin, zobaczywszy go, wzruszył się, opatrzył mu rany winem i oliwą , zabrał go ze sobą do pobliskiej gospody i pielęgnował. Gdy sam musiał wyruszyć w dalszą podróż, zapłacił gospodarzowi, aby opiekował się nim. Wzór prawdziwej miłości bliźniego.
Syn marnotrawny:
Pewien zamożny człowiek miał dwóch synów. Młodszy zażądał przypadającej na niego części majątku i otrzymawszy ją od ojca, bez słowa sprzeciwu, wyruszył w świat i szybko roztrwonil. Zatrudniwszy się do pasania świń, myślał z żalem, że najemni pracownicy jego ojca żyją lepiej niż on i zdecydował się wrócić do rodzinnego domu. Postanowił błagać ojca o to, aby uczynił go tylko swoim najemnikiem, sądząc ,że nie jest już godnym nadal być jego synem. Skruszony wraca do ojca, a ten przyjmuje go z radością, ciesząc się z jego powrotu . Dał mu jedzenie, bogate ubranie i kazał swoim sługom urz sądzić
