Pierwsze Państewka Słowiańskie
Pierwsze państewka Słowian powstały na obrzeżach osadnictwa słowiańskiego. Były to obszary szczególnie narażone na najazdy obcych, gdzie konieczna stawała się intensyfikacja wysiłku zbrojnego. Równie ważne dla powstania państewek słowiańskich było sąsiedztwo silnych organizacji państwowych.
W pierwszej połowie wieku VII powstało państwo Samona. Jego założyciel był kupcem frankijskim, który przybył do kraju Słowian ok. 624 r. Z kroniki tzw. Fredegara, jedynego źródła informującego o tym państewku, wiadomo, że leżało w strefie wpływów Awarów i Franków. Państwo Samona prawdopodobnie obejmowało południową część Moraw, południowo-zachodnią Słowację i Dolną Austrię.
Samon dał się poznać jako waleczny władca słowiański, który kilkakrotnie wchodził w konflikty zbrojne z Awarami i Frankami. Na państwo Samona ruszyła wyprawa Franków na przełomie 631 i 632 r., ale najeźdźcy przegrali trzydniową bitwę. Rozzuchwaleni tym Słowianie wielokrotnie napadali na terytorium frankijskie, o czym z ubolewaniem pisał kronikarz.
Państwo przestało szybko istnieć, podobnie jak powstałe państwo karantańskie. Założyli je Słowianie Południowi, zwani
K a r a n t a n a m i (Słoweńcy). Zajmowali ziemie między Dunajem a Morzem Adriatyckim. Jego usytuowanie w strefie granicznej między Frankami, Longobardami i Awarami sprzyjało koncentracji władzy. Karantania już na początku IX w. utraciła samodzielność polityczną.
Odmienna była sytuacja dziejowa powstałego na Bałkanach państwa bułgarskiego. Państwo to nie było efemerydą polityczną, jak państwa Samona i karantańskie. Kształtowało się dłużej, gdyż od końca VII do początku IX w. Było ono dziełem głównie P r o t o b u ł g a r ó w, ludu pochodzenia tureckiego. Ich wódz -chan Asparueh podporządkował
swej władzy Słowian Południowych i uznawany jest za założyciela państwa. Początek państwowości bułgarskiej jest datowany na 680-681 r. W VII1 i IX stuleciu państwo bułgarskie rozszerzyło swe granice w kierunku północno-wschodnim, po dolny Dniestr. Odebrało także Awarom terytoria pomiędzy Dunajem a Cisą. Niewykluczone, że w tym właśnie czasie zwiększył się wpływ elementu słowiańskiego na Protobułgarów, co wyrażało się np. przejęciem mowy Słowian. W 865 r. Bułgarzy przyjęli c h r z e ś c i j a ń s t w o z Konstantynopola. Nazwę Protobułgarów wprowadzono w celu odróżnienia ich od Bułgarów ludu, jaki wytworzył się z połączenia elementu słowiańskiego i protobułgarskiego. Proces ten trwał przez VIII i IX stulecie.
Dzieje Moraw po upadku państwa Samona pozostają przez pewien czas nieznane. Dopiero źródła z lat trzydziestych dostarczają informacji o nowym państwie i jego księciu Mojmirze. Obszar tego
państwa początkowo składał się z Moraw i zachodniej części Słowacji. Stolicą państwa morawskiego był Welehrad. Na terytorium Moraw wysyłane były misje chrystianizacyjne z ośrodków niemieckich. Zależność Moraw od Kościoła niemieckiego była nie do pogodzenia z dążeniami politycznymi władców morawskich. Toteż książę Rościsław zwrócił się do cesarza Bizancjum, prosząc o przysłanie misjonarzy. Cesarz bowiem był zainteresowany rozszerzeniem strefy wpływów wschodniego Kościoła. Posłał zatem z misją na Morawy dwóch braci Cyryła i Metodego. Przyjmuje się, że Morawy przyjęły chrześcijaństwo w 865 r.
Misjonarze uzyskali zgodę od papieża (zapewne w 867 r.) na stosowanie w liturgii języka słowiańskiego. Ich zasługą było przetłumaczenie na język słowiański Pisma Świętego. Rozpoczęli także pracę nad tzw. g ł a g o 1 i c ą, tj. najstarszym pismem słowiańskim. Działalność Cyryla i Metodego na Morawach znajdowała uznanie i poparcie Rościsława (846-870). Książę ten został jednak obalony przez Świętopełka (870-894). Nowy władca znacznie rozszerzył terytorium państwa, które przyjęło się nazywać Państwem Wielkomorawskim. Świętopełk najpierw opanował obszar Małopolski i Śląska, a później kraj Lędzian aż do Bugu. Około 883 r. zajął Czechy i ziemie zamieszkane przez plemiona serbo-łużyckie. Książę znajdował się pod silnym wpływem państwa wschodniofrankijskiego. Wyraźnie zaznaczyły się w czasie jego rządów wpływy biskupów bawarskich na Morawach. Konsekwencją tej sytuacji było uwięzienie Metodego pod zarzutem herezji. Jednocześnie zaostrzył się w Państwie Wielkomorawskim spór między zwolennikami liturgii słowiańskiej i liturgii łacińskiej.
Metody wprawdzie odzyskał wolność na skutek osobistej interwencji papieskiej, ale po jego śmierci (885 r.) uczniowie tego „słowiańskiego apostoła” zostali wygnani z Wielkich Moraw. Udali się do Bułgarii, gdzie kontynuowali działalność misyjną i prace nad c y r y 1 i c ą, tj. alfabetycznym pismem słowiańskim.
Ostatecznie to nie Niemcy zagrozili istnieniu Państwa Wielkomorawskiego a Węgrzy. Pojawili się oni nad Dunajem i stąd zadali decydujący Czechy cios morawskiemu państwu na początku wieku X. Po 170 latach przestało
ono istnieć, a jego upadek ułatwił plemionom czeskim tworzenie zaczątków organizacji państwowej, która u swego zarania objęła obszar Kotliny Czeskiej.
Książęta czescy z różnym skutkiem próbowali bronić samodzielności swojego państwa. Jednak w orbicie silnych wpływów niemieckich znalazły się Czechy już za księcia Bolesława I (929-972), który uznał zwierzchnictwo cesarza Ottona I.
Ruś Kijowska W politycznych dziejach wschodniej Słowiańszczyzny istotną rolę odegrały dwa ośrodki: Kijów i Nowogród Wielki. Kijów, leżący nad Dnieprem, stanowił centrum ziem zamieszkanych przez Polan (naddnieprzańskich, w odróżnieniu od Polan nadwarciańskich). Nowogród Wielki położony nad jeziorem Ilmeń był ośrodkiem ziem zamieszkanych przez Słowenów.
Silnym impulsem do ukształtowania się organizacji państwowej wschodnich Słowian był napływ normańskich Waregów. Organizowali oni zbrojne wyprawy na Ruś i stopniowo uzależniali od siebie tamtejsze plemiona, zmuszając je do płacenia danin. Około roku 882 opanowali Kijów i datę tę uważa się za początek państwa staroruskiego, zwanego Rusią Kijowską. Od końca IX w. panowała na Rusi normańska dynastia Rurykowiczów (od księcia Ruryka). Nie oznacza to, że bez normańskich Waregów nie powstałoby w tej części Słowiańszczyzny państwo. Procesy państwowotwórcze rozpoczęły się bowiem na Rusi znacznie wcześniej. Z biegiem czasu nastąpił szybki proces slawizacji normańskich przybyszy i rodu Rurykowiczów.
Książęta kijowscy rozszerzyli granice Rusi i opanowali ważny szlak handlowy „od Waregów do Greków”. Biegł on od Bałtyku do Morza Czarnego szlakiem rzecznym wzdłuż Dniepru. Nastąpiło wówczas zacieśnienie kontaktów handlowych i kulturalnych w Bizancjum.
