PARK NARODOWY – duży obszar wyróżniający się szczególnymi naturalnymi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi o charakterze pierwotnym, chroniony, tzn. taki, na którym nie wolno prowadzić działalności gospodarczej.
W Polsce parki narodowe są najwyższą formą ochrony przyrody na ściśle określonym obszarze. Ochronie podlega cała znajdująca się w granicach parku przyroda ożywiona i nieożywiona, a także wartości historyczne i kulturowe.
Białowieski Park Narodowy, utworzony w 1947. Zajmuje powierzchnię 5348 ha, z czego pod ścisłą ochroną jest 4747 ha. Siedzibą dyrekcji parku jest Białowieża. Obejmuje część Puszczy Białowieskiej, zachowaną w stanie naturalnym.
Na obszarze parku rosną unikatowe okazy starych drzew, około 80 gatunków roślin naczyniowych, ponad 200 gatunków mszaków i około 1000 gatunków grzybów. Z rzadkich roślin – obuwik, kosaciec syberyjski, arnika górska. Z osobliwości – konik leśny, bóbr europejski, bocian czarny, orzeł krzykliwy, orzeł bielik. Znajduje się tu ośrodek hodowli żubrów.
Położony jest we wschodniej części Nizin Podlasko- -Białowieskich, gdzie pierwotnie występowały leśne zbiorowiska typowe dla niżu europejskiego: bagienne, łęgowe, grądowe i borowe.
Park posiada interesujące muzeum przyrodnicze oraz kompleks zabytkowy, zwany parkiem pałacowym.
Pieniński Park Narodowy, założony w 1932, formalnie powołany do życia w 1954, w województwie nowosądeckim. Powierzchnia 2231 ha (w tym 777 ha pod ochroną ścisłą). Siedziba dyrekcji znajduje się w Krościenku.
Obejmuje środkową część pasma Pienin (Pieniny Czorsztyńskie, Masyw Trzech Koron i Pieninki), z najwyższym szczytem Trzy Korony – 982 m n.p.m., zbudowaną z wapieni, łupków, margli i piaskowców, o różnej odporności, wpływających na znaczne zróżnicowanie form krajobrazu.
Liczne skałki oraz głębokie jary i wąwozy (Sobczański, Gorczyński). Malowniczy przełom Dunajca, nad którym wznoszą się skałki dochodzące do 300 m wysokości. Różnorodność szaty roślinnej jest związana ze zróżnicowaniem mikroklimatycznym i siedliskowym.
Dominują zbiorowiska leśne (buczyna karpacka, lasy jaworowe, ciepłolubne buczyny i zarośla), charakterystyczne murawy naskalne, śródleśne łąki ziołoroślowe oraz suche łąki pienińskie. Reliktowe stanowisko sosny rosnącej na szczytach i wąskich półkach skalnych.
We florze gatunki endemiczne – przonak pieniński, mniszek pieniński – oraz chronione, m.in. języcznik zwyczajny, lilia złotogłów, obuwik pospolity, storczyk bzowy i storczyk szerokolistny. Bogata i ciekawa fauna: podkasaniec Schreibersa (nietoperz), dzik, borsuk, sarna, ryś i żbik.
Ptaki: sokół wędrowny, orlik krzykliwy, orzeł przedni, puchacz i dzięcioł czarny. Rzadkie owady: nadobnica alpejska oraz niepylak apollo. Stanowiska flory kopalnej z pliocenu i plejstocenu.
Wśród zabytków historycznych na uwagę zasługują ruiny zamku w Czorsztynie oraz zamek w Nidzicy.
Roztoczański Park Narodowy, utworzony w 1974, w środkowej części województwa zamojskiego. Powierzchnia 7885 ha (w tym 806 ha pod ochroną ścisłą). Siedzibą dyrekcji jest Zwierzyniec. Założony na bazie istniejących tu wcześniej 8 rezerwatów leśnych oraz 3 florystycznych.
Obejmuje zalesione pasma niewysokich wzgórz, zbudowanych głównie ze skał wapiennych i kredowych w zachodniej części Roztocza Środkowego. Silnie zróżnicowana rzeźba z wąwozami, malowniczą doliną rzeki Wieprz i sztucznymi stawami (Echo, Florianki, Kościelny). Różnorodna mozaika zespołów leśnych – buczyna karpacka, bór bagienny, jodłowy bór mieszany, świetlista dąbrowa i in.
W wyjątkowo bogatej florze występują gatunki: borealne (bagnica torfowa, zimoziół północny), pontyjskie (pluskwica europejska, powojnik prosty, róża francuska), stepowe (wiśnia karłowata), subatlantyckie (widłak torfowy, rosiczka pośrednia) oraz górskie (widłak wroniec, lepiężnik biały).
W faunie spotyka się m.in.: rzadką nadobnicę alpejską, mieniaka tęczowca oraz południowe gatunki szarańczaków, a wśród kręgowców: salamandrę plamistą, turkusową odmianę padalca, węża Eskulapa, orzesznicę, koszatkę i żołędnicę, a także liczne sarny, jelenie i dziki. Ostoja konika polskiego.
Lasy parku wchodziły niegdyś w skład ordynacji Zamoyskich.
