PARK NARODOWY, duży obszar (w Polsce ponad 500 ha) wyróżniający się szczególnymi walorami przyrodniczy i krajobrazowymi o charakterze naturalnym, chroniony ze względów naukowych, kulturowych, estetycznych i in.; w parku narodowym nie prowadzi się żadnej działalności gospodarczej, zwłaszcza w wyodrębnionych na jego terenie rezerwatach ścisłych, albo ogranicza się ją do zabiegów mających na celu zachowanie lub przywrócenie jego pierwotnych cech przyrodniczych oraz udostępnienie go ludziom w celu wypoczynku i zwiedzania; najstarszym parkiem narodowym na świecie jest zał. 1872 Park Narodowy Yellowstone (USA), największym parkiem narodowym, o pow. 70 mln ha, jest park obejmujący pn.-wsch. część Grenlandii (Dania); w Polsce na obszarach powyżej 1000 ha; całkowita powierzchnia 22 parków narodowych w Polsce wynosi ponad 305 tys. ha
BABIOGÓRSKI PARK NARODOWY, teren objęty ochroną od 1934, 1954 zatwierdzony jako Babiogórski Park Narodowy; pow. 3 392 ha (943 ha zajmują lasy, a 1061 ha jest pod ścisłą ochroną); obejmuje najwyższą część Beskidu Żywieckiego – masyw Babiej Góry; roślinność wykazuje układ naturalnych pięter klim.: regiel dolny lasów mieszanych – jodłowo-bukowo-świerkowych, regiel górny borów świerkowych, piętro kosodrzewiny i piętro muraw alp.; w szacie roślinnej ponad 25 zespołów, w tym endemiczna murawa kostrzewy pstrej; wśród flory kwiatowej (ok. 700 gat.) występuje okrzyn jeleni i rogownica alp. (jedyne w Polsce); ponadto rośnie ok. 200 gat. mchów, 100 gat. wątrobowców, 200 gat. porostów, 100 gat. glonów; wśród fauny występuje ryś, jeleń, niedźwiedź brunatny, głuszec, cietrzew; 1977 Babiogórski Park Narodowy został uznany przez UNESCO za rezerwat biosfery
BIAŁOWIESKI PARK NARODOWY, od 1921 teren chroniony, od 1932 rezerwat (pow. 4693 ha), od 1947 zatwierdzony jako Białowieski Park Narodowy (najstarszy w Polsce) o pow. 10 502 ha, obejmuje tereny Puszczy Białowieskiej, w tym – ścisły rezerwat przyrody (89,3%), Ośr. Hodowli Rzadkich Zwierząt, Rezerwat Pokazowy Zwierząt Puszczańskich i Park Pałacowy; w szacie roślinnej wyróżnia się ok. 25 zespołów (10 leśnych); przeważają grądy, są też łęgi, olsy, łozowiska oraz bory: mieszane, sosnowe, świerkowe i bagienne; w Białowieskim Parku Narodowym występuje ok. 800 gat. roślin naczyniowych, ponad 200 gat. mszaków i porostów i ok. 1000 gat. grzybów, z rzadkich roślin – obuwik, pełnik europejski, kosaciec syberyjski, arnika górska, turówka wonna; w faunie (11 000 gat.) występują 62 gat. ssaków i ponad 200 gat. ptaków; z osobliwości – żubr, konik leśny, łoś, bóbr europejski, bocian czarny, orzeł bielik, orlik krzykliwy; 1977 Białowieski Park Narodowy został uznany przez UNESCO za rezerwat biosfery; wpisany na Listę Świat. Dziedzictwa Kult. i Przyyr. UNESCO, uhonorowany Dyplomem Europy.
BIEBRZAŃSKI PARK NARODOWY, park nar. o pow. 59 223 ha, utworzony 1993; obejmuje tereny znajdujące się w 3 woj.: białost., łomżyńskim i suwal.; jest największym obszarem chronionym (parkiem) w Polsce; ochroną objęte są naturalne bagna, rozlewiska i torfowiska z całym bogactwem flory i fauny, tereny unikatowe w skali Europy. Pod ścisłą ochroną 2 569 ha, w faunie ptactwo wodne, łoś, wilk, bóbr, cietrzew, batalion, rycyk (Limosa, limosa)
BIESZCZADZKI PARK NARODOWY, zał. 1973, pow. 27 834 ha (22746 ha zajmują lasy, 18 425 ha pod ścisłą ochroną), obejmuje najwyższe wzniesienia zach. pasma Bieszczad; w parku występuje piętro regla dolnego (wys. 450-1160 m n.p.m.) z naturalnym lasem bukowo-jodłowym; powyżej występują zarośla olszy zielonej i wysokogórskie łąki – połoniny; charakterystyczną cechą jest brak regla górnego i piętra kosodrzewiny; dawne tereny uprawne opanowały zarośla, gł. olszy szarej; flora roślin naczyniowych liczy ponad 800 gat., 27 gat. to rośliny wschodniokarpackie, a wilczomlecz karpacki i pszeniec biały to endemity; fauna kręgowców obejmuje ok. 200 gat., np. niedźwiedź brun., ryś, żbik, dzik, jeleń, oraz wprowadzony do Bieszczadzkiego Parku Narodowego żubr; planowany (jako jeden z pierwszych na świecie) międzypaństw. Rezerwat Biosfery obejmujący oprócz Bieszczadzkiego Parku Narodowego także tereny ukr. i słowackie. Wraz z parkami krajobrazowymi: Doliny Sanu i Ciśniańsko-Wetlińskim, wchodzi w skład utworzonego 1992 Międzynar. Rezerwatu Biosfery UNESCO Karpaty Wschodnie (pol.-słowac.-ukr.)
DRAWIEŃSKI PARK NARODOWY, obszar chroniony zał. 1990, pow. 11 342 ha, pod ochroną ścisłą 368 ha; obejmuje centr. część Równiny Drawskiej, w obrębie Puszczy Drawskiej; przeważają równiny sandrowe z głębokimi wąwozami rzek, czasem z jeziorami rynnowymi; w szacie roślinnej dominują lasy, gł. bory sosnowe, także lasy bukowe, grądy grabowe, łęgi i olsy; ostoje rzadkich gat. zwierząt, np. bobra, bociana czarnego, bielika.
GORCZAŃSKI PARK NARODOWY, park nar., zał. 1981 w rejonie Karpat fliszowych; obejmuje centr. część masywu Gorców z dwoma gł. grzbietami biegnącymi od Turbacza w kierunku szczytów Gorc i Kudłoń; pow. 7 019 ha, w tym pod ochroną ścisłą 2 850 ha, zachowane piętrowe zróżnicowanie roślinności, fragmenty pierwotnej Puszczy Karpackiej z jodłami i bukami liczącymi po ok. 250 lat, liczne gat. roślin górskich i wysokogórskich, w tym jedyne w Polsce stanowisko podejźrzona lancetowatego; w faunie – jeleń, ryś, żbik, tchórz, gronostaj, z ptaków – głuszec, bocian czarny, kruk
KAMPINOSKI PARK NARODOWY, obszar chroniony, zał. 1959 w pradolinie Wisły, na terenie Puszczy Kampinoskiej, od wsch. graniczący z Warszawą; pow. 38 544 ha, w tym pod ochroną ścisłą 4 638 ha, bory, lasy mieszane, grądy, olsy, pasy wydm piaszczystych, bagna, torfowiska; ostoja łosi, lęgowiska czapli siwej; we florze – reliktowe stanowisko chamedafne północnej. Wczesnohistoryczne grodzisko w rezerwacie Zamczysko, mogiła powstańców z 1863 pod Zaborowem Leśnym; cmentarze: partyzancki z 1944 w Wierszach oraz ofiar hitl. w Palmirach; we wsi Granica – Muzeum Kampinoskiego Parku Narodowego.
KARKONOSKI PARK NARODOWY, obszar chroniony, zał. 1959 w szczytowych partiach Karkonoszy, pow. 5 573ha (rezerwat ścisły 1717 ha), graniczy z czes. parkiem nar.; w górnych partiach znajdują się grupy skał fantastycznych kształtów, ponadto rumowiska skalne, cyrki lodowcowe i jeziorka, liczne źródła i potoki; na wierzchowinie torfowiska wysokie; roślinność o układzie piętrowym, z niewielkimi partiami naturalnych lasów bukowych; stanowiska wierzby lapońskiej i poryblinu jeziornego oraz reliktowej skalnicy śnieżnej; w faunie z gat. rzadszych – ryjówka górska, koszatka, siewka górska, płochacz halny; planowane utworzenie Międzynar. (Transgranicznego) Rezerwatu Biosfery.
MAGURSKI PARK NARODOWY, park nar. zał. 1994; pow. 19 962 ha, położony w Beskidzie Niskim, obejmuje obszar źródliskowy Wisłoki; zachowane naturalne zespoły leśne: olszyna karpacka, olszyna bagienna, łęgi, bór jodłowy, buczyna karpacka; w faunie m.in.: niedźwiedź brun., żbik, wilk, wąż Eskulapa.
NARWIAŃSKI PARK NARODOWY, park nar.; zał. 1996, pow. 7 350 ha, obejmuje bagienną dolinę Narwi (od Suraża do Rzędzian) wraz z rozlewiskami; najliczniej reprezentowane zespoły roślinności wodnej i szuwarowej; w faunie liczne zagrożone gat. ptaków, m.in.: batalion, dubelt, wodniczka, rokitniczka, wśród ssaków bóbr i wydra.
OJCOWSKI PARK NARODOWY, obszar chroniony, zał. 1956, o pow. 2146 ha (w tym rezerwat ścisły – 251 ha); obejmuje dolinę Prądnika i Sąspówki; liczne jary i jaskinie (ok. 150), m.in. Zbójecka, Łokietka, Ciemna, skały o fantastycznych formach (iglice, maczugi, bramy), wymyte w wapieniach jurajskich; w bogatej florze – wiśnia karłowata (gat. reliktowy), las jaworowy; w faunie – gat. objęte ochroną, np. pluszcz, drozd skalny, padalec turkusowy, ciekawa fauna jaskiń (nietoperze, rzadkie owady bezskrzydłe); stanowiska jaskiniowe (m.in. Jaskinia Ciemna, schronisko Wylotne) z materiałami krzemiennymi, gł. z paleolitu środk.; ślady kultur z epoki brązu i z okresu wpływów rzymskich.
PIENIŃSKI PARK NARODOWY, obszar chroniony zał. 1932, utworzony formalnie 1954, pow. 2346 ha (w tym rezerwaty ścisłe 777 ha – gł. wsch. partie Pienin); jest osobliwością przyr. i krajobrazową w skali eur.; w przełomie Dunajca piętrzą się ściany wapiennych szczytów (m.in. Trzy Korony, Sokolica); wąwozy z potokami; we florze – lasy bukowo-jodłowe, naskalne stanowiska sosny zwyczajnej, jałowca sawiny, endemity – m.in. złocień Zawadzkiego, mniszek pieniński, pszonak pieniński; w faunie – ryś, żbik, liczne gat. ptaków, np. puchacz, orzeł przedni, nagórnik skalny, b. bogata fauna bezkręgowców; szczątki kopalne z pliocenu i plejstocenu.
POLESKI PARK NARODOWY, utworzony 1990, z siedzibą we wsi Urszulin, pow. 9 759ha, obejmuje tereny znajdujące się w woj. chełm. i lubel. na Równinie Łęczyńsko-Włodawskiej; obejmuje liczne bagna, torfowiska i jeziora krasowe; naturalne kompleksy leśne z bogactwem flory, m.in. widłaki, rosiczki, storczyki, pełnik europejski, gnidosz królewski, kosaciec syberyjski i fauny, gł. ptaki wodne i błotne (np. gęś gęgawa, żuraw), wiele gat. ryb i płazów, ze ssaków np. łoś i wilk; miejsce występowania żółwia błotnego.
ROZTOCZAŃSKI PARK NARODOWY, zał. 1974, pow. 8842 ha, w tym pod ochroną ścisłą 806 ha, obejmuje zach. część Roztocza Środk., na terenie nadleśnictwa Zwierzyniec i Kosobudy (uprzednio 8 rezerwatów); płaska wyżyna o urozmaiconej rzeźbie podłoża kredowego; różnorodne lasy, m.in.: buczyna karpacka, dąbrowa, bór jodłowy, bory sosnowe, lasy mieszane; w bogatej florze – gat. górskie, borealne (np. zimoziół pn., wierzba borówkolistna), stepowe (np. storczyk kukawka), pontyjskie (np. powojnik prosty, róża franc.), subatlantyckie (np. rosiczka pośrednia); w faunie – gat. górskie (np. salamandra plamista) i pd. (np. wąż Eskulapa).
SŁOWIŃSKI PARK NARODOWY, zał. 1966, pow. 18 618 ha, w tym pod ochroną ścisłą 5619 ha, obejmuje Mierzeję Łebską, jez. Łebsko i jez. Gardno oraz pas wybrzeża po ujście do M. Bałtyckiego rz. Łupawy; największe w środk. Europie ruchome wydmy, wys. do ok. 50 m, z cmentarzyskami drzew; typowa roślinność wydmowa (z mikołajkiem i wydmuchrzycą nadmor.), w zagłębieniach śródwydmowych torfowiska (z widłakiem torfowym i rosiczką) oraz nadmor. bór sosnowy; bogata fauna ptaków wodnych, ostoja ptaków przelotnych; zabytki słowińskiej lud. kultury materialnej (we wsi Kluki skansen); 1976 uznany przez UNESCO za Świat. Rezerwat Biosfery.
ŚWIĘTOKRZYSKI PARK NARODOWY, zał. 1950, pow. 7632 ha, w tym pod ochroną ścisłą 1731 ha, w G. Świętokrzyskich (od 1922 rezerwat ścisły); obejmuje pasmo Łysogór z Łysicą, Łysą Górą, Górą Chełmową, część Pasma Klonowskiego i Doliny Wilkowskiej; rumowiska skalne – gołoborza otoczone borem jodłowym z bzem koralowym, widłakiem jałowcowym (endemit); buczyna karpacka, lasy mieszane i bór mieszany z dębem, sosną i modrzewiem pol. (endemit); z ptaków występują m.in.: orlik krzykliwy, krzyżodziób, płochacz, strzyżyk, mysikrólik; zabytki archeol., arch. (kościół i klasztor pobenedyktyński na Łysej Górze) i kultury materialnej (dymarki), pamiątki historyczne.
TATRZAŃSKI PARK NARODOWY, park nar. zał. 1954 (chroniony od 1937), pow. 21 164 ha (pod ochroną ścisłą 11 514 ha); obejmuje pn. część Tatr Wysokich i Tatr Zach., graniczy ze słowac. Tatrzańskim Parkiem Nar.; bogata i urozmaicona rzeźba terenu, kotły lodowcowe, kominy, jeziora górskie, potoki, siklawy, jaskinie; bogata i zróżnicowana roślinność górska i wysokogórska; w reglu dolnym resztki boru mieszanego jodłowo-bukowego ze świerkiem, ponadto wprowadzone sztucznie świerczyny; w reglu górnym bory świerkowe z domieszką jaworu i modrzewia; zwarte połacie kosodrzewiny z brzozą karpacką, różą alp. i in.; wysokogórskie murawy (hale); liczne rośliny chronione (sosna limba, szarotka alp., szafran spiski, goryczki, dziewięćsił bezłodygowy i in.); w faunie m.in.: kozica, świstak, niedźwiedź brun., ryś, orzeł przedni, pomurnik, skrzelopływka bagienna (relikt); 1992 utworzony przez UNESCO Międzynar. Rezerwat Biosfery Tatry (łącznie ze słowac. Tatrzańskim Parkiem Nar.).
WIELKOPOLSKI PARK NARODOWY, park nar. zał. 1957, obejmuje pow. 7602 ha, w tym pod ścisłą ochroną 259 ha, większość terenu chroniona od 1934; położony na Niz. Wielkopolskiej, k. Poznania; na terenie o krajobrazie polodowcowym m.in.: utwory moreny czołowej i dennej, ozy, drumliny, jeziora różnych typów (np. rynnowe – Jez. Góreckie, moreny czołowej – jez. Kociołek, eutroficzne – Jez. Budzyńskie, dystroficzne – jez. Skrzynka); lasy – dąbrowa, grąd, bór sosnowy i mieszany; bogata fauna, zwł. ptaków wodnych oraz owadów.
WIGIERSKI PARK NARODOWY, park nar. zał. 1989, pow. 15 085ha, w tym pod ścisłą ochroną 379 ha, obejmuje fragmenty Pojezierza Suwalskiego wraz z pn. krańcem Puszczy Augustowskiej; powołany gł. do ochrony jezior (18,5%), obejmuje lasy (65,7%), łąki, bagna, torfowiska, wydmy oraz grunty orne, które po raz pierwszy w Polsce są objęte ochroną krajobrazową; na terenie o krajobrazie polodowcowym m.in.: moreny czołowe, sandry, ozy, kemy, rynny i zagłębienia wytopiskowe, zajęte gł. przez jeziora o różnej głębokości, najgłębsze i największe – Wigry, ponadto ok. 30 innych; jezioro Wigry 1975 zostało wpisane na listę najcenniejszych obiektów wodnych w programie Aqua (Międzynar. Unii Ochrony Przyrody) ze względu na bardzo urozmaiconą linię brzegową, liczne wyspy, półwyspy, zatoki, pagórki, czystą wodę, liczne rzeczki (Czarna Hańcza) i bogactwo fauny; wiele jezior uległo zatorfieniu, 11 małych, śródleśnych jezior dystroficznych, zw. sucharami, otaczają mszary torfowcowe, które odrywając się tworzą pływające wyspy; bardzo bogata szata roślinna, 62 zespoły roślinne: torfowiskowe, leśne, wodne i łąkowe; spośród drzew najliczniej występuje sosna, świerk, brzoza brodawkowata, omszona i olsza czarna; we florze ok. 300 gat. porostów, kilkaset gat. mszaków i grzybów, oraz wiele rzadkich roślin kwiatowych; bogata fauna – 80 gat. ptaków, 25 gat. ryb (w tym rzadka sieja), bobry (tu przetrwała jedyna ich naturalna kolonia).
WOLIŃSKI PARK NARODOWY, park nar. zał. 1960, pow. 10 937 ha, w tym pod ścisłą ochroną 165 ha; obejmuje dyluwialną część wyspy Wolin z urwistym klifem nad M. Bałtyckim i z klifem ze skałkami wapiennymi nad Zalewem Szczecińskim; falisty krajobraz morenowy z najwyższym wzniesieniem Grzywacz (115 m); jeziora, lasy bukowe, lasy mieszane bukowo-dębowe, bór mieszany z sosną, bukiem i dębem, nadmor. bór sosnowy; roślinność wydmowa, na obrzeżu klifu – skupienia rokitnika zwyczajnego; w faunie liczne gat. ptaków drapieżnych (bielik, kobuz, orlik krzykliwy, rybołów, pszczołojad); ostoja ptaków wodnych.
STOŁOWYCH GÓR PARK NARODOWY, park nar., zał. 1993; pow. 6348 ha, w tym pod ścisłą ochroną 48 ha , obejmuje tereny w Górach Stołowych, w woj. wałb.; ochroną są objęte unikatowe ostańce, labirynty skalne (z piaskowca); bogata flora: rośliny torfowisk wysokich, lasy świerkowe, lokalnie lasy bukowe z domieszką in. gatunków, bogata fauna, np. jeleń, sarna, pustułka, puchacz.
