Pasywa banku i ich struktura
4.1 Struktura pasywów banku
Stosownie do ustaleń zawartych w załączniku Nr 2 do ustawy o
rachunkowości, banki maja obowiązek prezentowania w bilansie pasywów w następującym układzie:
1. Zobowiązania wobec Banku centralnego
Do pasywów wykazywanych w tej pozycji bilansu zalicza się wyłącznie zobowiązania wobec Banku Centralnego ewidencjonowane w Zespole Nr 1 wzorcowego plan kont. W szczególności: środki na rachunku Banku Centralnego prowadzonym w banku komercyjnym (konto 1101), depozyty Banku Centralnego (konto 1111), pożyczki udzielone przez Bank Centralny (konto 1121), kredyty zaciągnięte w Banku Centralnym ewidencjonowane na kontach 1130, 1131, 1132, 1133, 1134, 1135, 1136, 1139 oraz niezapłacone odsetki od kredytów i pożyczek (konto 1191).
II. Zobowiązania wobec instytucji finansowych
1. A vista
2. Terminowe
Do pasywów wykazywanych w tej pozycji bilansu zalicza się pozostałe
zobowiązania banku wobec instytucji finansowych (oprócz Banku Centralnego) ewidencjonowane w Zespole Nr 1 wzorcowego planu kont z podziałem na figurujące na rachunkach bieżących (a vista) i terminowe (konta zaliczone do grupy 17 i 18). Do instytucji finansowych, które we wzorcowym planie kont na piątym miejscu numeru konta otrzymały swoją numeracje, zaliczamy następujące podmioty:
0 – Międzynarodowe Organizacje Finansowe
1 – Filie, Oddziały i Agendy banku za granicą
2 – Banki
3 – Banki centralne za granicą
4 – Placówki pocztowe
5 – Giełda papierów wartościowych
6 – Biura maklerskie
7 – Instytucje ubezpieczeniowe
8 – Fundusze inwestycyjne ( w tym Narodowy Fundusz Inwestycyjny)
9 – Inne instytucje finansowe ( w tym: kantory, fundusz powierniczy)
III. Zobowiązania wobec klientów i sektora budżetowego
1. Lokaty oszczędnościowe:
a) a vista
b) terminowe
2. Pozostałe:
a) a vista
b) terminowe
Do pasywów wykazywanych w powyższych pozycjach bilansu zalicza się
wszystkie zobowiązania ewidencjonowane w Zespołach Nr 2 i 3 wzorcowego planu kont. Dalszy podział na zobowiązania z tytułu lokat oszczędnościowych i pozostałych zobowiązań, a w ramach tych pozycji na rachunki bieżące (a vista) i terminowe, zobowiązuje do grupowania zobowiązań odrębnie z tytułu lokat oszczędnościowych (tylko lokaty w bonach oszczędnościowych – konto 273 i na książeczkach oszczędnościowych bieżących i terminowych- konto 275). Pozostałe rachunki bieżące i depozyty terminowe podmiotów nie finansowych i sektora budżetowego ewidencjonowane w Zespołach 2 i 3 wzorcowego planu kont ujmowane są w pozycji szczegółowej „Pozostałe”.
IV. Zobowiązania z tytułu papierów wartościowych
1. Własnych obligacji
2. Pozostałe
Do pasywów wykazywanych w powyższych pozycjach bilansu zalicza się
sprzedane przez bank papiery wartościowe ewidencjonowane na koncie 401- Sprzedaż papierów wartościowych z udzielonym przyrzeczeniem odkupu (forma depozytu przyjętego od nabywcy- „Własnych obligacji”) oraz na koncie 480 – Papiery wartościowe własnej emisji („Pozostałe”). W pozycjach tych ujmowane są również należne nabywcom odsetki (nie zapłacone) ewidencjonowane na kontach 4091 i 469.
V. Fundusze specjalne i inne pasywa
1. Fundusze specjalne
2. Inne pasywa
Do pasywów wykazywanych w tych pozycjach bilansu zalicza się:
– do pozycji „Fundusze specjalne” – część salda konta 551 dotyczącą Zakładowego Fundusz Świadczeń Socjalnych,
– do pozycji „Inne pasywa” zalicza się zobowiązania banku ewidencjonowane w Zespole Nr 5 wzorcowego planu kont, jak np. zobowiązania z tytułu rozrachunków międzybankowych (konto 501), rozrachunków wewnątrz bankowych (konta: 510, 511), z tytułu obrotu papierami wartościowymi (kont 520, 521, 522, 523, 524) oraz zobowiązania wobec wierzycieli różnych (np. pracowników, ZUS, podatku od płac itp.
VI. Rozliczenia międzyokresowe i przychody przyszłych okresów
1. Rozliczenia międzyokresowe
2. Przychody przyszłych okresów
Do pasywów wykazywanych w tych pozycjach bilansu zalicza się w szczególności: – do pozycji „Rozliczenia międzyokresowe” – koszty do zapłacenia
ewidencjonowane na koncie 532 (na koncie tym nie ewidencjonuje
się odsetek),
– do pozycji „Przychody przyszłych okresów” – przychody przyszłych
okresów ewidencjonowane na koncie 531 (na koncie tym
ewidencjonuje się również odsetki).
VII. Rezerwy
1. Rezerwy na podatek dochodowy od osób prawnych
2. Pozostałe rezerwy
Do pasywów wykazywanych w tych pozycjach bilansu zalicza się:
– do pozycji „Rezerwy na podatek dochodowy od osób prawnych”-
rezerwę na odłożony podatek dochodowy ustaloną na koniec roku
obrotowego (część salda konta 535 dotyczącą odłożonego podatku
dochodowego),
– do pozycji „Pozostałe rezerwy” – rezerwy utworzone na udzielone
zobowiązania ewidencjonowane na kontach pozabilansowych (konto
630)
VIII. Zobowiązania podporządkowane
Do pasywów wykazywanych w tej pozycji bilansu zalicza się przyjęte
przez bank na okres co najmniej 5 lat środki pieniężne, które zgodnie z
umową nie mogą być wcześniej wycofane, a w przypadku upadłości lub
likwidacji banku będą podlegać zwrotowi w ostatniej kolejności –
ewidencjonowane na koncie 620. Ewidencjonowanie zobowiązań na tym
koncie wymaga zgody Komisji Nadzoru Bankowego, a ich wysokość nie
może być wyższa jak 50 % funduszy podstawowych ( art.127 ust. 3
ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe -Dz.U. Nr 140 poz.939
z późniejszymi zmianami).
IX. Kapitał (fundusz ) podstawowy
Do pasywów wykazywanych w tej pozycji bilansu zalicza się kapitał podstawowy ewidencjonowany na koncie 600.
X. Zadeklarowane, lecz nie wniesione wkłady na poczet kapitału
podstawowego (wielkość ujemna)
W tej pozycji bilansu wykazuje się ze znakiem ujemnym kapitał podstawowy zadeklarowany (ewidencjonowany na koncie 600) w części jeszcze nie opłaconej – ewidencjonowany na koncie 601.
XI. Kapitał (fundusz) zapasowy
1. Ze sprzedaży akcji powyżej ich wartości nominalnej
2. Tworzony ustawowo
3. Tworzony zgodnie ze statutem
4. Inny
W tej pozycji bilansu wykazuje się fundusz zapasowy ewidencjonowany
na koncie 602. Do konta 602 musi być prowadzona odpowiednia
dodatkowa ewidencja (analityka), umożliwiająca dokonanie podziału
funduszu zapasowego na źródła jego tworzenia, bowiem w bilansie jest
on wykazywany w oddzielnych pozycjach.
XII. Kapitał (fundusz) rezerwowy
1. Z aktualizacji wyceny
2. Na ogólne ryzyko bankowe
3. Pozostałe
Do pasywów wykazywanych w tej pozycji bilansu zalicza się:
– do pozycji szczegółowej „Z aktualizacji wyceny” – dodatnie
różnice z tytułu przeceny rzeczowego majątku trwałego (konto 613),
– do pozycji „Na ogólne ryzyko bankowe” – rezerwę tworzoną na
podstawie art. 130 ustawy Prawo bankowe – na ryzyko ogólne
związane z prowadzeniem działalności bankowej, ewidencjonowaną
na koncie 610 (1,5 % średniego kwartalnego stanu należności
kredytowych),
– do pozycji „Pozostałe”- kapitał rezerwowy utworzony z zysku do
podziału i wpłat akcjonariuszy (konto 603).
XIII. Nie podzielony wynik finansowy z lat ubiegłych
1. Zysk (wielkość dodatnia)
2. Strata (wielkość ujemna)
W pozycji szczegółowej „Zysk (wielkość dodatnia)”- wykazuje się
sumę nie podzielonego zysku z lat ubiegłych stanowiącego saldo Ma
konta 604 – Wynik z lat ubiegłych. W pozycji „Strata (wielkość
ujemna)” – wykazuje się kwotę niepokrytej starty z lat ubiegłych
stanowiącej saldo Wn konta 604.
XIV. Wynik finansowy netto roku obrotowego
1. Zysk netto (wielkość dodatnia)
2. Strata netto (wielkość ujemna)
W pozycji szczegółowej „Zysk netto (wielkość dodatnia)”- wykazuje
się saldo Ma konta 650 – Wynik w trakcie zatwierdzenia, zaś w
pozycji „Strata netto (wielkość ujemna) saldo Wn konta 650.
W bilansie ponadto wykazuje się zobowiązania pozabilansowe
udzielone i otrzymane w następującym układzie:
I. Zobowiązania warunkowe z tytułu:
1. Weksli akceptowanych i indosowanych, czeków, akredytyw itp.
2. Udzielonych gwarancji i poręczeń
3. Pozostałych
Do zobowiązań pozabilansowych wykazywanych w powyższych
pozycjach szczegółowych zalicza się:
– do pozycji 1- potencjalne zobowiązania przyszłościowe banku z
tytułu akceptowanych (zobowiązanie do wykupu) i indosowanych
(przeniesienie prawa własności) weksli, akredytyw itp., które mogą
stać się wymagalne w przypadku zaistnienia określonych
okoliczności (np. nie wykupienia przez klienta banku weksli, nie
zapłacenia przez klienta należności na którą otwarto akredytywę),
– do pozycji 2 – potencjalne zobowiązania przyszłościowe banku z
racji udzielonych klientom banku gwarancji i poręczeń z różnych
tytułów,
– do pozycji 3 – potencjalne zobowiązania banku inne niż wymienione
w pozycjach 1 i 2
II. Zobowiązania wynikające z tytułu operacji kupna / sprzedaży z
klauzulą odkupu
Do zobowiązań wykazywanych w tej pozycji pozabilansowej zalicza
się potencjalne zobowiązania, które mogą w przyszłości wystąpić z
tytułu zobowiązania się banku do zakupu papierów wartościowych,
sprzedaży papierów emitentów.
III. Ryzyko kredytowe wywołane nieodwołalnym zobowiązaniem
Do zobowiązań pozabilansowych wykazywanych w tej pozycji zalicza
się poręczenia i gwarancje udzielone klientom na kredyty otrzymane z
innych banków
4.2 Ewidencja stanów i zmian w pasywach bankowych
Ewidencja księgowa pasywów banku powinna być prowadzona w taki
sposób aby pozwoliła na sporządzenie obowiązującej sprawozdawczości finansowej to jest: bilansu, rachunku zysków i strat, informacji dodatkowej, sprawozdania z przepływu środków pieniężnych oraz sprawozdania z działalności jednostki. Ewidencja księgowa pasywów banku powinna zapewnić:
– wyodrębnienie zobowiązań wobec budżetu państwa lub jednostek samorządu terytorialnego z tytułu uzyskania prawa budynków i budowli,
– dane o strukturze własnościowej kapitału podstawowego oraz liczbie i wartości nominalnej subskrybowanych akcji, w tym uprzywilejowanych,
– stan na początek roku obrotowego, zwiększenia i wykorzystanie oraz stan końcowy kapitałów (funduszów) zapasowych i rezerwowych,
– dane o stanie rezerw według celu ich utworzenia na początek roku obrotowego, zwiększeniach, wykorzystaniu, rozwiązaniu i stanie na koniec roku obrotowego, ze wskazaniem tych z nich, które korygują należności,
– podział zobowiązań pozostałych do spłacenia na dzień bilansowy, według terminów spłaty przewidzianych umowami:
a) do 1 roku
b) od 1 do 5 lat
c) ponad 5 lat
– wykaz grup zobowiązań zabezpieczonych na majątku banku (ze
wskazaniem ich rodzaju),
– zobowiązania warunkowe, w tym również udzielone przez bank
gwarancje i poręczenia, także wekslowe.
4.3 Wycena pasywów banku
Podstawowe zasady wyceny pasywów są takie same, jak i aktywów,
które omówiono na poprzednim wykładzie. Zasady: ostrożnej wyceny i
istotności, należące do zasad uniwersalnych, mają zastosowanie również
do wyceny pasywów. Należy także pamiętać o zasadzie indywidualnej
wyceny każdego składnika pasywów oraz nie kompensowania różnych
co do rodzaju pasywów z aktywami, jak również przychodów z kosztami.
Przy wycenie poszczególnych rodzajów pasywów stosuje się następujące
zasady:
– stan kapitałów lub funduszy własnych wycenia się w wartości
nominalnej,
– zobowiązania wyrażone w walucie obcej wycenia się po kursie
średnim NBP obowiązującym na dzień bilansowy,
– zobowiązania – w kwotach wymagających zapłaty, łącznie z odsetkami.
Pisemne potwierdzenia (inwentaryzacja) przez kontrahentów dotyczy większości pasywów (nie dotyczy osób fizycznych). Uzgodnienie stanu rachunków z osobami fizycznymi następuje w drodze wysyłania do nich wyciągów bankowych ( w tym na koniec roku). W przypadku nie zgłoszenia niezgodności w ciągu 14 dni od daty wysłania, stan rachunków uznaje się za uzgodniony.
