PEDAGOGICZNE TEORIE DOBORU TREŚCI KSZTAŁCENIA
Materializm dydaktyczny – Doerpfeld
Materializm funkcjonalny – W. Okoń
Formalizm dydaktyczny – Schmid
Utylitaryzm dydaktyczny – Dewey
Strukturalizm – K. Sośnicki
T. probl. – kompleks. – B. Suchodolski
Egzemplaryzm – Scheuerl
Teoria programowania dydaktycznego.
Materializm dydaktycz. (encyklopedyzm) twórcą był F. W. Doerpfeld – „Materializm dydaktyczny”. Zwolennicy tej metody uważali, że celem pracy szkoły jest przekazanie uczniom jak największego zasobu wiadomości z możliwie różnych dziedzin nauki. Tak myślał też w XVIII w. J. A. Komeński. Encyklopedysta twierdzi że proporcjonalnie do przekazanej wiedzy i opanowanego materiału kształtować się będzie stopień rozumienia przez uczniów określonego fragmentu rzeczywistości, odzwierciedlanego za pomocą tego właśnie materiału. Dlatego też materiały nauczania są bardzo obszerne – przeładowane.
Materializm funkcjonalny – tą teorię opracował Wincenty Okoń w 1962 r. „Podstawy wykształcenia ogólnego” – założenie o integralnym związku poznania z działaniem – podstawowym kryterium doboru i układu treści programowych powinny być względy światopoglądowe – w materiale nauczania poszczególnych przedmiotów należy eksponować „idee przewodnie” np. ideę ewolucji w biologii itp. Wiedza zdobyta w szkole ma służyć uczniom do przekształcania dostępnych im fragmentów rzeczywistości przyrodniczej, społecznej, kulturalnej i technicznej.
Formalizm dydaktyczny – nazwa pojawiła się pod koniec XVIII w. – Schmid autor „Psychologii empirycznej” zwolennicy tej teorii uważali treści kształcenia jedynie za środek służący do rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów. Celem pracy szkoły ma być: pogłębianie, rozszerzanie i uszlachetnianie tych zdolności i zainteresowań. Kryterium doboru przedmiotów nauczania powinna być wartość kształcąca danego przedmiotu, jego przydatność do kształcenia i rozwijania „sił poznawczych” uczniów. Cenili wysoko matematykę i języki klasyczne. Zwolennikami byli w starożytności Heraklit i Cyceron oraz Kant i Pestalozzi – celem nauczania powinno być wzmocnienie „sprawności umysłowej uczniów” , czyli wykształcenie formalne.
Utylitaryzm dydaktyczny – to przełom XIX i XX w. – w USA Dewey, niemcy – Kerschensteiner. Wg Deweya kształcenie musimy pojmować jako ciągłą rekonstrukcję doświadczenia uznając przy tym, że proces i cel wykształcenia są rzeczą jedną i tą samą. Głosił, że treściom i celem procesu kształcenia jest indywidualna i społeczna aktywność ucznia. Przy doborze treści kształcenia należy koncentrować uwagę na zajęciach typu ekspresyjnego, konstrukcyjnego wyznaczając właściwe miejsce np. gotowaniu, szyciu, robotom ręcznym. Zajęcia te mają spełniać rolę czynnika aktywizującego myślenie i działanie uczniów. Wg Deweya należy przestrzegać zasad budowy programów: problemowego podejścia, kształtowania umiejętności praktycznych, łączenia pracy z zabawą, aktywizowania uczniów, włączania dzieci i młodzieży w nurt życia środowiska lokalnego. Zgodnie z tymi założeniami w szkole w USA starano się zapewniać uczniom maź. swobodę min. w doborze przedmiotów nauczania (obowiązkowe i fakultatywne). dostosowywać pracę dydaktyczno – wychowawczą do subiektywnych potrzeb uczniów, uczynić szkołę miejscem życia społecznego, a program wykładnikiem zainteresowań dzieci.
Strukturalizm – teorię tę stworzył Kazimierz Sośnicki w 1961 r. – stwierdził, że programy nauczania są przeładowane materiałem, co powoduje wiele ujemnych następstw – sprzeczności z rozwojem nauki, której osiągnięcia powinny być uwzględnione w programach szkolnych. Dlatego do programów należy włączać treści najważniejsze, stanowiące trwały dorobek danej nauki, nawiązując jednak do jej historycznych źródeł i do osiągnięć najnowszych. Należy budować programy odzwierciedlające system wiedzy poszczególnych dyscyplin, jak i całokształt nauk. Programy te powinny umożliwiać uczniom poznanie „rzeczywistości teoretycznej i realnej”. Do budowy tych programów pomocne są zasady: strukturalności, nowoczesności, życiowości, kultury logicznej i łączenia teorii z praktyką. Słuszny jest postulat aby treści każdego przedmiotu nauczania dzielić na elementy podstawowe o trwałej wartości naukowej i kształtującej, oraz elementy wtórne – niekoniecznie potrzebne.
Teoria problemowo – kompleksowa. – jej twórca – Bogdan Suchodolski – wykształcenie ogólne stanowi konieczny składnik wykształcenia zawodowego ale jego treść nie może być wyznaczona wyłącznie przez potrzeby przyszłej pracy zawodowej lub studiów ponieważ stanowi ona zarazem podstawę pozazawodowego życia ludzi, mówi, że szkoła ogólnokształcąca nie powinna przygotowywać specjalistów w poszczególnych dziedzinach, lecz ułatwiać dzieciom poznawanie rzeczywistości. Dlatego też uważa, że układ treści w programach dla szkól podstawowych powinien być jednolity, natomiast zróżnicowanie należy wprowadzać do szkół ponadpodstawowych. Treści powinny dotyczyć problemów współczesnego świata z zakresu techniki, socjologii, ekonomii, sztuki, kultury estetycznej. Suchodolski uważa, że należałoby wprowadzić problemowo – kompleksowy układ materiału nauczania. Dzięki niemu można by uczyć poszczególnych przedmiotów nie oddzielnie lecz kompleksowo, czyniąc przedmiotem działalności poznawczej uczniów problemy, których rozwiązanie wymaga posługiwania się wiedzą z różnych przedmiotów.
Egzemplaryzm – teorie tę opracował niem. M. Wagenschein w latach 50-tych a spopularyzował Scheuerl. Głosi ona, że konieczna jest redukcja materiału nauczania przewidzianego w dotychczasowych programach dla różnych typów szkół, lecz nie może odbywać się to w drodze zubożania świata odzwierciedlanego w świadomości uczniów. Jak to uczynić? – koncepcja nauczania paradygmatycznego tzn. materiał nauczania należy układać nie systematycznie lecz w sposób ogniskowy, wzorcowy, zawierający „punkty węzłowe” tak by uczeń wytworzył sobie obraz niepowtarzalnych cech.. Egzemplaryczny układ treści przekazuje materiał nie w sposób ciągły lecz „wyspowy” operując „egzemplarzami tematycznymi” – reprezentantami danego tematu, które poddane gruntownej analizie posłużą do poznawania całości.
Teoria programowania dydaktycznego.
Pojawienie się w latach 50 tych nauczania programowanego towarzyszyła charakteryst. dla niej teoria układu treści kształcenia tzn. strukturyzacja operatywna chce ona odpowiedzieć na pytanie jak się uczyć w sposób optymalny (a nie czego). Zwolennicy tej teorii przywiązują wagę do: starannej analizy treści kształcenia (wiadomości oraz zachodzących miedzy nimi związków) posługując się metodą tzw. macierzy dydaktycznych oraz metodą grafów.
Zasady analizy i układu treści w programowaniu dydaktycznym: jasne i wyraźne określenie celów; materiał do programowania podzielić na powiązane ze sobą czynności i wyniki; obserwowalne muszą być czynności typu „odpowiedź”; skojarzenia tworzone w toku uczenia się muszą być odwracalne; opisać klasę której ów przedmiot jest składnikiem; materiał nauczania należy utrwalać korzystając z podłużnych i poprzecznych przekrojów tematu; z materiału nauczania wydzielić zagadnienia najistotniejsze; każdy nowy termin lub zasadę należy eksponować parokrotnie i w różnych kontekstach.
