Phare
Inicjatywa Unii Europejskiej na rzecz przygotowania Polski do członkostwa w Unii Europejskiej
Co to jest Phare?
W połowie 1989 roku, podczas spotkania grupy najbardziej uprzemysłowionych państw świata podjęto decyzję o uruchomieniu specjalnego funduszu pomocowego zarządzanego przez Komisję Europejską, który miał na celu pomóc Polsce i Węgrom w przeprowadzaniu zmian politycznych i gospodarczych. Program otrzymał nazwę: `\”Poland and Hungary: Assistance for Restructuring their Economies\” – Polska i Węgry – Pomoc na rzecz restrukturyzacji gospodarki /PHARE/. W kolejnych latach krąg beneficjentów programu poszerzał się o inne państwa Europy Środkowej i Wschodniej. Nazwa programu pozostała jednak ta sama, choć pisownię skrótu zmieniono z \”PHARE\” na \”Phare\”.
Phare jest największym programem bezzwrotnej pomocy finansowej Unii Europejskiej dla Europy Środkowej i Wschodniej, z którego korzysta 10 państw stowarzyszonych z Unią Europejską oraz Albania, Macedonia, Bośnia i Hercegowina. W krajach, które wystąpiły z wnioskiem o przystąpienie do UE program ma na celu wspieranie działań przygotowujących do członkostwa. W pozostałych krajach Phare wspiera proces transformacji politycznej i ekonomicznej. W latach 1990 – 1999 środki pomocowe Phare dla wszystkich krajów wyniosły 10,31 mld euro. Zgodnie z ustaleniami Agendy 2000, w najbliższych latach fundusze Phare zostaną znacznie zwiększone. W budżecie Unii na lata 2000 – 2006 ich wysokość ustalono na sumę 1,56 mld euro rocznie.
W ramach Phare funkcjonują programy krajowe, programy dla beneficjentów w kilku krajach oraz Programy Współpracy Przygranicznej (Phare Cross-Border Co-operation).
Programy krajowe (national programmes) realizowane są na podstawie corocznego memorandum finansowego przez administracje krajów otrzymujących pomoc Phare. W początkowym okresie, większość środków Phare była kierowana na wprowadzanie zasad gospodarki rynkowej, ożywianie przedsiębiorczości i demokratyzację. Obecnie środki Phare wspomagają przede wszystkim finansowanie projektów służących przygotowaniu państw kandydujących do członkostwa w Unii Europejskiej.
Programy dla beneficjentów w kilku krajach (multibenefitiary programmes) Zgodnie z założeniami nowych regulacji programu Phare, podkreślających znaczenie programów krajowych w procesie przygotowań krajów kandydujących do członkostwa, Komisja Europejska uprościła niektóre procedury. Funkcjonujące do roku 1999 programy wielonarodowe i horyzontalne zostały zastąpione programami dla wielu beneficjentów. Są one zarządzane wspólnie przez Komisję i kraje w nich uczestniczące. Celem tych programów jest szukanie wspólnych rozwiązań dla problemów przekraczających obszar jednego państwa. Koncentrują się one na problemach związanych z systemem zabezpieczeń socjalnych, ochroną środowiska, energetyką, bezpieczeństwem energetyki atomowej, transportem, telekomunikacją i walką z nielegalnym handlem narkotykami. I tak np. w ramach programu Consensus, mającego na celu wspomaganie reform zabezpieczenia społecznego /system ubezpieczeń społecznych, ochrony zdrowia, zasiłków dla bezrobotnych/, sfinansowane zostały m.in. ekspertyzy, dotyczące wdrażania reform społecznych w Polsce Program ACE, skierowany na wymianę wiedzy i doświadczeń w dziedzinie rozwoju myśli ekonomicznej Przyznawał granty dla absolwentów szkół wyższych z krajów Europy Środkowej, którzy zamierzają prowadzić badania, rozpocząć lub kontynuować studia doktoranckie w dziedzinie ekonomii na uczelniach w krajach Unii Europejskiej. Otwarty jest jeszcze termin składania zgłoszeń na uczestnictwo w seminariach i konferencjach poświęconych tematom ekonomicznym.
W latach ubiegłych z funduszy wielonarodowego programu Distance Education /Kształcenie na odległość/ sfinansowano wyposażenie placówek, służących edukacji niestacjonarnej. Wśród programów dla wielu beneficjentów wymienić należy także Program Ochrony Własności Intelektualnej, Program Ochrony Własności Przemysłowej (RIPP) oraz programy mające na celu pomoc w usprawnieniu funkcjonowania instytucji rządowych i administracji publicznej w krajach ubiegających się o członkostwo w Unii Europejskiej.
Od wielu lat Polska uczestniczyła w wielonarodowych i horyzontalnych programach LIEN, PARTNERSHIP oraz Phare-DEMOKRACJA, dotyczących rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, demokracji i praw człowieka. Programy LIEN i PARTNERSHIP wygasły w roku 1999. Phare-DEMOKRACJA wspiera działania na rzecz praw człowieka, mniejszości narodowych i tzw. grup nieuprzywilejowanych. Kontynuując pomoc dla sektora pozarządowego w dziedzinie rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w krajach ubiegających się o członkostwo, Rada UE wprowadziła od roku 2000 program ACCESS. Wspiera on organizacje pozarządowe, apolityczne i non-profit, działające na rzecz rozwoju społeczno-ekonomicznego, ochrony środowiska, pomocy społecznej, promocji zdrowia i społecznej reintegracji. W roku 2000 w ramach tego programu przeznaczono dla Polski 5,3 mln euro.
Od 1990 roku Polska uczestniczyła w ramach Phare w programie edukacyjnym Tempus, który wspierał szkolnictwo wyższe, a w szczególności projekty wymiany uczelnianej. Inne programy związane z edukacją i młodzieżą to Sokrates, Leonardo da Vinci, Młodzież dla Europy, a obecnie Młodzież. Są to podobnie jak V Program Ramowy finansujący badania naukowe, PROGRAMY WSPÓLNOTOWE, realizowane na zasadach współpracy. Oznacza to, że Polska aby wziąć udział w takim programie musi zapłacić składkę członkowską, ale składka ta może być w części finansowana ze środków Phare.
Program Współpracy Przygranicznej /Cross Border Cooperation/, realizowany od roku 1994, wspiera rozwój i współpracę pomiędzy regionami przygranicznymi Unii Europejskiej i przylegającymi do nich regionami krajów Europy Środkowej i Wschodniej objętymi pomocą Phare. Od roku 1999 poszerzono zakres terytorialny programu, włączając także regiony zlokalizowane na granicach pomiędzy krajami kandydującymi do Unii Europejskiej, będącymi jednocześnie beneficjentami programu Phare. Do priorytetów programu należą działania związane z poprawą infrastruktury transportowej i na przejściach granicznych, ograniczenie zanieczyszczenia środowiska i wspieranie związanych z tym inwestycji infrastrukturalnych oraz wspólne inicjatywy w dziedzinie turystyki, rozwoju regionalnego, rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości, zasobów ludzkich a także pomoc w nawiązywaniu współpracy przygranicznej.
Program Phare CBC w swojej strukturze i sposobie działania nawiązuje do programu INTERREG realizowanego w krajach Unii Europejskiej w ramach Funduszy Strukturalnych. Zarządzanie programem jest w dużym stopniu zdecentralizowane. Kluczowym elementem jego funkcjonowania jest zaangażowanie władz lokalnych i regionalnych. W Polsce program obejmuje tereny przygraniczne w rejonie granicy polsko – niemieckiej i polsko – czeskiej, a od roku 2000 również przy granicy polsko – słowackiej. W latach ubiegłych realizowano także projekty we współpracy z Danią (1994) oraz w trójkącie: Polska – Czechy – Niemcy (1995 – 96). Ponadto, od 1995 roku Polska uczestniczy w Programie Współpracy Przygranicznej Morza Bałtyckiego. Program ten koncentruje się głównie na działaniach związanych z gospodarką morską i ochroną środowiska. Na rozwijanie współpracy przygranicznej w latach 1994-2000 Polska otrzymała z UE pomoc w wysokości 367,15 mln euro , z czego na współpracę przygraniczną z Niemcami przeznaczono 327 mln euro. W roku 2000 program Phare – CBC w Polsce dysponuje budżetem w wysokości 56 mln euro. Z tego 44 mln. przeznaczono na rejon granicy polsko – niemieckiej, 5 mln na granicę polsko – czeską, 4 mln na granicę ze Słowacją oraz 3 mln na współpracę w regionie Morza Bałtyckiego. Dominującą część programu Phare CBC 2000 stanowią projekty inwestycyjne w dziedzinie infrastruktury transportowej i ochrony środowiska.
Budżet Phare dla Polski
Podstawę prawną dla bezzwrotnej pomocy finansowej, jaką Polska otrzymuje z Unii Europejskiej w ramach programu Phare, stanowi Umowa Ramowa podpisana 31.5.1990 r. przez Rząd Polski i Komisję Europejską.
W Układzie Stowarzyszeniowym między Polską a Wspólnotą Europejską z 16.12.1991r., kwestie dotyczące środków pomocowych są regulowane w artykułach 96-101, w rozdziale dotyczącym współpracy finansowej.
W grupie państw Europy Środkowej i Wschodniej Polska jest największym beneficjentem pomocy finansowej Phare. W latach 1990-2000, w ramach programów Phare, Unia Europejska przyznała Polsce około 2,5 miliarda euro.
Wykorzystanie przyznanych środków można oceniać w przypadku programów dla których okres kontraktowania został już zamknięty. I tak z ogólnej sumy przyznanej w latach 1990 – 1997 (oprócz programu dotyczącego infrastruktury transportowej – którego okres kontraktowania upływa pod koniec 2001 roku) wykorzystano 99 środków. W przypadku programów Phare 1998 -2000, kontraktowanie przebiega tak jak wskazano w poniższej tabeli. Poniższa tabela przedstawia wartość przyznanych środków pomocowych Phare w Polsce i ich wykorzystanie w latach 1990-2000
Ewolucja programu Phare w Polsce
Od 1990 roku wielokrotnie zmieniały się priorytety programu Phare, doskonalono formy dokonywania płatności oraz wymogi dotyczące monitoringu i kontroli. Z programu, skonstruowanego początkowo na zasadzie pomocy finansowej dla transformacji gospodarczej i politycznej, Phare stawał się coraz bardziej programem wspierającym przygotowania Polski do przyszłego członkostwa. W funkcjonowaniu programu Phare w Polsce można wyróżnić cztery etapy:
I. Pomoc humanitarna /1990/
W swoim początkowym okresie program miał przede wszystkim na celu wzmocnienie transformacji ustrojowej i ekonomicznej w Polsce. Finansowane z funduszu Phare dostawy żywności, leków, pasz, pestycydów oraz pomoc rzeczowa dla rolnictwa, miały przede wszystkim zapobiec sytuacjom kryzysowym w państwie.
II. Pomoc dla gospodarki rynkowej /1990 – 1994/
Umocnienie gospodarki rynkowej i udzielenie odpowiedniego wsparcia technicznego stanowiło w powyższym okresie najważniejsze zadanie programu. Większość środków była kierowana na rzecz restrukturyzacji przedsiębiorstw państwowych oraz pomoc dla prywatnego sektora gospodarki: przekazywanie know how z zakresu prowadzenia analiz rynkowych, formułowania business planów, rozwoju centrów szkoleniowych dla przedsiębiorców.
III. Pierwsze przymiarki do przyszłego członkostwa /1994 – 1997/
W wyniku postanowień szczytu UE w Kopenhadze, w czerwcu 1993 roku, nastąpiła istotna zmiana założeń programu Phare. Rada Unii Europejskiej po raz pierwszy, oficjalnie potwierdziła wówczas możliwość przyjęcia państw stowarzyszonych do Unii Europejskiej. Strategia przedczłonkowska, przyjęta w grudniu 1994 roku, podczas szczytu w Essen, wprowadziła istotne zmiany w zasadach udzielania pomocy w ramach Phare, podporządkowując ją przygotowaniom do przyszłego członkostwa. Priorytetowym zadaniem stały się inwestycje infrastrukturalne w dziedzinie transportu i ochrony środowiska.
Zasadniczym zmianom uległy zasady programowania pomocy i uruchamiania funduszy Phare w Polsce. Podczas gdy w latach 1990-1994 fundusze Phare były uruchamiane w cyklu rocznym, od roku 1995 operacje finansowe są oparte na Wieloletnim Planie Indykatywnym. Warunkiem uruchomienia środków dla kraju-beneficjenta jest przedstawienie Krajowego Programu Operacyjnego na dany rok i jego uzgodnienie z Komisją Europejską w ramach Memorandum Finansowego.
IV. Pomoc UE elementem strategii przedczłonkowskiej /1997 – 1999/
Nowa Orientacja Phare
W tym okresie pomoc UE została skoncentrowana na projektach jednoznacznie służących przyspieszeniu integracji Polski z Unią Europejską. Do priorytetowych celów programu należy dostosowanie polskiego prawodawstwa do wymogów prawa wspólnotowego oraz rozbudowa infrastruktury i transeuropejskich sieci transportowej.
Według wytycznych Nowej Orientacji Phare, środki finansowe mogą być wykorzystane tylko w ściśle określonych dziedzinach: 30% funduszy musi zostać przeznaczonych na wsparcie i budowę instytucji zapewniających sprawne wdrażanie unijnego dorobku prawnego oraz funkcjonowanie administracji publicznej /na przykład wzmocnienie systemu kontroli skarbowej i administracji podatkowej, podniesienie skuteczności kontroli celnej/. Natomiast 70% funduszy ma służyć dofinansowaniu inwestycji w dziedzinie infrastruktury /na przykład modernizacja linii kolejowych, budowa autostrad, budowa mostów granicznych, skuteczna gospodarka odpadami, poprawa jakości wody pitnej.
Na co przeznaczono fundusze Phare w Polsce?
Pomoc finansowa Unii Europejskiej, udzielona Polsce w ubiegłych latach, została przede wszystkim skierowana na wzmocnienie infrastruktury, restrukturyzację przedsiębiorstw, rozwój regionalny, edukację i szkolenia, rolnictwo, ochronę środowiska oraz wsparcie administracji. W latach 1990-1998 Phare obejmował 117 programów.
W pierwszym roku funkcjonowania programu Phare, większość środków (100 mln euro) została przeznaczona na wsparcie dla polskiego rolnictwa: dostawy pasz i pestycydów oraz pomoc rzeczową. Także w latach następnych, sektor rolny w znacznym stopniu korzystał z pomocy finansowej Unii Europejskiej. W latach 1990-1993, Komisja Europejska przyznała na ten cel około 170 mln euro, co stanowiło ok 20% pomocy finansowej Phare dla Polski. Podczas gdy w początkowym okresie, pomoc Phare dla rolnictwa obejmowała przede wszystkim dostawy rzeczowe, w kolejnych latach zaczęła zmieniać orientację w kierunku wspierania programów kredytowych dla gospodarstw oraz transferu pomocy technicznej /szkolenia, doradztwo, ekspertyzy/. Pomoc know how miała przede wszystkim na celu tworzenie nowoczesnych struktur rynku rolnego, zwiększanie konkurencyjności polskiego rolnictwa wobec rynków unijnych oraz jego przygotowanie do integracji z Unią Europejską. Pomoc Phare dla rolnictwa obejmowała przede wszystkim spółdzielczość wiejską, bankowość spółdzielczą, prywatyzację, oraz infrastrukturę rynkową i techniczną. Z funduszy Unii Europejskiej przygotowano szereg projektów wspierających rozwój rynków hurtowych, giełd rolnych, organizacji producenckich, spółdzielczości oraz systemu informacji rynkowej i monitoringu rynków zagranicznych.
W latach 1990 – 1993 pomoc Phare w Polsce koncentrowała się na wspieraniu pierwszych reform ekonomicznych oraz umacnianiu transformacji ustrojowej. Stworzenie podstaw dla gospodarki rynkowej stanowiło wówczas główny priorytet unijnej pomocy finansowej. W 1991 r. 55 mln euro przeznaczono na wsparcie prywatyzacji gospodarki oraz pomoc dla małych i średnich przedsiębiorstw. Podstawowymi elementami programu było wspieranie Programu Powszechnej Prywatyzacji, pomoc dla przedsiębiorstw prywatyzowanych drogą kapitałową oraz program wspomagania inicjatyw prywatyzacyjnych w małych i średnich przedsiębiorstwach Z funduszy Phare finansowane były audyty finansowe dla prywatyzowanych przedsiębiorstw oraz analizy przedprywatyzacyjne.
W programie Phare 1992 znaczną część funduszy przeznaczono na rzecz wspierania rozwoju regionalnego. Uruchomiony w 1993 r. program STRUDER /Program Strukturalnego Rozwoju Wybranych Regionów/ był pierwszym złożonym programem pomocowym Phare o charakterze inwestycyjnym. Podstawowym założeniem programu było ograniczenie niekorzystnych społecznie skutków przemian gospodarczych w Polsce, w tym przede wszystkim przeciwdziałanie bezrobociu. Istotne znaczenie miały dotacje dla małych projektów insfrastrukturalnych w gminach: wsparcie inwestycji na rzecz tworzenia nowych miejsc pracy, tworzenie inkubatorów przedsiębiorczości, współfinansowanie inwestycji infrastrukturalnych, podnoszących atrakcyjność inwestycyjną gmin.
Program STRUDER obejmował dawne województwa: wałbrzyskie, katowickie, rzeszowskie, olsztyńskie, łódzkie oraz suwalskie i dysponował budżetem w wysokości 76,7 mln euro.
W ramach programu STRUDER dofinansowano ponad 1000 małych i średnich przedsiębiorstw, 200 inwestycji infrastrukturalnych w gminach oraz stworzono 11.000 nowych miejsc pracy w regionach zagrożonych bezrobociem strukturalnym.
W latach 1991 – 1993 jednym z priorytetów programów Phare była pomoc doradczo-szkoleniowa ze strony unijnych ekspertów. Wynikała ona z potrzeby odpowiedniego przygotowania strony polskiej do wykorzystania inwestycyjnych programów pomocowych, które miały zostać uruchomione w najbliższych latach. W memorandum finansowym na rok 1993 zarezerwowano 55 mln euro na rzecz wspierania inwestycji infrastrukturalnych /drogi dojazdowe, ujęcia wody, sieci i centrale teletechniczne, linie energetyczne, sieci ciepłownicze, sieci gazowe/. Projekty infrastrukturalne stanowiły w latach 1993 – 1999 najpoważniejszą pozycję na liście programów Phare w Polsce. Na rzecz lepszego uzbrojenia terenu i infrastruktury transportowej w latach 1990-1997 przeznaczono ze środków pomocowych Phare 195.9 mln euro. Znaczna część projektów inwestycyjnych dotyczyła tworzenia transeuropejskich sieci transportowych i usprawnienia ruchu na przejściach granicznych.
W 1997 roku podjęto decyzję o przeznaczeniu 64,6 mln euro na odbudowę zniszczeń powstałych w wyniku powodzi, która nawiedziła Polskę latem 1997 r. Środki finansowe programu pochodziły z przesunięcia funduszy z innych programów Phare dla Polski. Pieniądze zostały przeznaczone na naprawę uszkodzonych powodzią lokalnych dróg gminnych, mostów, sieci kanalizacyjnych, na remonty szkół i ośrodków zdrowia. Uproszczone procedury ubiegania się o środki pomocowe z programu Odbudowa przyczyniły się do szybkiego i efektywnego wykorzystania powyższej pomocy przez władze gminne.
Programy Phare realizowane w Polsce od roku 1997 w coraz większym stopniu koncentrują się na podejmowaniu celów służących przygotowaniu kraju do przyszłego członkostwa w UE. W programach krajowych na lata 1997 i 1998 największą część pomocy przeznaczono na działania służące integracji europejskiej /odpowiednio 20,5 mln EUR i 17,52 mln EUR/ oraz na rozwój infrastruktury /odpowiednio 17 mln EUR i 40 mln EUR/. Ponadto utworzono Specjalny Program Przygotowawczy – SPP mający na celu przygotowanie administracji krajowej i regionalnej do efektywnego wykorzystania funduszy strukturalnych Unii Europejskiej.
Z uwagi na konieczność przygotowania polskich regionów do wykorzystania w przyszłości funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, coraz większe znaczenie zyskiwały programy pomocowe, skierowane bezpośrednio do poszczególnych regionów. Programy STRUDER 2 oraz INRED sfinansowały projekty służące przezwyciężeniu problemów społecznych i gospodarczych związanych z restrukturyzacją gospodarki oraz wypracowaniu profesjonalnych strategii rozwoju regionalnego i tworzeniu programów operacyjnych.
Program Phare 1998 skupił się na realizacji celów zdefiniowanych w dokumencie Komisji Europejskiej Partnerstwo dla Członkostwa oraz w Narodowym Programie Przygotowania do Członkostwa w UE opracowanym przez rząd RP zgodnie z wytycznymi Nowej Orientacji Phare. W ramach Phare 1998 Polska otrzymała 198 mln euro, z czego 95 mln euro przyznano na programy krajowe. Największe środki zostały przeznaczone na polsko-niemiecką współpracę transgraniczną /53 mln euro/, na inwestycje infrastrukturalne /45 mln euro/, na złagodzenie społecznych i regionalnych kosztów restrukturyzacji sektora węgla i stali /30 mln euro/. Około 20 mln euro przeznaczono na wsparcie dla administracji w takich dziedzinach jak: rolnictwo, ochrona środowiska, wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne. Na rzecz ochrony środowiska przyznano 12,2 mln euro, na wsparcie polityki regionalnej 9 mln euro, natomiast na rolnictwo 7,5 mln euro. Poza tym w ramach Dużych Projektów Infrastrukturalnych /LSIF-Large Scale Infrastructure Facility/ Polska otrzymała 20 mln euro na wsparcie budowy obwodnicy w Gdańsku na autostradzie A1. W ramach osobnego programu budowy autostrad przeznaczono 35 mln euro na konstrukcję wokół Katowic obwodnicy, będącej częścią autostrady A4, należącej do Trans-Europejskiego Korytarza III oraz 45 mln euro na budowę obwodnicy wokół Poznania na autostradzie A2, mającej połączyć Berlin z Kijowem i Moskwą.
Pomoc Unii Europejskiej dla Polski od roku 2000
Zgodnie z decyzjami podjętymi podczas szczytu UE w Berlinie, w marcu 1999 r., (Agenda 2000) w latach 2000 – 2006 przewidziano znaczne zwiększenie pomocy finansowej dla krajów kandydujących do UE Od roku 2000 program Phare jest jednym z trzech instrumentów pomocy przedakcesyjnej Unii Europejskiej, obok programów ISPA (Instrument for Structural Policies for Pre-Accession) i SAPARD (Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development).
Łączna wartość pomocy UE dla 10 krajów kandydujących z Europy Środkowej i Wschodniej w latach 2000 – 2006 wynosi 3.120 mld euro rocznie. Zgodnie z Agendą 2000, budżet Phare w latach 2000-2006 wynosi dla wszystkich państw kandydujących 10.920 mld euro, czyli około 1.560 mld euro rocznie. Wielkość wsparcia dla poszczególnych krajów zależy od liczby ludności, wysokości PKB, zdolności wykorzystania pomocy oraz postępów w przygotowaniach do członkostwa. Według wstępnych szacunków, w najbliższych latach, Polska będzie beneficjentem środków Phare w wysokości około 400-450 mln euro rocznie. W 2000 roku wartość przyznanej w ramach Phare pomocy wyniosła rekordowo 483,4 mln euro. y. Korzystanie z pomocy Unii Europejskiej, wymaga współfinansowania programów w wysokości co najmniej 25% ze środków budżetowych. Oznacza to, że środki Phare, przyznane Polsce od roku 2000, muszą być brane pod uwagę przy ustalaniu budżetu państwa na rok następny.
W latach 2000-2006, zgodnie z Nową Orientacją Phare, na projekty inwestycyjne zostanie przeznaczonych 70% środków i 30% na projekty dotyczące pomocy instytucjonalnej. A zatem program Phare będzie współfinansował projekty dotyczące dostosowania polskiego prawodawstwa do prawa wspólnotowego, wzmocnienia administracji państwowej, umocnienia państwa prawa i instytucji demokratycznych, słowem działania przygotowujące kraj do przyjęcia obowiązków związanych z członkostwem. Pomoc inwestycyjna będzie się koncentrować na wzmocnieniu infrastruktury niezbędnej z punktu widzenia przyjmowania prawa wspólnotowego oraz na działaniach służących zmniejszaniu dystansu gospodarczego i społecznego między Polską a Unią Europejską.
Program ISPA jest przedakcesyjnym instrumentem polityki strukturalnej, mającym na celu wsparcie dużych, krajowych przedsięwzięć inwestycyjnych w dziedzinie ochrony środowiska i transportu. Budżet programu ISPA dla 10 kandydujących państw z Europy Środkowej i Wschodniej do Unii Europejskiej został ustalony na 1,040 mld euro rocznie w latach 2000-2006. Z funduszu ISPA Polska może otrzymywać od 312 mln do 385 mln euro rocznie. W roku 2000 przyznano jej 351 mln euro, z czego 177 mln przypada na sektor ochrony środowiska i 174 mln na rozwój infrastruktury transportowej.
Program SAPARD to trzeci instrument pomocy finansowej adresowanej do państw kandydujących do Unii Europejskiej Przeznaczony jest na pomoc w dziedzinie modernizacji rolnictwa i na rozwój obszarów wiejskich. W ramach tego programu przewidzianego na lata 2000-2006, Komisja Europejska ma przekazywać 10 krajom kandydującym 520 mln euro rocznie. W ramach programu Sapard 2000Polska ma otrzymać 168,7 mln euro.
Z zestawienia powyższych alokacji środków pomocowych Unii Europejskiej w roku 2000 wynika, że Polska będzie mogła wykorzystać około 980 mln euro.
Struktura zarządzania programem Phare w Polsce
Nowa orientacja PHARE wprowadza znaczne zmiany w zarządzaniu środkami finansowymi, przenosząc odpowiedzialność za obsługę finansową poszczególnych projektów z Komisji Europejskiej na administrację rządową państw będących beneficjentem pomocy. Powyższe decyzje doprowadziły do powołania w Polsce nowej struktury zarządzania funduszami Phare. Za przygotowanie programów odpowiedzialny jest tzw. Narodowy Koordynator Pomocy /National Aid Co-ordinator/. Jest nim szef Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej. Zarządzanie środkami Phare oraz prowadzenie nadzoru finansowego leży natomiast w gestii Departamentu Obsługi Funduszy Pomocowych w Ministerstwie Finansów, pełniącego rolę Narodowego Funduszu Środków Finansowych /National Fund/. Na jego czele stoi Pełnomocnik Rządu ds. Obsługi Środków Pomocowych pochodzących z Unii Europejskiej, tzw. National Authorising Officer.
Zgodnie z założeniami Nowej Orientacji Phare, środki finansowe, przeznaczone na rzecz danego programu, wpływają w w kolejnych ratach na specjalny rachunek bankowy, skąd przekazywane są na rzecz poszczególnych resortów lub władz regionalnych, odpowiedzialnych za realizację programu.
W poszczególnych sektorach gospodarki za realizację projektów, dotyczących programów przeznaczonych na wsparcie inwestycji, odpowiedzialne są tzw. Jednostki Realizujące Projekty /Implementing Agencies/. Wszystkie komponenty programów Phare dotyczące rozwoju instytucjonalnego są natomiast zarządzane przez tzw. Centralną Jednostkę Finansująco- Kontraktującą /Central Finance and Contracts Unit/. Tego typu jednostka została powołana w Polsce w ramach Funduszu Współpracy.
Krajowe projekty Phare, przedkładane Komisji Europejskiej ze strony polskiej, są opiniowane przez Komitet Zarządzający Phare /Management Committee/, składający się z przedstawicieli państw członkowskich. Na podstawie powyższej opinii Komisja Europejska decyduje o akceptacji programu na dany rok, czemu towarzyszy publikacja w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich. Nadzór nad wykorzystaniem funduszy Phare sprawuje Wspólny Komitet Monitorujący (Joint Monitoring Committee), zwoływany co 6 miesięcy przez Narodowego Koordynatora Pomocy. W skład komitetu wchodzą: Narodowy Koordynator Pomocy, Pełnomocnik Rządu ds. Obsługi Środków Finansowych Pochodzących z Unii Europejskiej oraz przedstawiciele Komisji Europejskiej. Projekty, finansowane ze środków Phare od roku 1998 podlegają kontroli NIK oraz Europejskiego Trybunału Obrachunkowego.
