Pierścienice występują w morzach, wodach słodkich oraz w glebie i ściółce. Prowadzą wolno żyjący tryb życia. Niektóre są pasożytami. Odżywiają się organizmami zwierzęcymi i roślinnymi, martwą energią organiczną. Są drapieżnikami, filtratorami, mułożercami i glebożercami.
Systematyka:
Typ: Pierścienice
Gromady: wieloszczety (np. nereida, nalepian, afrodyta tęczowa, sabella)
skąposzczety (np. dżdżownica ziemna, rurecznik mułowy, wazonkowiec)
pijawki (np. pijawka rybia, pijawka końska, pijawka lekarska)
Wieloszczety zaliczamy do bezsiodełkowców, a skąposzczety i pijawki do siodełkowców.
Budowa i wybrane funkcje życiowe:
Pierścienice są zwierzętami o wydłużonym ciele i symetrii dwubocznej. Ciało ich zbudowane jest z pierścieni (zwanych też segmentami lub metamerami), leżących jeden za drugim i oddzielonych od siebie przegrodami poprzecznymi – septami. Podział taki nazywamy segmentacją ciała (metameryzacją).
U pierścienic występuje wtórna jama ciała (celoma), która wysłana jest mezodermalnym nabłonkiem i zajmuje przestrzeń między przewodem pokarmowym a mięśniami. Wypełnia ją płyn pośredniczący w wymianie gazów i pokarmu między układem krwionośnym a komórkami ciała oraz pełni on funkcję hydroszkieletu.
Kolejną cechą wyróżniającą pierścienice (wieloszczety) jest obecność parapodiów – nieczłonowanych uwypukleń bocznych ścian pierścieni. Ułatwiają one pływanie i pełzanie po dnie. Pierścienice oddychają całą powierzchnią ciała. U niektórych form wodnych wykształcają się skrzela zewnętrzne, które najczęściej bogato unaczynionymi wyrostkami prapodiów.
Układ krwionośny:
Pierścienice posiadają układ krwionośny zamknięty (krew krąży w zamkniętym systemie naczyń). Składa się z 2óch naczyń: grzbietowego – położonego nad jelitem i brzusznego – położonego poniżej jelita. Łączą się one w każdym segmencie poprzecznymi naczyniami okrężnymi, powtarzającymi się metamerycznie. W przedniej części ciała połączone są naczyniami tętniącymi (odpowiedniki serca). W grzbietowym naczyniu krwionośnym krew płynie od tyłu ku przodowi ciała, w brzusznym kierunek jest odwrotny. U większości form drobnych i pasożytów układ krwionośny nie występuje. Krew może być koloru czerwonego, zielonego lub może być bezbarwna.
Układ pokarmowy:
Występują w nim wyspecjalizowane odcinki jelita przedniego, środkowego i tylniego. W jelicie przednim wyróżniamy jamę gębową, gardziel i przełyk. Gardziel może być uzbrojona w zęby lub chitynowe szczęki służące do ataku lub obrony. Z drapieżnym trybem życia wiąże się wykształcenie odcinka głowowego, gdzie skoncentrowane są narządy zmysłów (oczy, czułki, głaszczki).
Układ nerwowy:
U pierścienic ma on charakter metameryczny. Zbudowany jest ze zwojów: 2óch nadprzełykowych (mózg) i 2óch podprzełykowych, połączonych ze sobą i tworzących obrączkę okołoprzełykową. Od zwojów podprzełykowych biegną 2 pnie nerwowe połączone poprzecznymi spoidłami. W każdym segmencie ciała występują parzyste zwoje segmentalne, które koordynują skurcze każdego segmentu.
Układ wydalniczy:
U większości pierścienic układ wydalniczy jest typu metanefrydialnego. Tworzą go metanefrydia. Każde z nich zbudowane jest z orzęsionego lejka, otwierającego się do jamy ciała jednego segmentu, oraz kanalika wydalniczego, przechodzącego do kolejnego segmentu i tam otwierającego się otworkiem wydalniczym na bocznej stronie ciała. Wydzielane usuwane są częściowo dzięki ruchom rzęsek, a częściowo dzięki prądom wywołanym przez skurcze mięśni ścian ciała. Metanefrydia spełniają także funkcję osmoregulacyjną.
Pierścienice mogą być rozdzielnopłciowe lub obojnacze; rozmnażają się głównie płciowo. Ich układ rozrodczy ma budowę dość skomplikowaną. Rozwój może być prosty lub złożony. W rozwoju złożonym występuje wolno pływająca larwa trochofora.
Przegląd gromad:
Skąposzczety:
Zamieszkują wyłącznie wody słodkie lub wilgotne środowiska lądowe. Większość z nich żywi się pokarmem roślinnym, głównie zbutwiałymi i gnijącymi szczątkami roślin. Przedstawicielem lądowym jest dżdżownica ziemna.
Ciało dżdżownicy jest wąskie, długie, barwy różowo-beżowej. Składa się z wielu jednorodnych pierścieni. Słabo wyodrębniona głowa składa się z 2óch segmentów. Wzdłuż ciała rozmieszczone są szczecinki, które umożliwiają czepianie się podłoża i ruch do przodu. Pełnią również funkcję narządów dotyku. Na pierścieniach od 32 do 37 występuje siodełko, którego wydzielina służy do budowy kokonu i umożliwia ścisły kontakt osobników w czasie kopulacji. Powłokę ciała dżdżownicy tworzy jednowarstwowy nabłonek, pokryty oskórkiem. Pod nabłonkiem leżą mięśnie okrężne i podłużne. W nabłonku rozsiane są komórki gruczołowe. Wydzielany przez nie śluz bierze udział w wymianie gazowej, chroni ciało przed wniknięciem drobnoustrojów chorobotwórczych i zmniejsza tarcie o podłoże podczas ruchu.
Układ pokarmowy rozpoczyna się otworem gębowym, który prowadzi do gardzieli. Za gardzielą rozpoczyna się długi przełyk, rozszerzający się w wole, w którym gromadzony jest pokarm. Do przełyku otwierają się przewody gruczołów wapiennych. Następnie znajduje się żołądek wysłany kutikulą, gdzie pokarm ulega rozdrobnieniu. W jelicie środkowym zachodzi proces trawienia i wchłaniania. Jelito środkowe przechodzi w tylne zakończone odbytem.
Układ oddechowy nie występuje u dżdżownicy. Wymiana gazowa zachodzi przez powierzchnię ciała. Tlen przenika przez nabłonek, dostaje się do naczyń krwionośnych i łączy się z krwią.
Układ krwionośny jest zamknięty, a krew ma barwę czerwoną. Krew doprowadza tlen do tkanek i dostarcza substancje pokarmowe, a odprowadza dwutlenek węgla.
Narządy wydalnicze tworzą segmentalnie ułożone metanefrydia, po parze w każdym segmencie.
Układ nerwowy typu drabinkowego zbudowany jak u większości pierścienic. Dżdżownica ma słabo rozwinięte narządy zmysłu. Posiada jedynie fotoreceptory (komórki wrażliwe na światło), chemoreceptory (komórki wrażliwe na zw. chemiczne) i mechanoreceptory (komórki wrażliwe na dotyk)
Układ rozrodczy jest obojnaczy i występuje zapłodnienie krzyżowe, polegające na wymianie plemników między dwoma kopulującymi osobnikami hermafrodytycznymi. Stadium larwy nie wystepuje. W kokonie rozwija się młoda dżdżownica, która po jego opuszczeniu prowadzi samodzielny tryb życia.
Wieloszczety:
Jest to najliczniejsza wśród pierścienic gromada. Skupia ona głównie organizmy morskie. Gatunki wolno żyjące mogą pływać w toni wodnej lub prowadzić przydenny tryb życia wędrując lub ryjąc korytarze w mule lub piasku. Większość wieloszczetów jest drapieżna, inne żywią się roślinami, a jeszcze inne to filtratory żywiące się resztkami organicznymi i drobnymi organizmami. Niektóre gatunki żyją w symbiozie z gąbkami, mięczakami i krabami, a inne są pasożytami zewnętrznymi lub wewnętrznymi. Wieloszczety wolno żyjące charakteryzuje wyraźny odcinek głowowy, na którym znajdują się dobrze rozwinięte narządy zmysłów, a ich otwór gębowy zaopatrzony jest w parę ostrych szczęk. Oprócz tego charakteryzują je umieszczone po bokach każdego segmentu parapodia, spełniające funkcje lokomotoryczne. U ich nasady znajdują się szczecinki. Wieloszczety są rozdzielnopłciowe, występuje u nich zapłodnienie zewnętrzne, a rozwój przebiega z przeobrażeniem (występuje trochofora)
Pijawki:
Przeważają gatunki słodkowodne, choć znane są też formy lądowe oraz morskie. Żywią się jedynie pokarmem zwierzęcym, jednak różnią się pod względem sposobu jego pobierania. Jedne przyczepiają się do żywiciela tylko na czas pobrania pokarmu, inne są stale przyczepione do żywiciela, a jeszcze inne są drapieżnikami połykającymi larwy owadów, ślimaki, skąposzczety i inne pijawki.
Mają stałą liczbę segmentów (32 lub 34). Zaopatrzone są w przednią i tylną lub tylko tylną przyssawkę. Pośrodku przedniej znajduje się otwór gębowy prowadzący do jamy gębowej zaopatrzonej w szczęki. Jama gębowa łączy się z gardzielą. Na brzegach aparatu gębowego znajdują się ujścia gruczołów gardzieli, których wydzielina zapobiega krzepnięciu pobieranej krwi. Zapas krwi magazynowany jest w wolu. Za żołądkiem jest jelito tylne, zakończone odbytem.
Pijawki mają silnie zredukowaną wtórną masę ciała. Pierwotną wypełniają tylko mięśnie. Poruszają się one przyczepiając się przyssawkami do podłoża lub pływają w wodzie wężowatymi ruchami ciała. Z narządów zmysłu pijawki posiadają oczy oraz komórki czuciowe. Pijawki są obojnakami mającymi skomplikowany układ rozrodczy. Rozwój młodych odbywa się w kokonach, które składane są na roślinach lub przedmiotach znajdujących się w wodzie. Stadium larwy nie występuje. Po pewnym czasie z zapłodnionych larw wylęgają się pijawki.
Znaczenie:
– Kształtowanie struktury gleby i zwiększanie jej żyzności (dżdżownice, skąposzczety, wazonkowce)
– Spulchniają ziemie i ułatwiają krążenie powietrza i wody
– Przyczyniają się do mineralizacji gleby
– Wazonkowce mają duży udział w rozkładzie żywych i obumarłych tkanek roślinnych, degradacji ścieków i procesie samooczyszczania się wody.
– Wieloszczety są pokarmem dla ryb i wielu zwierząt morskich
– Uczestniczą w procesach mineralizacyjnych dna
– Nereida japońska może stanowić nawóz
– Niektóre gatunki stanowią pożywienie dla ludzi
– Niektóre pijawki wykorzystywane są do celów terapeutecznych
SŁOWNICZEK:
Segmentacja (metameryzacja) – podział na powtarzające się wzdłuż osi ciała odcinki, w których powtarają się te same narządy
Parapodia – nieczłonowane uwypuklenia bocznych ścian pierścieni
Zwoje segmentalne- parzyste zwoje nerwowe występujące w każdym segmencie, koordynujące skurcze każdego segmentu
Metanefrydia- tworzą metanefrydialny układ wydalniczy
Szczecinki – rozmieszczone wzdłuż ciała, umożliwiają czepiania się podłoża i ruch do przodu oraz pełnią funkcję narządów dotyku
Siodełko – charakterystyczne zgrubienie nabłonka w kształcie obręczy wystepujące u dżdżownicy na pierścieniach od 32 do 37.
Wole – przedłużenie przełyku; gromadzony w nim jest pokarm
Komórki chloragogenowe – miejsce detoksykacji substancji szkodliwych oraz miejsce syntezy hemoglobiny
Zapłodnienie krzyżowe – polega na wymianie plemników między dwoma kopulującymi osobnikami hermafrodyt
ycznymi
Hirudyna – wydzielina ujścia gruczołów gardzieli, która zapobiega krzepnięciu pobieranej krwi z ciała żywiciela
